Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-54

Badê ke kadroyanê Îtîhad we Teraqî 24 temuze 1923 de gireyê xo eşt pey, êdî dest pêkerd heme xeyal û projeyê xo yew bi yew ardî ca; qaso ke texmîn nêkerdêne aver şîyî. Çiqas metodê faşîzanê nîjadperestî ke bitaybetî rûsan û ewropijan ra musaybî, tetbîq kerdî. Xora tecrubeyê înanê “devşirmetîye” ke xorînîya tarîxî ra yeno, tu miletî de çin o.

Goreyê madeyanê 37 û 44. yê peymana Lozanî ra “hemwelatîyê tirkan yê ke mensûbê eqalîyetanê ke musluman nîyê” bîyî wayîrê heqê perwerdeyê bi ziwanê dayîke. La tirkan tena Îstanbul de rayîr da ke rûm û armenî nê heqî ra îstîfade bikerê. Goreyê peymana Lozanî ra ganî suryanî zî eqalîyet bihesibîyayêne la înkar bîyî. Çunke dinya de paştgîrê suryanîyan çin ê; yê diyin zî, o wext zafaneyê suryanîyan Kurdistan de ciwîyayêne. Seba ke çimê kurdan pê anêbo, kurdan rê nêbê model, heqê perwerdeyê bi ziwanê dayîke nêdîya suryanîyan.

Axir badê 90 serran, çend rojî verê cû, suryanîyan bi yew mehkemaya tirkan da qebulkerdiş ke “suryanî zî eqalîyet ê”, heqê înan zî esto ke tutanê xo ziwanê xo de perwerde bikerê. Goreyê melumatê ke cagirewtoxê serekê dêra suryanî-qedîm a Îstanbulî Kenan Gurdalî nê derheqî de dayî çapemenîye, nika mîyanê sînoranê Tirkîya de 25 hezarî suryanî estê. (Çarin ra yewê nufûsê merkezê Çewlîgî bîle nîyê!) Ê do Îstanbul de sinifê verdibistane (ana okulu) ra dest pêbikerê hetanî unîversîte mekteban akerê. Vanê, ma ha xeyret kenê ke hetanî roja 9 êlule 2013, bînaya çarqate ya aîdê dêra suryanî-qedîm de des sinifan akerê û 150 tutê suryanîyan tede dest bi perwerdeyê suryankî bikerê.

Ez nameyê suryanîyan ser o zaf şa bîya û ez înan tebrîk kena, xebata înan de serkewtiş nîyaz kena. Labelê ez ma kurdan de, bitaybetî kirdanê ma de, hîna zaf zî sîyasetê ma kurdanê Bakurî de heyret manena! Çunke bi hawayêko pêroyî meselaya ciwînayîşê kurdkî de û bitaybetî zî meselaya perwerdeyê kurdkî de sîyasetêko di-rî ramenê. Mesela, eke sîyasetê kurdan par û emser wayîrîya “dersa weçînita ya kurdkî” bikerdêne, ewro do bi sehezaran domanê kurdan mekteban de kurdkî bimusayêne û bi hezaran kadroyê malimîya kurdkî abîyêne. Bi no şekl do perwerdeyê kurdî rê hîna asan rayîr abîyêne. Şima qet bi beyanatanê sîyasîyanê kurdan mexapîyin ke rey-rey mîyanê lewan ra vanê ma perwerdeyê bi ziwanê dayîke wazenê. Hîç samîmî nîyê. Kerra girde nîşanê pirodayîşî nîya!

Eke nê da-vîst serranê peyênan de kurdkîya (kurmancî û kirdkîya) nuştekî bineyke aver şîya, bi keda ferdî ya edîb û heskerdoxanê kurdkî bîyo. Sîyasetî, tena qaso ke îhtîyacîya xo pê esta, na xebate ra îstîfade kerdo. Hende! Sewbîna tu havila sîyasetî kurdkî rê nêbîya. Wezîfeyo ke keweno milê sîyasetî ser, mîsqalêk zî nêardo ca.

Nê rojan seba yew meqala mi bala xo da edebîyatê kirdkî ser. Mi tesbît kerd ke 39 hûmaranê kovara kulturî Vateyî de 335 şîîrî û 72 hîkayeyî weşanîyayê. Des hûmaranê kovara edebî hunerî Şewçila de 96 şîîrî, 85 hîkayeyî weşanîyayê. Ancî 53 hûmaranê rojnameyê kulturî Newepelî de 121 şîîrî, 13 hîkayeyî weşanîyayê. Xora edebîyatê kirdkî de ney ra teber zêde çîyê çin o!

Hetanî nika kovara Vateyî, kovara Şewçila û rojnameyê Newepelî de ke xebatê sîvîl ê, 146 kesan şîîrî 34 kesan zî hîkayeyî nuştê. Tabî nê reqemî tena çarçewaya edebîyatî de yê. Eke ma bergeyê xo bineyna hîra bikin û bala xo bidin heme fealîyetanê nuştekî yê kirdkî ser, nê reqemî gelêk berz benê.

Ancî hetanî ewro 16 kitabê şîîran, 20 kitabê hîkayeyan û hewt zî romanî bi kirdkî weşanîyayê ke di-hîrê hebî ne tede, ê bînî heme çarçewaya nê weşanan de ameyê meydan. La çapemenîya resmî ya sîyasetê kurdan ke her roje hezar çîyanê tewşan ra qisey kena, nê averşîyayîşî rê kerr û kor a!

Sîyasetê kurdan û dewlete ra teber, nê serranê peyênan de tayê merdimê ke eynî bi terzê “kontrayî” ke serranê hewtayan de vera şorişgeran fealîyet kerdêne, bi ziwanê asîmîlasyonî, yanî bi ziwanê tirkan, înternetî ser o vera ma de fealîyetêko çirkîn kenê. Hedefê înan tena ma yê. Qaşo “ma neteweperwerê kurdan ê, ma bi na xebate zazayan asîmîle kenê, ma înan kenê kurd!...”

Neteweperwerî tirkan rê helal, ma rê heram a! Oxro ke belkî vîst ra vêşêr tarîfê “neteweperwerîye” estê ke zafê xo pozîtîf ê. Helbet eke merdim werzo “neteweperwerî”ya xo bikero faktorê “çinkerdiş”ê ziwan, kultur û nasnameyê grûbanê bînan, a game “neteweperwerî”ya pozîtîfe tadîyena bena “nîjadperestî” û “faşîzmî” rê rayîr akena. Eynî seke tirkan kerdo û ha kenê.

Nîjadperestî û asîmîlekerdişê miletan sucê însanîyetî yo. La xo teslîmê asîmîlasyonî kerdiş û bi halê xoyê asîmîlebîyayeyî ewnîyayîşê miletê xo ra, rebenîya tewr xirab a.

Ma çi vajin? Homa fehm û feraset bido muhtacan; başanê ma başêr bikero, xirabanê ma zî îsleh bikero!

_______________

* Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 54, Dîyarbekir, Tebaxe 2013, r. 2