Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-60

Rengê sereke yê edebîyatê ma vengê mexdûrîyetî yo. “Vengê mexdûrîyetî” ra qestê mi vengê bermî, vengê nalî, vengê ax û waxî, vengê binkewtişî, vengê şikîyayîşî yo…

Huner û edebîyatê kurdan de, folklorê kurdan de qirbîyayîş, veşayîş, wêranbîyayîş, zulm, xayîntî, kişîyayîş, hepsîbîyayîş cayêko zaf muhîm gênê. Mesela, zafê kilam û deyîranê ma de, edebîyatê ma de, ma vajîn şîîr û hîkaye û romananê ma de tim vengêko derdin esto. Huner û edebîyatê kurdan pirrî hîkayeyê kederin ê. Hîkayeyê cîyayî, hîkayeyê ke boya cuyêka kewîye ci ra yena, hîkayeyê keyf û şahî, hîkayeyê serkewtişî, hîkayeyê sazkerdiş û awankerdişî zaf kêmî yê.

Nika zî hema vajîn ke rewşe eynî ya. Kam ke qeleme gêno xo dest, çîyê nuseno, ti ewnîyenê çekuyan ra dinyayêka kederin û qisawetine neqişneno.

Helbet zaf rast o ke kurdan xo ra roj nêdîyo. Kurdî bêdewlet bîyê, tim binê îdare û hukmê dewletanê miletanê bînan de bîyê. Dewletan zî qet zerrîya xo bi kurdan nêveşnaya, teda û zulm de texsîr nêkerdo. Coka no vengê mexdûrîyetî huner û edebîyatê kurdan de tim temaya sereke ya.

La rengê sereke yê sîyasetê kurdan zî vengê mexdurîyetî yo. Gama ke merdim bala xo dano lîteraturê sîyasetê kurdan ser, behsê zulm û tedaya dewletan beno, behsê polîtîkaya kolonyalîstîye beno, behsê berjewendîya dewletanê miletanê bînan beno.

Fikrê sereke yê sîyasetê kurdan wina yo. Vanê, eke dewletê ke kurdan ser o hukim kenê, qanûnanê xo bineyke nerm bikerê, demokratîk bê, yanî zulmo huşk ke kurdan ser o tetbîq kenê, bineyke nerm bikerê, muşkile nêmaneno. Xora miletî heme way û bira yê; bitaybetî kurd û tirkî, kurd û farsî, kurd û erebî way û bira yê.

Sîyasîyê kurdan qet xo nêdanê zehmet ke miletê xo bişinasnê, miletê xo newe ra awan bikerê, nasnameyê xo yê neteweyî pêt bikerê, mîyanê şarê xo de fam û feraset û şuûrê milî geş bikerê.

Gelo eke dewletan ra nêbo, mîyanê kurdan û miletanê bînan de problem nêmaneno? Ma vajîm ke kurd û tirkî way û bira yê, tena dewlete zulm ro kurdan kena?

Ez qet wina nêfikirêna!

Mi gore, beno ke yew kurd û yew tirk, bi hawayêko ferdî, yanî sey di kesan yewbînan de sey birayan pêbikerê. Yan zî çend kurd û tirkî yewbînan de sey way û birayan bê. La sey milet, sey şarî, na rewşe de, way û birayîye çin a. Mumkin nîyo bibo!

Hetêk de miletêko serdest, hetêk de miletêko bindest esto. Ziwan, huner, edebîyat û kulturê miletê serdestî ziwan, huner, edebîyat û kulturê miletê bindestî weno, belêneno, qedêneno, çinê keno. Yanî dewlete fek zulm û teda ra verado zî têkilîya ziwan, huner, kultur û edebîyatê kurdan û tirkan eynî ya. Çunke bi destê dewlete cuya heme miletanê ke mîyanê sînorê na dewlete de ciwîyenê goreyê berjewendîya neteweyî yê miletê serdestî, yanî goreyê faydeyê miletê tirkî tenzîm bîya, sîstemê cuya hemwelatîyanê na dewlete bi no qayde saz bîyo.

Eke ma bala xo bidîn “dewlete” ser, bi yew cumle ma vajîn: Dewlete, rêxistina tewr girde ya miletêk a. Nika çi dewletê ke dinya de estê heme dewletê neteweyî yê, yanî dewletê miletan ê. Bi vateyêko bîn, dewletê ke nika estê, hema vajîn ke her dewlete tena yê yew miletî ya. Yanî yew dewleta çend miletan çin a. Sey nimûneyî, gama ke mehkemeya na dewlete ceza dana kesêk, bi îbareyê “Yüce Türk Milleti Adına” yanî “Bi nameyê miletê necîb tirkî” ceza birnena. Nameyê qanûnê ceza yê na dewlete “Türk Ceza Kanunu”, yanî “cezaya qanûnê tirkan” o. Heme vajîn ke heme dezge û sazgeyê na dewlete bi nameyê “tirk” dest pêkenê. Alaya ke sembolê na dewlete ya, alaya miletê tirkî ya.

Xulasa, wazenî wa demokratîk bo wazenî wa tewr zordest bo, wazenî wa fek asîmîlekerdiş ra verado, wazenî wa çerxê asîmîlasyonî eynen dewam bikero, se kena wa bikero, netîce de zêde ferq nêkeno. Na dewlete dewleta miletê tirkî ya. Coka xizmetê miletê tirkî kena, xizmetê xurtkerdişê nasnameyê milî yê tirkan kena. Sîstemê na dewlete tam goreyê waştena miletê tirkî şekl girewto. Yanî dewlete yew bîna yan yew ban nîya, însanan ra, kadroyan ra ameya meydan. Eke yew ban bo zî, no ban goreyê waştiş û hisîyatê miletê tirkî virazîyayo. Coka dewleta tirkan, yê tirkan a. Sîstemê xo goreyê xulq û xuy û xeyal û waştişê miletê tirkî ronîyayo; çerxê xo goreyê berjewendîya miletê tirkî gêreno. 

Senî ke seba her miletî wina yo, seba tirkan zî dewleta Tirkîya manaya pozîtîfe de ya. Eke mîyanê kesêkê tirkî û dewlete de problem bibo zî, no esla problemêko bingehîn nîyo, şeklî yo. La dewleta tirkan seba kurdan temamen negatîf a. Çunke, sîstemê na dewlete, sey “milet”î çinkerdişê miletanê bînan ser o, bitaybetî çinkerdişê kurdan ser o ronîyayo.

Ganî ma kurdî huner û edebîyat ra dest pêbikin, êdî temaya “mexdurîyet”î ra vêşêr her war de “sazkerdiş/awankerdiş” bidin xo ver, xeyalanê “serkewtiş”î bineqişnin. Verê heme çî ganî ma vatiş de, dima zî heme şaxanê hunerî de, bitaybetî zî edebîyat de sazkerdox/awankerdox bin.

Sazkerdoxîye/awankerdoxîye çi ya?

Ma vajin ke, yê şarî vîllayê xo estê, koşk û sarayê xo estê. Yê ma zî xirb û pag ê. Herinda ke ma xirb û pagan teswîr kenê, ma mesela qisey kenê ke ban û bînayê ma senî rijnîyayî bîyî xirb û pag de, ganî ma edebîyatê senî xirb û pagan ser o banê neweyî virazîyenê xeyal bikîn û bineqişnin. Sazkerdoxîye yan zî awankerdoxîye na ya. “Edebîyatê mexdurîyetî” derdê ma derman nêkeno! Seke Şêx Mehdî şîîra xo de vano, ma “xirbê xwu ser viraz kêy xwu.” *

____________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 60, Dîyarbekir, Sibate 2014, r. 2