Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-23

Ziwano ke ameyo nuştiş nêmireno la mîyan ra darîyeno we. Yan qiseykerdoxê ziwanî heme qir benê yan zî sedemanê cîya-cîyayan ver ziwan hetê qiseykerdoxanê xwu ra yeno teriknayiş û mîyan ra darîyeno we.

Sedemêko zaf muhîm yê apeymendişê kurdkî, ma vajîme, tehlukeyê mîyan ra vindîbiyayişê dîyalektê ma kirdkî, qedexeyê dewleta dagîrkere ra yo. Seba ke miletê ma binê tehekumê neteweyêka serdeste de bi, ma nêeşkayî wexto wextên de ziwanê xwu modernîze bikin; bikin ziwanê resmî yê îdareyî, ziwanê perwerde, medya û bazarî. Qet nêbo ewro ra pey ganî ma seba nê hedefî zaf cad bikin. La verî, ma bala xwu baş bidin xwu ser!

Apeymendiş yan zî tehlukeyê vindîbiyayişê kirdkî de esas sedemo tewr muhîm bêîradeyîya ma bi xwu ya.

Ma zanê ke bi hawayêko pêroyî mîyanê heme kurdan de zeafîyetê hîsanê mîlî esto. La ez vana qey hetê hîsîyatê milî ra grûbanê soran û kurmancan ra vêşêr mîyanê ma kirdan de yew sistîye esta; tewr tay sosyolojîyê ma de yew zeafîyeto muhîm esto! Ganî ma baş bala xwu bidin sedemanê sistîya hisîyatê xwu ser…

Goreyê melumatê ke keyepelê Diyarnameyî dano, serra 2011î de Kurdistanê Bakurî û Tirkîya de 144 kitabê kurdkî çap bîyê. Vano, “Ê ke ma nameyê înan tespît nêkerdê zî estê, eke ma înan zî bihesibnîn, beno ke 150 ra vêşêr bê.”

Mîyanê 150 kitabê ke par bi kurdkî çap biyê ra tena “nîm heb” bi kirdkî yo. Sedemê nîmheb biyayişî zî no yo. Mi yew kayê tîyatroyî (Reşê Şevê-Mêrdeyê Şewe) kirdaskî ra açarnabi kirdkî. Hem metnê kirdaskî hem zî tercume, pîya sey yew kitabî weşanîyabi. Sewbîna heme kitabî kurdkîya kirdaskî yê.

Helbet nufusê grûba kirdasan ma ra zaf zîyadeyêr o. Kirdaskî wayîrê kulturêkê rewênî yê nuştekî ya; kadroyê xwu, wendox û nuştoxê xwu zaf ê. Nê faktorî heme zaf muhîm ê. La qusur ra mewnîyê, mi gore nê faktorî seba îzehkerdişê rewşa kirdkî qîm nêkenê. Ganî sewbîna sedemê xwu estbê ke merdim mesela fehm bikero!

Goreyê texmînan ra Kurdistanê Bakurî de, yanî mîyanê sînorê sîyasî yê dewleta tirkan de vîst mîlyon kurdî estê. Teqrîben çarine ra hîrêyê xwu kirdas yewê xwu zî kird ê. Naye gore, gereka 150 kitaban ra qet nêbo 35 hebî bi kirdkî bîyêne. Ka?

Gama ke ma bala xwu danê înternetî ser zî rewşe eynî ya. Belkî bi desan keyepelê cidî yê kirdaskî asenê ke bi hawayêko zindî her hawa xeberan pêşkêş kenê. La kirdkî de şo-bê, tena di keyepelî estê ke her yew hetê kesêk ra xwu rê bi îmkanê xwu yê kesane, bi hawayêko mutewazî weşana xwu domnenê. Qey na mîratmendaya kirdkî tena malê pîyê di kesan a?

Haydê ma vajîme ke televîzyonî destê grûba zafane de yê, pêro kirdaskî weşana xwu kenê. Ya înternet? Gelo weşanayişê kitaban, nuştiş û wendiş zî binê tehekumê grûba zafane de yo? Gelo weşanayiş, wendiş û nuştişê kirdaskî serbest, yê kirdkî hema zî binê qedexeyê dewlete de yo?

Rojnameyê kirdaskî Azadîya Welatî rojane vejîyeno, tîrajê xwu des hezarî ra vêşêr o. Yanî her roje des hezar kesî bi kirdaskî rojname wanenê. Ma?

Par ma çend kesan xwu rê bi renca xwu ya kesane, bê îdîa, bê şatafat, bê helamedet û propaganda, ma dest pêkerd reya verêne yew rojname bi kirdkî vet. Rojnameyêko tena kulturî; munaqeşe ra, sîyaset ra, îdeolojîyan ra dûrî; sakîn, nermek, mutewazî. Rojnameyêko winasî ke tena aktuel û modernkerdişê kirdkî, resnayişê nuştox û wendoxan, geşkerdişê edebîyatî xwu rê kerdo hedef. Û nê hetan ra meydan de yo ke ma mesafeyêko zaf cidî zî girewt; ma gelek çî bi hawayêko sabît îsbat kerdî. La hetê wayîrvejîyayişî ra -ez nêeşkena xeyretê mutewazî yê tayê embazanê erjayan înkar bikerî- bi hawayêko umûmî mealesef! Qey?

Tayê estê seba ke kirdkî qisey nêkerê, xwu milîyetê xwu ra, nê ziwanî ra dûr bidê yan zî wayîrîya na xebate nêkerê, hezar dere û derxoleyan ra awe kirişnenê, her behane peyda kenê ke her ver de zirreno! Mesela, tayê estê hema sere de xwu pelişnenê, xwu pungal-reben kenê, vanê, “bız asimıle olmîşıx!” Ti ewnênê tayê biyê doktor yan muhendîs, biyê malim, wendegehan de qaşo dersa gramerî (yê tirkî) danê, la kam gama ke dore yena ziwanê baw û bawkalanê înan ser, vanê, “ma bız bu herflerî oqîyamıyoruz!” (Guneyê merdimî bi înan yeno. Wax, wax, wax!...) Tayê estê, bêke nas bikerê, vanê, çira filon merdim endamê komela şima yo? Coka ma rojnomey şima niwûnîn! Tayê vanê “no rojnomê Roşûnî yo!” Tayê vanê, çira şima cîya rojname vejenê, bêrîn rojnameyê partî de binusîn. Vanê, ha Azadîya Welat esto! Ti vanî, her roje tirkî de bi seyan belkî bi hezaran rojnameyî vejînê, qey vetişê di rojnameyan ma rê qebhet o? Cewabê xwu çin o! Tayê vanê, “biz Zazayız!” (Ti vanî qey nê kesî maya xwu ra tirk ameyê dinya, coka tirkîyêka çewtvire ra vêşêr ziwan nêzanê!) Tayê vanê, “Horasan’dan geldiğimizi söylüyorlarmışmış!” (Xora seba ke na taîfe tirkiya tewr rindeke qisey kena, eke kirmanckî qisey bikerê qina xwu bena çewte!) Tayê estê, seke înan verê cû pê nuşto la ma ewro weriştê sewbîna qayde nusenê, bêke biwanê yan binusê yan sewbîna havilêk bikerê, vanê “şima he zûn ma xerfnîn!” Tayê estê, sey ê merdimê ke şîyo destawa xwu bîrê Zemzemî de kerda, seke bibê terefdarê taximêkê futbolî eynen wina xwu danê versîya îdeolojîya partî û werzenê xovero qaydeyan dekerê mîyanê ziwanî, coka nêverdanê kes rojnameyê ma biwano. (Baş zanê, gama ke rojnameyê ma bêro wendiş, poxê xwu vejîyeno meydan!) Derdê serê derdan, tayê merdimê ke ma bi serran seba xatirê ziwan û milîyetê xwu înan rê xizmet kerd, ma derdê înan ant, bi îxtîrasêko hesudane destê înan ra çi yeno bi konetî eleyhê ma de texsîr nêkenê…

Ez kamcîn vajî, kamcîn nêvajî? Kamî ra çi yeno wa texsîr nêkero! Dê hela ma bewnîn se beno? La ez naye vajî, verê verkan, ma biewnîn xwu çeng dima şarî ra biçînîn neng!*

_______________

* Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 23,  Dîyarbekir 16-29 sibate 2012, r. 2