Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-67

Derheqê ziwanî de merdim çiqas binuso zî tay o. Çunke meselaya ziwanî mîyanê ma kurdan de birînêka xorîn û gonin a, derdêko bêderman o.

Ma çiqas nusenê, çiqas ser o vindenê, kurdê ke musayê tirkî û asîmîle bîyê zî hende na mesela ra remenê, xo dûr danê, xo kerr kenê. Kurdê ke asîmîle bîyê, apey ageyrayîşê înan, newe ra musayîşê kurdkî (kirdkî, kurmancî) zehmet o. Hetêk ra zî bi vîndîkerdişê kurdkî hîssîyatê kurdîtîye ra dûr kewtê, êdî gonîya înan seba kurdkî nêgirêyena. Coka nê kesî herçiqas îdeolojî, fikir û teorî de xo kurd bivînê zî pratîk de hetê tirkbîyayîşî ser şinê.

Kurdistanê vakurî de exlebê sîyasîyê kurdan kesê çepgîr ê, mektebanê tirkan de wendo, kurdkî ra dûr kewtê, ziwanê înan tirkî yo. Sîyasetê kurdan hetê nê tewir kesan ra îdare beno. Coka sîyasetê kurdan caran bi hawayêko cidî û samîmî meselaya ziwanî ser o nêvinderto, seba ziwanî tu polîtîkayêka raste nênaya ro. Esas, derheqê ziwanî de tu polîtîkaya kurdan çin a.

Heto bîn ra, tu çîyêk qasê ziwanî nêbîyo malzemeyê sîyasetê kurdan. Yanî sîyasetê kurdan hem wayîrîya ziwanî nêkeno hem zî ziwanî zaf suîstîmal keno. Sîyasetê kurdan hertim ziwan sey imajêk ke pê sîyasetê xo meşrû bikero dîyo. Mesela, hertim vate û nuşteyanê sîyasîyan de behs beno ke ziwanê kurdkî qedexe yo, ganî dewlete qedexeyê ke nayo ziwanî ser hewano. Helbet no waştiş bi edayêka turîstîke îfade bîyo. Yanî sîyasetê kurdan seba ke kurdkî qisey bikero, nêvato wa qedexeyê kurdkî ser o hewanîyo, tena seba ke qedexe esto wina vato. Sey nimûneyî, hetanî tîya ra di serrî verê cû zî qedexe bi ke endamê partîyanê sîyasîyan mitîngan de tirkî ra teber bi yewna ziwan xîtabê şarî bikerê. Sîyasîyanê kurdan hertim vatêne sîyaset de kurdkî qedexe ya, wa no qedexe hewanîyo. Axir qedexe hewanîya la kesî kurdkî qisey nêkerd!

Nê hîrê serrî yê ke dewleta tirkan bê ke behsê nameyê kurdkî bikero yew îmkano qijkek dayo: domanê ke sinifê 5, 6, 7 û 8. de wanenê, eke biwazê eşkenê hewte de di saetî dersa kurdkî (zazakî, kurmancî) bivînê, kurdkî bimusê. Helbet dewleta ke no heq naskerdo samîmî nîya, nêwazena kes nê heqî ra zî îstîfade bikero. La çîyo ecêb sîyasetê kurdan zî nêwazeno kurdî nê heqî ra îstîfade bikerê. Vanê, ma perwerdeyê bi kurdkî wazenê, no heqo qijkek çi yo ke ma tenezul bikin. Labelê zaf eşkera yo ke waştişê perwerdeyê bi kurdkî de zî samîmî nîyê. Ez wina bawer a, eke ewro dewleta tirkan vajo ma perwerdeyê bi kurdkî qebul kenê, sîyasetê kurdan do yewna çî bikero behane û nêverdo kurdî ci ra îstîfade bikerê.

Sîyasetê kurdan seba ke xo tetmîn bikero, seba ke nîşan bido ke wayîrîya ziwanî keno, her serre, wexto ke mektebî abenê, vanê, wa wendekarî di hewteyanê verênan de mekteban boykot bikerê. Tena wina vanê û vîyarenê. Faydeyê xo çiqas beno, senî beno, qet îzeh nêkenê. Xora boykot zî nêbeno. Eke bikerê zî tu faydeyê xo çin o, çunke di hewteyanê verênan de xora dersî çin ê. Zafê domanan şinê mekteb, seba ke dersî veng ê, apey yenê, yan zî hewşê mektebî de tope kay kenê. Ma ferz bikin, dersî estbê zî yew doman di hewteyî boykot bikero û dima ancî şiro mekteb, çi manaya xo esta? Kam naye ra zerar vîneno? Tena doman zerar vîneno, çunke dersan ra apey maneno. Mi gore sîyasetê kurdan bi na kerdene, yanî bi boykotkerdişê di hewteyanê verênan yê perwerdeyî tam tinazê xo bi kurdan keno.

Nika vanê, ma bi xo mekteban akenê, nê mekteban de bi hawayêko gayrî-resmî perwerdeyê bi kurdkî danê. Mi gore no karêko qet cidî nîyo, vernîya xo çin a. Çira? Çunke sîyaseten vanê ma seba kurdan dewlete nêwazenê, tena ma wazenê ke Tirkîya demokratîk bo. Vanê ma hereketêko Tirkîyeyî yê, meclisê Tirkîya meclisê ma yo, unîterîya Tirkîya rê hurmetê ma esto. Vanê, ma nêwazenê kurdî tirkan ra cîya bibê, tu problemê ma tirkan û beyreqa tirkan reyde çin o, ziwanê tirkî ziwanê ma yo resmî yo. La dewe de, mavajin ke dewa Licê Kerwes de, cayêko tenha de bîna viraşta ke tede bi kurdkî perwerde bidîyo. Seke aseno, no proje û polîtîkaya înan pênêgênê. Eke bivatêne ma tirkan ra cîya benê, eywelah, zaf mentiqî bi ke perwerdeyê xo zî cîya bikerdêne. Û neke tena yew mekteb, ganî her ca de mektebê kurdkî awan bikerdêne.  

Ma vajin ke çend mektebê gayrî-resmî şeklê kursan de abibê, kam do fek mektebanê resmîyan ra verado û domananê xo bişawo nê mekteban? De mi dî vernîya her kesî de serek û giregiranê sîyasetê kurdan domanê xo mektebanê tirkan ra girewtî şawitî nê mekteban! Vakur de sîyasetê kurdan çîyo ke mumkin o, çîyo ke faydeyê kurdan tede esto tim bi behaneyêk red keno. La çîyo ke mumkin nîyo yan zî zaf erey do bibo, dekeno rojevê kurdan, bi no qayde kurdan meşgul keno. Kilmê mesela, bi no qayde roj bi roje, gam bi game kurdan kurdîtîye ra dûr fînenê û entegreyê tirkan kenê. Çîyo ke hetanî nika bîyo naye ra wetêr tu çîyêk zî nîyo. Hende gonîya domananê kurdan bîlasebeb koyan de rişîya, hende kurdî bîlasebeb heps û zindan de puyayî, kurdan bîlasebeb hende ezîyet û cefa, hende sefalet dî.

Gama ke merdim ewnîyeno tarîxê ziwanê nuştekî yê kurdkî ra, baş aseno ke heme lehçeyê kurdkî hertim bi destê şexsan aver şîyê. Bar ancî barê milê ferdanê kurdperweran o. Homa quwet bido kesanê milîyetperwer û xeyretkêşan.*

____________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 67, Dîyarbekir, Êlule 2014, r. 2