MOST!

Nê serranê peyênan, hepisxaneyan de embazê ma hîna zêde bi ziwanê xo eleqedar ê. Wanenê, qisey kenê, êyê ke eşkenê dest benê qeleme.

Ma ca-ca mîyanê xo de koman ronanê; wanenê, qisey kenê, tayê çîyan mişewre kenê. Mişewreyê ma çîyanê pratikan ser o yo. Xora ma giranîye danê çîyanê pratîkanê sivikan ser: Wendiş, fehmkerdiş û qiseykerdiş…

Ma ca-ca tayê qaydeyanê sivikan bimusê û bimusnê zî zêde gramerî ser o nêvindenê. Gramer, term û termînolojîyê ci embazanê ma rê giran yeno. Çimê xo ci ra terseno. Çîyo tewr basît bîle bi nameyê gramerî beno çîyo tewr zor û zehmet.

Yewna çîyo ke çimê embazanê ma ci ra terseno, ziwano mehelî yo. Psîkolojîyo winasî peyda bîyo ke, verê, vanê ma qet û qet fekê yewbînan fehm nêkenê. Wina qeneat ardo ke ê bincaran nêeşkenê fekanê mintiqayanê bînan fehm bikerê. Ez vana no psîkolojî mîyanê heme şarê ma de esto; averberdişê ziwanî de astengo tewr pîl o.

Embazê ma pêro hema-hema bi nê psîkolojî dest bi dersan kenê. Hetêk ra hes û hewes hetêk ra no psîkolojîyo xidar…

La mîyanê yew-di dersan de çimê xo bi şayîye beriqîyenê ke hê ziwanê yewbînan ra fehm kenê! Seke çîyêko newe kifş û îcad kerdo, keyfê xo yeno! Zerrîya xo bena pirepir, sey domanekan/tutekan benê şad. Nafa zî dest pêkenê, bi fekê yewbînan lex û luxan kenê!

Ê psîkolojîyî ra ke xelisîyayî; ya, vanê, fekê xo tewirek (cîya) o la fehm beno.

Problemê fekan hel beno, yewna problem dest pêkeno ke o hebêna giran o.

Embazê ma doza fekê dewa xo kenê! Tespîtkerdişê formo standard ê çekuyan de “Qey mintiqaya ma esas nêgirewta?” vanê. Û her kes pesnê mintiqaya xo dano ke ziwan û kulturê kirmancîye/zazayîye se mintiqaya înan de xo muhefeze kerdo, se nêxeripîyayo û sey eslê xo mendo. Cîya-cîya “tez”î têdima rêz benê! Her kes mintiqaya xo wesifneno û wesifneno, vejeno gilê dare!

Embazê ma tersenê ke bi ziwano standard, bi ziwanê wendiş û nuştişî ziwanê dewa înan vîndî beno. Û refleksê ecêbî dest pêkenê. Tayê embazî nê meseleyî ser o rika huşke ney, rika huşka huşkan kenê.

Rojêk, mi texte de yew çekuye nuşte: Mast. Ma cîya-cîya mintiqayan ra heşt embazî bîyî. Eşîra Wisivanê Dêrsimî ra yew embazî îtiraz kerd. Ney, vat, “mast” nîyo “most” o.

Mi îzehet da ke mintiqaya înan de “a” xeylê cayan de beno “o”; no xususîyetê mintiqaya înan o. Mi çend nimuneyî dayî: “çar” beno “çor”, “çalike” bena “çolike”, “çamure” bena “çomure”, “nan” beno “non”…

Îqna nêbî.

Mi vat, na çekuye fariskî û kirdaskî de zî esta, ziwanê înan de “mast” a.

Ancî îqna nêbî.

Ez embazanê bînan ra persaya. Licê, Pasûr, Çewlîg, Dêrsim ra embazî estê. Hemîne vat, mintiqaya ma de “mast” vanê. Ez Abasanê Dêrsimî ra ya, têkîşte de dewê ma û dewê Wisivan estê; mintiqaya ma “mast” vana.

Embazê ma linge şanaye erd! Ney, vat, dayîka mi vana “most”.

Ma vat, temam, o ziwanê mintiqaya şima yo. To ke dayîka xo de yan zî mintiqaya şima ra kesê bînî de qisey kerd, “most” bivaje. Feqet to ke qeleme girewte xo dest, o wext “mast” binuse.

Ney, vat û “most”ê xo ra nêame war!

Mi pekna ser: Dayîka mi zî vana “mast”; yê to dayîk a, yê mi dayîke nîya!

Ma yewbînan îqna nêkerd, meseleyê “mast” û “most”î mîyanê ma de bî karê yarenîye. Ca-ca îcab mekero zî ez vana “mast”, a çekuye kena mîyanê nimûneyen ra. Seke pîjik kuwayo pira, wisivijê ma cayê xo ra tîlê xo serî beno: “Mast” nîyo “most” o!

Ca-ca wina hêrs beno ke derse caverdano şono.

Çi wext nimûneyan bido, qet îcab mekero zî, “most” keno mîyan ra! Ez vana, “Hêgayê ma esto” binuse, o şono “Mostê ma esto” nuseno. Çimê xo rîyê mi ra manenê ke rast nuşto yan xelet. Ez xo giran gêna; o tengnefes beno. Cayêk de xeletîya to esta, vana ez, xêzêka tîka kilmeke kîşta “o”yê ey de ronana; “most”ê xo beno “mast”! Hema xo kuweno erd ra, dest bi çîzo-mîzo keno.

Ez çi wext bivaja, xeletîyêka to esta; o yeno verê pirnika mi de tîk beno. Seke destê mi hetê “most”î ser şî, kirp vano xapa destê mi de gêno, mi peyser tan dano: Duzgin Baba bo ez nêverdana!

Salonêka girde esta, her serê aşme, kesê ke yenê dîyarê ma, ma uca de yewbînan vînenê. Uca rê vanê “açik zîyaret yerî”. Peyêna peyêne, cayê zîyaretî de wisivijê ma dayîka xo rê gerreyê mi kerd ke ez “most” nêvana, “mast” vana!

____________

* No nuşte "Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 32, Dîyarbekir 01-15 Temuze 2012, r. 6" de weşanîyayo.