Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-70

Serwezîrê dewleta tirkan demeyêk verê cû bi heşt wezîranê xo wa ame Ruha de kurdan ra va: “Anadil konusunda okyanusu aştık dereleri de aşacağız. Anayasal gerekler de zamanı gelince… Bazı adımlar da doğal seyri içinde olur, uçaklarda anons gibi…” Yanî va, meselaya ziwanê dayke (qesdê ey kurdkî ya la name bîle nêkeno) de ma okyanusî vîyarnayî ma do dereyan ra zî vîyarin. Hewceyîyê qanûnî zî key ke wextê xo ame ma do biyarin ca. Tayê gamî zî rayşîyayîşê xo yê tebîî de do bierzîyê, sey teyaran de anonsî…

Tam gama ke serwezîrî nê çî vatêne, hepisxaneyanê Tirkîya de zî seba kurdkî vatêne “anlaşılmayan dil” û hepsîyan rê qedexe kerdêne. Hepsîyê kurdan ne eşkayne nuşteyanê xo yê kurdkî bişawî teber ne zî weşanê kurdkî dekewtêne hepisxane. Yanî cayo ke kurdî estê kurdkî qedexe kenê la vanê zeman bêro ma do teyareyan de serbest bikin. 

* * *

Tirkî û dewleta înan meselaya kurdan de caran rika xo ra fek veranêdanê. Eke mecburîyet ra, vurîyayîşê dinya ra bineyke nerm bibê zî, rîyê ma de huyenê la xo bin de xalîya ma birnenê! Mesela, heq dayo, vanê tutê ke sinifanê 5, 6, 7 û 8. de wanenê, sey dersa weçînita eşkenê hewte de di saetî ziwanê xo bimusê. La pratîk de seba ke kurdî nê heqî ra îstîfade nêkerê, çi yeno vîrê înan texsîr nêkenê. Yewna derdê ma zî no yo ke sîyasetê kurdan zî bi bêvengîya xo karê înan asan keno!

Dewleta tirkan ronayîşê xo ra hetanî serra 2012 hepsîyanê kurdan rê qiseykerdişê kurdkî qedexe kerdbi. Yanî hepsîyê kurdî nêeşkayne eqrebayanê xo dir rasterast yan telefon de bi kurdkî qisey bikerê yan ziwanê xo de nuşte bişawê teber.

Hukmatê tirkan axir 2012 de mecbur mend hepsîyan rê kurdkî serbest kerde. Badê na serbestîye, seba ke ma rojname û kovare vejenê, hema vajîn ke her aşme hepsîyan ra çar-panc mektubî ma rê ameyî. Labelê destpêkê serra 2014î ra nat nişka ra birîyayî. Ez wina fikirîyena, dewleta tirkan ewnîya ke hepsî ha kurdkî nusenê, bi talîmatêkê nimitkî vernîyê naye girewt. Eke wina nîyo, qey ameyîşê mektuban nişka ra birîya? Xora badê, hepsîyan ra mektubê tirkî amey ke tede vanê îdareyê hepisxaneyî çinbîyayîşê tercumanan keno behane û nêverdano ma nuşteyanê kurdkî bişawin teber.

Çend rojî verê cû Hepisxaneyê Tekirdagî ra Nîhat Bertanî mi rê bi tirkî nuşto. Mektuba xo reyde di rîpelî qerarê Komîsyonê Wendişê Mektuban zî şawito. Ez bi kilmîye neql kena. Komîsyon qerarê xo de vano: “Nîhat Bertanî Roşan Lezgînî rê mektube nuşta. Ma hepisxaneyê xo de kes nêdî ke tercumeyê nê ziwanê ke fehm nêbeno (anlaşılmayan bu dil) bikero, coka ma şawit Mudirîyetê Asayîşê Tekîrdagî rê, dima ma şawit Unîversîteya Namik Kemalî ya Tekirdagî rê, badê ma Tekirdag de buroyanê tercumenîye yê taybetîyan rê şawit. Ma nêeşkayî tercume bikin, heto bîn ra ma şubhe kenê ke na mektube de şîfre esta coka ma qerar da ke nêşawin.”

Nîhatî zaf baş kerdo ke qerarê resmî yê Komîsyonê Wendişê Mektuban ma rê şawito. Labelê gereka hepsî bi xo îtîraz bikerê û dewa akerê. Ganî Wezaretê Edaletî ra teleb bikerê ke her hepisxaneyî rê yew tercuman tayîn bibo. Ancî ganî îdareyê hepisxaneyî ra biwazê, heta ke nat û wet bîlasebeb ro tercumanan geyrenê, na yo çend unîversîteyan de bi hawayêko resmî beşê kurdkî estê. Mesela, Unîversîteya Artuklu ya Mêrdînî, Unîversîteya Çewlîgî, Unîversîteya Alpaslanî ya Mûşî û Unîversîteya Tuncelî de beşê kurdkî (kirdkî û kirdaskî) estê. Ancî TRT6 û Ajansa Anadoluyî ke dezgeyê nêmresmî yê dewlete yê, bi kurdkî (kirdkî, kirdaskî û sorankî) weşane kenê. Nînan ra teber, Dîyarbekir de tercumanê sondwendeyî estê ke Edlîyeya Dîyarbekirî rê xebitîyenê. Îdareyê hepisxaneyan herinda cayanê ke îhtîmalê peydakerdişê tercumananê kurdkî çin o de wa mektub yan nuşteyanê kurdkî seba tercumekerdişî bişawê nê dezgeyan rê.

Dewlete vana, gereka ez nuşteyanê hepsîyan kontrol bikerî hema bişawî. Baş o. Madem kontrol kena, wa xo rê tercuman bivîno. Hepsîyo reben kotî ra tercuman peyda bikero? Peyda bikero yan ma vajin ke hepsî bi xo tercume bikero, qebul nêkenê; çunke bawerîya xo pê nêanê. O wext wezîfeyê dewlete yo ke tercuman peyda bikero.

Mesela na ya, bi tirkan heq û huqûq dayîş qebulkerdiş asan nîyo. Gereka ma her hetan ra mucadele bikin.

Çi destê ma ra yeno, ma çiqas heq ra yenê, ma kenê. Mesela, mi senî ke mektuba Nîhatî girewte, mi bi tirkî yew nuşte nuşt, fotokopîyê qerarê Komîsyonê Wendişê Mektuban û mektuba Nîhatî ke mi rê nuşta reyde da weşanayîş ke wa rayapêroyî pêbihesîyo. Zafê çapemenîya kurdan nuşteyê mi kopî kerd weşana la çapemenîya partîya hepsîyan xo kerr kerd! Ancî mi nuşteyê xo Fabeook de hesabê heme parlementeranê partîya hepsîyan rê şawit la tu kesî ra pitî nêvejîya!

Ez do dozgerîye de zî dewa akerî ke îdareyê hepisxaneyî heqê minê têkilîya bi hepsîyan asteng kenê, herinda ke vajê ma “nê ziwanî ra fehm nêkenê” vanê “no ziwano ke fehm nêbeno (anlaşılmayan bu dil)” û bi no qayde ziwan û milîyetê ma rê heqaret kenê.

Xulasa tirkî kaxidî ser o yew heqo qijkek danê la pratîk de seba ke kes ci ra îstîfade nêkero çi destê înan ra yeno texsîr nêkenê. Heto bîn ra, ma zî zêde heqê xo ra nêvejyenê! Zafê reyan hepsîyê ma seba tayê çîyan xo veyşan teyşan verdanê, xo perîşan û helak kenê la meselaya ziwan û milîyetê xo de zaf zî cad nêkenê.

Dewleta tirkan de hîle û xurdeyî nêqedyenê! Mesela, tam wexto ke serwezîrê tirkan va ma meselaya ziwanê dayke de okyanusan ra vîyartî, eynî o wext, hem nuşteyê kurdkî yê hepsîyan nêdayne teber hem zî weriştî weşanê ke hetê şîrketanê vilakerdişî ra vila nêbenê, hepsîyan rê qedexe kerdî. Mesela, rojnameyê Newepelî ke ma seba M. Remzî Kayayî şawitbi hepisxaneyê Adena, ancî seba Sezaî Memîşî ke ma şawitbi hepisxaneyê Bandirma, apey ameyî.

La badê ke hepsîyanê Tekirdagî zere ra mucadele kerd û helbet teber ra zî bi tesîrê nuşteyan û dîplomasîyê ma, roja 10.12.2014 de dewleta tirkan na mesela de apey game eşte, qedexe wedart.

* * *

Mesrefê na hûmare de Sercan Kişin û Mehemed Emîn Kaçanî goreyê îmkanê xo ra ma rê ardim kerd. Ma her diyine rê zaf sipas kenê.*

____________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 70, Dîyarbekir, Kanûne 2014, r. 2