Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-18

Ez tam nêzana çiqas raşt yan zûrî ya la mi na mesela verê 1980 eşnawitbî. Belkî zî cayêk, kitab yan rojnameyêk de nusîyaya. Ez nika nêzana. Îhtîmalêko pîl, ê serran merdimêkê sîyasî mi rê qal kerda. Axir kamî ke vat, nika mi vîr de nîyo. Labelê mesela zaf weş vîrê mi de menda û roja ke mi ra ameya vatiş hetanî ewro mi xor vîr ra nêkerda. Gama ke mi eşnawitbî, derheqê manaya welatî û manaya namûsî de fehmêko newe mi de virazîyabi, ez zaf binê tesîrê na mesela de mendbîya.

Mesela wina ya:

Serranê 1940 yan 50an de, Tirkîya de reya verêne mintiqaya Ramanî de xebata vetişê petrolî dest pêkena. Tabî Tirkîya Dewletanê Yewbîyayanê Amerîka reyde nê karî kena. Tirkîya Amerîka ra muhendîsan dana ardiş û dorûverê Batmanî de bi hezaran metre sondaj dana erd ro, bîran kenena, petrol vejena. Dîyayîşê petrolî reyde Êliho ke verê cû nehîya bî û tena yew qereqol tede estbî, vera-vera aver şino, beno şaristan, beno Batman.

Ê serran muhendisêko amerîkanij ke ameyo mintiqa, demeyêk firsendê xo vîneno wazeno şiro sûka Batmanî ra bigêro. Muhendis zano ke Batman welatê kurdan o, na mitiqa de heme kurdî ciwîyenê. Verî ke bêro Tirkîya, derheqê tirkan de, derheqê kurdan de cigêrayîş kerdo û epey melumat arê dayo. Wazeno kurdan bineyna nêzdî ra bişinasno. Çîyo ke heşê muhendîsî meşgul keno zî no yo, xo rê xo de vano, kurdî senî musade kenê ke tirkî bêrê welatê înan de sondaj bidê erd ro û petrolê înan vejê xo rê berê û ê zî xo rê bêveng temaşe bikerê! Tim heşê ey de no fikr esto.

Muhendis gama ke xo rê sûke ra gêreno, ewnêno ke germê hamnanî de cinîyêk wet ra yena, mîyanê şalêka sîyaye de wina pêt piştî ya, peçe cor ra anto rîyê xo ser. Tu cayêkê cinîke teber ra nêaseno. Reya verên a ke yew cinîya kurde vîneno. Xo rê meraq keno vano, gelo nê kincî honik gênê coka hende têro piştî ya. Bala xo dano cinîke ser, dima makînaya xo ya fotografantişî vejeno û yew fotograf anceno.

Û a esna de qîyamet werzeno!

Mêrdeyê cinîke bi xo ferq kerdo yan yewnayî ey ra vato ke nê ecnebî bala xo daya cinîya to ser û fotografê şima ant, Homa zano. La mêrdeyê cinîke hema agêreno, bê ke biperso yan îfadeyê camêrdî bigêro, terp û rep keweno muhendisê amerîkanijî ser û kuweno. Qîrî û qelebalix keweno sûke ser, hêwirze û helamedet virazîyeno. Muhendis gonî û gonîşêr de maneno. Xebere şina resena qereqol. Cendirmeyî yenê. Cinîke û mêrdeyê aye û muhendîsê amerîkanijî gênê benê qereqol.

Muhendîs zaf meraq keno ke çira nê kurdan hêrîşî ey kerd, çira hende da ey ro. Mêrdeyê cinîke ra persenê vanê “To çira da piro?” Camêrd îfade dano vano, “Ewnîya namûsê mi ra!” Nat û wet ra çend kurdê bînî zî sey şahid ameyê qereqol, ê zî naye tesdîq kenê. Vanê “Ma kurdî seba namûsê xo eşkenê bikşin zî eşkenê xo bidin kiştiş zî!”

Muhendîsê amerîkanijî rê vatişanê înan tercume kenê. Badê ke muhendîs mesela fehm keno, vano, “Înan ra vajîn, reya verên a ke ez yew cinîya kurde vînena. Mi tena kincê aye meraq kerdî, coka mi bala xo da ser. Çimê mi namûsê kesî de nîyo. Labelê eke hende miqateyê namusê xo benê, ma welatê înan de çend hezarî metreyî sondaj kerdo erd ra. Yanî ma çend hezarî metreyî kerdo maya înan ra, ma ha ser o yê, qey naye rê vengê xo nêkenê?!”

Eke ma ewro werzin na mesela miletanê bînan ra vajîn, do zaf klasîk bêro. Çunke miletanê bînan se-di seyî serrî verê cû ra manaya welatî, manaya miletbîyayîşî fehm kerda.

La mîyanê ma kurdan de hîna zî fehmêko kamil yê welatî, yê miletbîyayîşî, yê ziwan, kultur û nasnameyî nêvirazîyayo. Key û senî virazîyeno, o zî meçhul o.

Çîyêko normal ma rê anormal aseno, çîyo anormal ma rê normal aseno. Ez xo rê heyret manena ke ma senî miletêk ê!*

_______________

* Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 18,  Dîyarbekir 01-15 kanûne 2011, r. 2