Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-47

Ez vana qey caran hendayê ewroyî tebîet wina wehşîyane texrîb nêbîyo. Ma hende bêsexbîr muamele bi tebîetî kenê ke zaf zî ney belkî 50 serrî badêna do pirnikanê ma ra bîyaro teber!

Mesela, deşta Dîyarbekirî, deşta bi xeyr û berekete. Şarê deşte, bê ke firset bido ke hêgayî boya xo bidê, her serre tov kenê. Ramitiş û çînayîş asan bîyo. Her çî bi makîne beno, mesrefê xo zî zaf tay o. Tew ser de dewlete ra pere gênê.

Senî ke terkeyan çînenê, roja bîne adir veradanê firêze. Çira? Çunke eke hêga puşê xeleyî ra pak bibo asan cite beno. No mîyan de tovê vaşan zî veşeno, puç beno. La bi veşnayîş eslê xo de erd, yanî herre xususîyetê xo kena vîndî, puç bena. Veşnayîş de çiqas mar û mûr, kerm û kêz esto heme mireno. Oxro ke nê heywanî muwazeneyê ekolojî de wayîrê rolêkê eslî yê. Erd kenenê kenê qule ke herre hewa bigîro, oksîjen bigîro. Ê qulikan ra awe şiro bireso binê erdî. La veşnayîş ra erdê deşta Dîyarbekirî êdî xususîyetê xo yê eslî kerdo vîndî, nika xeyrê gubreyî ra xele dano.

Di rey gubre erzenê; payîzî gubreyê kokî ke hebê xeleyî zêdneno û keno gird, wisarî zî gubreyê pelî erzenê ke sapê xeleyî pê qame bierzo. La nê gubreyî seraser kîmyewî yê, heba genimî reyde zerarêko gird resnenê bunyeya ma. Pisporî vanê, nêweşîyê velikan û kansero ke nê serran bisuret zêdîyeno, zafê xo nê madeyanê kîmyewîyan ra yo.

La ez wazena behsê yewna çîyî bikerî. Tîya ra da-des serrî verê cû gama ke ez Dîyarbekir ra şîyêne Licê, deşte de dewê ke verên a estbî, tim ê bî. Nika mîyanê ê hêgayanê rindekan de banê betonî sey toximê pirparî zêdîyenê. Her kesî dayo piro şîyo mîyanê hêgayê xo de tewr tay yew bînaya dilaye awan kerda.

Eke bi no qayde dewam bikero, beno ke pancas serrî badêna deşta Dîyarbekirî seraser bibo ban û bînayî, êdî cayê ramitişê xeleyî, cayê zîretî nêmano. Çunke yew ban tena di sey m² ca nêgêno, tewr tay çend sey m² hêga zî beno berihê ê banî. Xora asfalt ra yew zî rayîr, rayîro asfaltkerde şino hetanî verê banî. De êdî şima xo rê hesab bikîn!

Rewşa şaristanan zî no qayde ya. Tîya ra hîris serrî verê cû Dîyarbekir tena zereyê bedenî, Binê Qeya, Yenîşehîr, Ben û Sen, Şehîtlix, Ofîs û qismêkê Rezan bi. Hetê Seyrantepeyî de zî yew mehla estbî.

Hetê rayîrê Erxenî, rayîrê Sêwregi, rayîrê Silîvan û rayîrê Mêrdînî ser pêro hêgayî bî; hêgayê bi xeyr û bereketî ke wina yew herra sûre, eynî sey goştê vereke. Tede xele ramîyayêne, peme ramîyayêne…

Nika hema vajîn ke hetanî Erxenî, hetanî Qerejdax, hetanî dewa Palukeyî, hetanî çemê Embarî çarmedorê berihê Dîyarbekirî pêro bîyo ban û bînayî. Bitaybetî meqesê rayîrê Erxenî û Sêwregi de sîteyê girdî ke her dayreyê xo di sey metrekare ra vêşêr viraştê ke merdim xo rê xewf gêno.

Dewleta tirkan xora zerrî ra wazena ke ca û warê kurdan tim qir û qerac bo, cayê ciwîyayîşî nêbo. La ma kurdî bi xo zî nê hetî ra zaf bêrehm ê. Mesela, berpirsîyarê ke Dîyarbekir îdare kenê, ma vajîm beledîyeyî, qet xemê înan ameyeyê ma, ameyeyê tornanê ma nîyo. Her kes keyfê xo yê ewroyî ra ewnîyeno!

Mîyanê bedenî, Ben û Sen, Şehîtlix, Rezan, Seyrantepe, Dîrekxane, dorê Sanayîya kane, Şilbê heme banê yewla yan dila yê. Merdim gama ke nê semtan ra gêreno, seke Malezya ra bigeyro, hende bêrûçik û perîşan ê. Banê ke serranê 1970-80an de bi qaçaxî, bi malzemeyêko ercan wina êretî virazîyayê…

Beledîyeyî eşkenê hêgayan de viraştişê apartmanan qedexe bikerê, ruhset nêdê. Û hetêk ra zî pêşengîye bikerê, nê semtanê kanan de cayê di-hîrê banan de çar dayreyan ser o apartmanêka desla bidê awankerdiş. Yanî cayê çar banan de çewres dayreyî virazîyenê. Eke nê semtê kanî newe ra bêrê îmarkerdiş, qîmê des endî nufusê Dîyarbekirî kenê.

La wina nêkenê! Se kenê?

Hêgayê ke nefeqeyê neslê ma yê ameyî do ci ra bêro, kerdê hêla rantî! Ê hêgayê rindekê duzekî, hêgayê ke tey zîret beno, tey xele ramîyeno sey malê mîratî dayê xo ver, apartmanan weriznenê.

Şima bala xo bidîn şêngehanê zemanê verî ser. Heme dew û bajarî cayê qeracan de ronîyayê. Mezelê verênan zî eynî bi no qayde yê. Yanî verênan, cayê ke tede cite bena, erdo ke zîretî rê beno de ne ban viraşto ne zî mezel kendo. Yeno vîrê mi, kalikê mi vatê: “Cayo ke tede cite bibo, cayo ke tede vaş zergun bibo, ê cayan de viraştişê banan gune yo, heram o. Çunke nê cayan ra rizqê însan û heywanan temîn beno…”

Cayê mezelanê Dîyarbekirî zî nika bi no qayde yo; cayê ke tede zîret beno de ronîyayê. Hetê Yenîkoy de hêgayê ke tey zîret beno, herra sûra rindeka ke ti vanî kezeba vereke ya, heme kerdê goristan. Her merdeyî rê tewr tay çar metrekareyî erd keweno. Merde dekenê gorre, dima ser o beton ra mezel virazenê. Çi viraştiş!

Nika nufusê Dîyarbekirî mîlyon û nêm ra vêşêr o. Pancas serrî badêna no nufus heme mireno. Çar rey mîlyon û nêm, keno şeş mîlyonî, yanî 50 serrî badêna tena şarê Dîyarbekirî rê şeş mîlyonî m², yanî şeş hezarî donim erd ganî bibo cayê mezelan.

De vajîn, na dinyaya bisînore senî qîmê ma kena?

Tornê ma, yanî ê ke 50 serrî badêna yenê dinya do kotî zîret bikerê, xele biramê? Wilay no tebîet do heyfê xo ma ra bigîro. Hem zî pirnikanê ma ra bîyaro teber!*

_______________

* Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 47, Dîyarbekir 16-28 sibate 2013