Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-45

Tam wexto ke teknolojî aver şi, her dewe de wendegehî abî, her bajar de unîversîteyî abî, tam wexto ke rojname, radyo û televîzyon kewt mîyanê cuya rojane, ziwanê ma qedexe bi. Tena qedexebîyayîş nêbî, eynî wext de seba ke ma asîmîleyê tirkî bibîm, camîyan ra bigîrîn hetanî nêweşxaneyan heme dem û dezgeyê pêroyî û yê dewlete ameyî bikarardiş. Bi polîtîkayanê muhendîsîya komelkî mudaxeleyê hîsanê ma, mezgê ma û hawayê fikrîyayîşê ma bi. Na polîtîkaya wêrankare nika her demî ra vêşêr dewam kena.

Dewê ma ameyî vengkerdiş; zemînê weyebîyayîş û pawitişê ziwan, kultur û nasnameyê ma, yanî demografyaya ma texrîb bîye. Şar ame kewt şaristanan. Neke tena şaristananê rojawanê Tirkîya, Kurdîstan de zî cuya şaristanan binê kontrolê sîstemê dagîrkerîye de ya.

Ti biwazî nêwazî, tora asîmîlasyonî to dekena zereyê xo û ziwanê to sey vewra wisarî mezgê to ra helnena. Ziwanê dayîke mîyanê cuya ma ra vejîyeno şino. Êdî kes hewce nêvîneno ke ziwanê dayîka xo bimusno domananê xo. Cuya rojane de yew îhtîyac nîyo. Çunke ziwanê asîmîlasyonî (tirkî) her ca aktîf o.

Xora êdî zêde ferq mîyanê dewe û şarstanan de zî nêmendo. Heme dewan de elektrîk esto, her keye de televîzyon esto. De wina hesab bikîn ke êdî serê koyan ra, yaban ra verê bizan de zî merdim eşkeno dekewo tora înternetî. Yanî ziwanê serdestan, ziwanê asîmîlasyonî her ca de eşkeno pencê xo bierzo merdimî. Coka ê ke agêrenê dewan zî ancî cuya şaristanî ra nêxelisîyenê.

Seba ma çîyo ke ziwanî dano ciwîyayîş, tena hîsê mîlî yê. Ma dest de tena neteweperwerî menda. La nê serranê peyênan de na rey misêwa propaganda bena ke “neteweperwerî” yanî “millyetçilik” çîyêdo xirab o. Oxro ke vîst ra vêşêr tarîfê “neteweperwerî” estê ke zafê xo pozîtîf ê. Heto bîn ra “neteweperwerî”ya netewa serdeste ya vera netewa bindeste negatîf a; eke “neteweperwerî” dereceyê “nîjadperestî” ye de bibo, xirab a. Neteweperwerîya kurdan tena dereceyê girewtişê heqanê xo yê tebîîyan de ya. La werzenê naye zî ma rê heram kenê!

Helbet rewşa lehçeya kurmanckî zî hende baş nîya labelê rewşa kirdkî qet baş nîya. Çunke yê ma zaf faktorê negatîfî estê ke xebata ciwînayîş yan zî averberdişê kirdkî ser o tesîr kenê. Mesela, yew ci ra no yo ke, ma çiqas kirdkî aver benê tayê merdimê mixanetî zî tam sîmetrîyê xebata ma de bi ziwanê dagîrkeran propagandaya cêrakerdişê miletê ma û lêlkerdişê nasnameyê ma kenê. Yanî ma çiqas kirdkî aver benê ê zî hende xirabkarîya xo zêdnenê. Hetêk ra hema zî zafaneyê kirdan ziwanê xo ra şermayenê û ziwanê xo nêmusnenê tutanê xo. Xulasa zere û teber ra çar hetî ma cebhe yê!

Labelê ma ke ewnîyenê, tayê averşîyayîşê muhîmî zî benê. Mesela, hetanî ewro serra ke tede tewr zêde kitabê kirdkî weşanîyayî serra 2012î bî. Serra 2012 de 25 tene kitabê kirdkî weşanîyayî. Nê 25 kitaban ra 16 hebî hetê endamanê Grûba Xebate ya Vateyî ra yan zî kesê ke na grûbe reyde têkilîye de yê ra amade bîyê. Mesela, her di kitabê ke Unîversîteya Artuklu weşanayê, bi hemkarîya endamanê Grûba Xebate ya Vateyî amade bîyê.

Xort û kênayê ma yê tezeyî, bitaybetî ê ke unîversîteyan de wanenê, eleqe nîşanê ziwanê xo danê, wazenê ziwanê xo de binusê. Her roje muracatê ma kenê, ma ra çîyan persenê. Ma nêmeyê enerjîya xo serf kenê ke îhtîyacê înan rê bibîm cewab.

Ê ke dest pêkenê nusenê la senî nusenê! Qismêko muhîm, ti vanî qey xeyret kenê ke rast nênusê. Haydê ma fek şuxulnayîşê ziwanî ra veradîm, îşaretê nuqtayan bîle şaş şuxulnenê. Ma heta ke yew nuşte rast kenê anê fesale, ma a dinya bi çimî vînenê.

Rastkerdişê nuşteyan karêko zaf giran o. Û ma zî, seba ke nuştoxê ma xo aver biberê, ma kamcîn herfe rast kenê, ma îşaret kenê. Mesela wina:

Şeklo ke nuştoxî nuşto: Ağe hal xizmikar winen yi û vano : “lela tu qey pawe mi nîvenert tu dapire şi tu qet nîva no ağa mi çira şawen?”

Şeklo ke ma redakte kerdo: Axa hale xizmetkarî vîneno û vano: “Lêla ti qey paweyê mi nêvindertî to da piro şî, to qet nêva no axa mi çira şaweno?”

Seke aseno, kamcîn herfe yan çekuya ke ma rast kenê ma hem bold kenê hem zî sûr kenê. Nuştoxan rê apey şawenê ke xeletîyanê xo bivînî, reyna hîna rast binusê. La zafê nuştoxan xo rê sey henekî vînenê, goş nêdanê nê ezîyetê ma. Oxro ke no ezîyetêko bêhed o, nêno vatiş. Belkî no ezîyet zî mucadeleyêk heme mucadeleyan ra zehmetêr o. La ne kes pê zano ne zî qîymetê xo esto.

Tîya de hêvîya ma na ya ke xort û kênayê ma yê ke dest bi nuştiş kenê nê ezîyetê ma ra baş îstîfade bikerê. Şeklo ke înan nuşto û şeklo ke ma redakte kerdo, bidê têver û bi dîqet bala xo bidê ser û rayîrê musayîş û rastnuştişê kirdkî de sey derse bivînê. Çunke her game firsendêko winasî nêkeweno dest yan zî kesêk ke werzo her game wina ziwanî ser o bixebitîyo çin bo.

Wa xelet fehm nêbo. Hetêk ra, seba ke wa bêro zanayîş ke ma çiqas zehmetê ziwanî ancenê hetêk ra zî wa bizanîyo ke ma çiqas bicidîyet karê xo kenê, coka ma behs kenê.

Welhasil karê ma zaf zor o zaf. Kam ke nê mucadeleyî de hetkarîya ma keno, ardimê ma keno Homa zî tim hetkarê înan bo.

Not: Mesrefê na hûmara ma de Zumrut Sakar xanime ardimê ma kerd. Ma aye rê zaf sipas kenê.

_______________

* Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 45, Dîyarbekir 16-31 çele 2013, r. 2