Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-26

Kamcîn partî hukmat de bena wa bibo, ferq nêkeno. Hemberê kurdan de dewlete esta. Kakila ruhê îdareyê na dewlete zî tirkperestî ya. Îdareyê tirkan bi her hawa metodan, bi projeyanê muhendîsîya komelkî şekl dano hawayê fikirîyayîş û hîskerdişê miletî. Yanî goreyê polîtîkaya xo ya bingehîne miletî dîzayn kenê ke senî hîs bikerê, senî bifikirîyê, senî têwbigeyrê…

Seba ke miletê Tirkîya heme tirk nîyê coka eqlê îqtîdarî yanî hawayê îdarekerdişê na dewlete bawerîya xo bi dem û dezgeyanê xo zî nêano. No semed ra hertim rêxistin yan zî komîteyê nimitkî estê ke polîtîkaya bingehîne ya dewlete virazenê û goreyê na polîtîka ra dezgeyanê resmî û sivîlan koordîne kenê.

Mentiqê polîtîkaya îdarekerdişê tirkan de faktorêko zaf muhîm zî no yo. Seba ke miletî pêrabeste bigîrê, miletî baş organîze bikerê, hertim îhtîyac bi faktorê “dişmenî” vînenê. Yanî polîtîkaya bingehîne ya îdarekarîya tirkan de faktorêko zaf muhîm no yo ke ganî hertim tirkan rê “dişmenî” nîşan bidîyê. Tabî nê “dişmenî” zî hem “teber” hem “zere” de estê, hem “eşkera” hem “nimiteyî” (xeyalî) estê!

Dişmenî bîzansî bîy, safewî bîy, împaratorîyê rojawanî bîy, qeyserîya rûsya bî. Despêkê seserra vîyartîye de “dişmenî” armenî bîy, suryanî bîy, rûmî bîy, pontusî bîy, miletê rojawanî bîy… Badê ke armenî berteref kerdî, rûm û yunanî zî bêtesîr kerdîy na rey demeyêk sey xeyaletêk komunîzm “dişmen” bi.

No faktorê “dişmenan” eseranê edebî-hunerî yê tirkan de zî zaf baş aseno. Eke ma bala xo bidîn eseranê hunerî, edebîyat û sînemaya tirkan ser, zaf baş aseno ke faktorê “dişmenan” senî şekl dano haletê ruhîyeya miletî.

Bi sayeyê averşîyayîşê teknolojî êdî dinya de zaf çî nêzdîye ra şarî ra asenê. Yanî êdî baş aseno ke teber ra “dişmen” çin o. Badê ke bi no hawa dişmenê teberî qedîyayî, na rey dişmenê zereyî vêşêr vetî meydan. Mesela, epey wext vatêne “îrtîca” (îslamîstî) dişmen a. La 2002 de îslamîstî (îrtîca), bi vateyêko bîn, neo-osmanîstî badê mucadeleyê se serrî bi rîyê xo yê nermekî bîy îqtîdar.

Herçiqas nê da-des serrî yê ke mîyanê îslamîstan (neo-osmanîstan) û îtîhad-teraqîstan (kemalîstan) de îqtîdarî ser o mucadeleyêk virazîya, axir weçînayîşê 22 hezîrane 2011î ra pey nê her di hêzanê bingehînan karakterê tirkîstîye ser o estena yewbînan qebul kerde, dest da yewbînan û pêameyî. Coka “îrtîca” kategorîya “dişmenan” ra temamen vejîyaye. Kam mend?

Nika dinya de tekane dişmenê tirkan “teror” o, yanî kurd ê. Îqtîdarê tirkan nika nê “dişmen”î ser o miletê tirkî manîpule keno, dîzayn keno, îdare keno. Şarê tirkî nika bi tehqîrkerdişê (aşağılama; ötekileştirme) kurdan hîsanê xo yê netewîyan tetmîn keno û berz keno. Heme konsantreyê înan “dişmenîya kurdan” ser o yo. Xîtabetê sîyasîyan, fîlmê sînema, rêzilefîlmê televîzyonî, edebîyat û wareyê bînî yê hunerî, bitaybetî çapemenîya tirkan de kurdê ke kurdîtîye kenê sey motîfê xirabîye, sey faktorêkê “dişmenî” tesfîr benê.

Nika amadekarîya viraştişê qanûnêkê bingehînî yê neweyî kenê. Esas, îqtîdarê tirkan bê ke tu heqêkê komelkî-neteweyî yê kurdan bişinasno, wazeno makyajê polîtîkaya xo teze bikero. Çunke êdî bi metodanê verênan dewlete îdare nêbena, kurdî zî îdare nêbenê!… Coka bê ke heq û huqûqê kurdan (dişmenan) nas bikerê, wazenê polîtîkaya xo ya asîmîlekerdişî, yanî xo mîyan de helnayîşê kurdan, bi hawayêna zemanî reyde temam bikerê.

Polîtîka û helwêsta tirkan na ya. Ma kurdî se kenê?

Çîyo anormal, çîyo ecêb no yo ke ma kurdî hema zî sey miletêk/neteweyêk têwnêgeyrenê. Ma kurdî hema zî ne xo rast terîf kenê, ne zî dewlet û miletê tirkî rast terîf kenê yan zî nas kenê. Ma kurdî hema zî herinda ke heqanê xo yê milîyan ser o polîtîka bikîn ma sewbîna çîyan ser o xo mijul kenê, ma wextê xo bi ciwamêrdîye xerc kenê!

Ganî nê prosesî de kurdî her demî ra vêşêr heqanê xo yê neteweyîyan ser o polîtîka bikerê. Mesela, ganî ma her platform de israr bikîn ke nê qanûnê bingehînî yê neweyî de grûbê etnîkî û dînî yê ke mîyanê sînorê sîyasî yê Tirkîya de ciwîyenê tam terîf bibê. Eke wina nêbo tu xeyrê “qanûnê bingehînî yê neweyî” do çin bo.

Hetê terîfkerdişê komelî ra qanûnê bingehîn yê Îraqî ma rê modelêko zaf muhîm o. Destpêkê qanûnê bingehînî yê Îraqî de miletê ke mîyanê sînorê dewleta Îraqî de ciwîyenê, yanî erebî, kurdî, tirkmanî, asurî-keldanîyî, ancî grûbê dînî yê eqalîyetî sey mesîhî, êzidî, sabiî û mendaîyî yew bi yew nameyê înan vîyareno. Her milet, goreyê nufûsê xo ra hem parlamentoyê Kurdîstanî de hem zî parlamentoyê merkezî yê Îraqî de xo temsîl kenê, îmkananê dewlete ra îstîfade kenê, butçe ra bara xo gênê.

Qanûnê bingehîn yê Îraqî de yeno vatiş ke erebkî û kurdkî ziwanê resmî yê pêroyî, tirkmankî û suryankî zî ziwanê resmî yê mintiqayî yê. Naye ra teber, fiqraya pancine ya madeya çarine ya qanûnê bingehînî yê Îraqî wina vana: “Eke yew mintiqa yan zî wîlayetêk de netîceyê referandumî de hetê zafaneyê şarî ra qebul bibo, ziwanê mehelî îlaweten sey ziwanê resmî yeno dîyarkerdiş.”

Ganî kurdî heme têreyra nê prosesî de bi heme hêzê xo israr bikerê ke qanûnê bingehînî yê neweyî de xo bidê terîfkerdiş (tanımlanma). Eke ney, no sîstemê tirkan ke nika her di hêzanê înan yê bingehînan, yanî kemalîstan û neo-osmanîstan pêkerdo, do makyajê xo teze bikerê û tewr tay çend des serranê bînan wina dewam bikerê, hetanî ke ma kurdî temamen mîyan ra bihelîyîn; ziwan, kultur û estena ma bin ra vîndî bibo!

_______________

* Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 26,  Dîyarbekir 01-15 nîsane 2012, r. 2