Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-7

Tarîxê Tirkîya de reya verêne serra 1991 de yew rojnameyê kurdkî weşanîya. Nameyê ey Rojname bi. Tede çend nuşteyê kirdkî zî estbî la bi kurmanckî bi. Ez bi nê rojnameyê wendişê kurdkî musaya.

Verî mi alfabe nas nêkerdêne. Mi herfa “x” sey “îkz” wendêne. Mesela, mi çekuya “xebatkar” sey “îkzbetkar” wendêne. Mi kurmanckî zî nêzanayêne. Coka mi çekuyê kurmanckî nat û wet ra, embazan ra pers kerdêne. Mi vatêne kurmanckî de “îkzbetkar” çi yo? Vatêne, beno ke na çeku hetê Botanî ra bo. Labelê eslê xo de çîyo winasî çin bi. O wext kurmancan zî nêzanayêne kurmanckî biwanê. Mîyanê hende nufûsî de belkî des merdiman nêzanayêne bi kurmanckî biwanê yan binusê. Ê çend kesê ke estbî zî Ewropa de bî.

Nê da-vîst serranê peyênan de kurmanckî zaf aver şîye. Kurmanckî resmî nîya la qasê yew ziwanê resmî, qasê ziwanê yew dewlete aver şîya, bîya wayîrê prestîjêkê zaf muhîmî.

Nê da-vîst serran de mi bi hawayêko senkronîk lebata averşîyayîşê kurmanckî taqîb kerde. Averşîyayîşê kurmanckî de di faktorê serekeyî estê:

1)Rojnameyî

2)Televîzyonî.

Nê her di wasitayanê çapemenîye kerd ke kurmanckî hende aver şiro. Bi sayeyê rojname û televîzyonan bi hezaran kadroyê kurmanckî virazîyay. Xora kadroyê kamî estbê, kam wayîrê neferan bo, serdestî kewena destê ey. Kurmancê ma vanê “Pirranî mêranî betal dike!”

Eke merdim hetê nufûsî ra biewnîyo, helbet nufûsê ma kirdan (zazayan) kurmancanê ma ra zaf kemêr o. Ma kurmancanê teberê sînorê Tirkîya nêhesibnin, nufûsê ma bi zor çarine ra yewê kurmancanê zereyê Tirkîya yo. Labelê meselaya ziwan, edebîyat, huner û kulturî de apeymendişê ma tena taybîyayîşê nufûsî ra nîyo. Ez vana sedemo tewr sereke kêmî yan zî çinbîyayîşê eleqeyî yo. Dinya de çi kar beno wa bibo, eke merdim eleqe nîşan bido, merdim bala xo bido ser, merdim xo rê bikero derd, mumkin nîyo ke o kar destê merdimî ra bixelisîyo.

Hetê eleqeyê ziwanî ra, eke ma kurmancan û kirdan muqayese bikin, birastî ma kirdî zaf kêmî eleqe nîşanê kirdkî danê. Helbet apeymendişê ma de tena kêmbîyayîşê eleqeyî nîyo, gelek faktorî bînî zî estê. Mesela, ma zaf erey dest bi nuştişî kerdo. Kitabê ma yo tewr verên serra 1899 de weşanîyayo. Yanî serrêk badê rojnameyê kurmanckî.

Mabeynê vejîyayîşê rojnameyê kurmanckî û yê kirdkî de se û hîrês (113) serrî wext esto. Labelê no nêno a mana ke ma nêeşkenê kirdkî zî biresnin sewîyeya kurmanckî. Eke ma zerrî ra cehd bikin, eke ma her kes cayê xo ra mucadele bikin, ez vana ma eşkenê mîyanê da-des serran de gamanê zaf girdan bierzin.

Seba ciwîyayîşê ziwanêk rojname faktorêko zaf muhîm o. Mi sere de va, ez bi yew hûmara Rojnameyî musaya wendişê kurdkî (kurmanckî, zazakî). Dima zî mi hêdî-hêdî nuşt. Ez vana qey vejîyayîşê rojnameyê ma Newepelî zî averşîyayîşê kulturê wendiş û nuştişê kirdkî de hêdî-hêdî yew tesîr keno. Ma hêvîdar ê ke ciwanê ma, xort û kênayê ma bala xo hîna vêşî bidê ser. Û esasê mesela, eleqeyêko hîna cidî nîşan bidê. Averşîyayîşê her çî de faktoro sereke eleqe yo.

Nika televîzyonan de vengê ma zaf kêmî yo. Heta, merdim eşkeno vajo ke televîzyonan de vengê ma çin o. Eke nat û wet ra, yew-di televîzyonan de bineyke bi kirdkî xeber û programê basîtî bêrê weşanayene zî, qet tesîrêkê înan o pozîtîf nêbeno. Coka ma rê yew televîzyon lazim o. Yew televîzyono ke seraser bi kirdkî weşane keno. Eke ma kirdî xo rê yew kanalê televîzyonî awan bikin, yew kanalo aktîf ke roje 24 saetî safî bi kirdkî weşane keno estbo, ez vana qey ma mîyanê çend serran de kirdkî resnenê sewîyeya kurmanckî.*

_______________

* Newepel, Rojnameyo kulturî yo 15 roje, Hûmare 7, Dîyarbekir 16-30 hezîrane 2011, r. 2