Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-82

Helbet ma kurdî verên a erdê xwu ser o, welatê xwu de muqtedîr nêbî. Verênanê ma zemanê xwu de nêeşkayî o qabilîyet nîşan bidê û dewleta xwu ronê. Û xwura Şerê Cîhanî yê Yewinî ra pey polîtîkaya nîjadpereste ya miletanê serdestan kewte kar. Her çar parçeyanê Kurdistanî de zilm û teda; qetlîamî, jenosîdî, surgunkerdişê ferdî û komelkî, veşnayîş û wêrankerdişê ca û waranê ma tim estbi. Nînan reyde polîtîkayê tehqîr û asîmîlasyonî zî bi hawayêko sîstematîk tetbîq bîyî. La nê dahîris serrê peyênî sewbîna bî! Nê serran de ma bin ra perîşan bîyî, awanîya ma ya sosyale temamen wêran bîye, kîmyaya ma xeripîya…

Seba ke merdim texrîbatê nê dahîris serranê peyênan baş fehm bikero, ganî biewnîyo "soxîn" ra, yanî "netîce" ra. Mesela, ez bala xwu dana qezaya ma Licê ser. Hîris serrî verê cû, tena di qereqolê dewleta tirkan estbî; yewe merkez de, a bîne zî nehîyeya Hezanî de. Nê her di qereqolan de pêropîya se heb eskerî çin bî. Nika? Nika merkezê Licê de çend qişlayê girdî û yew tugay esta. Di tugayê bînî zî, yewe sînorê Dara Hênî û Licê de, a bîne Bawerde de. Ancî Girê Dadimî de, Korxa de, Engule de, Hezan de qişlayê zaf girdî estê. Nika ha Zarga Fîsî de, herinda Bajarê Deqyanosî de qişla virazenê, tugay nanê ro. Ewro erdê Licê de dades hezarî eskerê dewlete estê. Nînan ra teber, merkezê Licê de teşkîlatê polîsan esto, ancî yew dewe pêro qorucu ya.

Erd û asmînê Licê vincew bi vincew binê kontrolî de yo, nefesê merdiman bîle kontrol beno; ne yew teyre eşkena asmîn ra serbest bipero ne yew morcele eşkeno binê erdî de rehet bigeyro. Nê dahîris serranê peyênan de erdê Licê hezar qat îstîla û îşgal bi. Yanî mîyanê hîris serranê peyanên de, dereceyê dagîrkerîye hezar qat pêt û xurt bi. Nika erdê Licê de nufûsê şarê ma, yê eskerê tirkan ra kemêr o. Zafê dewan temamen yan zî qismen wêran ê; darî wuşk bîyê, hêgayî beyar ê; her ca xirbe û xirabeyî, erdî bêwayîr…

A "soxîn/netîce"yo ke ez vana, yew no yo.

Heto bîn ra, tîya ra dahîris serrî verê cû, heme dewê Licê mamur bî; pirî însan bî. Her keyeyî, qet çin bo, hîris-çewres sereyî heywan weye kerdêne; hîna zaf bizî, ga û mangayî weye bîyêne. La mêşinî, herî, qantirî, estorî zî gelêk bî. Payîzî ticarî ameyne, her dewe ra çend kamyonî heywanê goştî erînayne. Pesê welatê ma Sûrîye, Lubnan, Urdun, Erebistanê Seudî û Kuweytî rê îxrac bîyêne.

Licê de yew vincewe erdo bêxêr çin o, coka heme ca ra, her çî ra îstîfade bîyêne. Heme hêgayî ramîyayne; serrêk genim yan cew, serra bîne neha, nîske, şolike, kizine, gilgilo sûr, gilgilo sipî ramitêne. Eke nînan nêramê, cayê şûve de petêxî ramitêne. Medrebî, çewligî û hêgayê awî, serre de di rey ramîyayne. Senî ke genim çînayne, roja bîne awe veradayne pirêzeyî ser, erd nerm kerdêne ke tey cite bibo. Û kurêk ramitêne, xaşîng ramitêne. Kurêk çewres rojan de ameyne çînayîş. Eke kurêk nêramitêne, fasulîya û xîyarî ramitêne. Xwura nîmeyê hamnanî ra hetanî payîzo peyên, hala Dîyarbekirî bi sebzeyê Licê debîyêne; firingî, bacigî, xiyarî, fasulîya, bamya…

Licê de mehsulêko bîn ke zaf ramîyayne zî tutun bi. Tutuno ke bi ruhset ramîyayne û seba TEKELî roşîyayne hetêk de, esas tutunê mengeneyî rewna ramîyayne. Serhed ra bigîrê heta bi Binê Xete tutunê Licê şîyêne her ca.

Licê de rezî zafî bî. Cayo bejî de mêwî û darê fêkîyan; vamêrî, mirûyêrî, mişmişêrî, encîlêrî, tuyêrî, şiqokêrî, sizêrî, tihokêrî, vemrokêrî zafî bî. Çi yabanî çi yê miqateyî, her ca pirrî darê meyweyan bi. Cayo awî de zî, sere de gozêrî, û xewxêrî, biyokêrî, sayêrî, încasêrî, zerdalîyêrî, salincêrî, erûgêrî...

Şarê Licê xebatkar bi, xîretkar bi; kar û xebate ra zaf hes kerdêne. Vatêne "Çavê li derîya, xwelî li serîya", vatêne "Ne ji hemberî gû dide devê derî", vatêne "Kevira havînê biavêje kadînê", vatêne "Biza başe cayê mexelî ra bellî bena", vatêne "Çir bi çir elbe bena pir" û vindertiş çin bi, tim xebitîyayne.

Şarê Licê hetê ziwan û kulturî ra zî komelêko xas yê kurdan bi. Qismêkê dewan de mektebî estbî helbet, la her kesî bi kurdkî qisey kerdêne. Hem merkezê Licê de hem dewan de kurmancan bi kurmancî, kirdan bi kirdî qisey kerdêne. Cuye serabin kurdane bî; şîn û şayî, dîwan û qûnax, cite û cobar, keyf û seyran her çî bi 'erf û edetê kurdîtîye bi. Hetta ez eşkena vajî ke, şarê Licê de, dahîris serrî verê cû şuûr û ruhê kurdîtîye ewroyî ra xurtêr bi. Belê, neslo newe xwu 'sîyasî' vîneno, la şuûrê kurdîtîye tey çin o. Tena 'terefdarê îdeolojî' yan zî 'terefdarê partî' yo, hende.

Şarê Licê welatan ra, kuçeyanê şarî ra vila bi. Neslo newe welat ra, kulturê herrî ra, zîret ra, weyekerdişê heywanî ra aqitya. Ziwan vîndî bi, kulturo sosyalî bedilîya… Ge-ge neslo newe ra yew xort yan keyna şinê dewa bab û kalanê xwu; labelê dorûver; hêgayî, ca û ber înan rê tu mana îfade nêkeno. Îmajê "welat"î zêhnê înan de merdo. Neslo newe, Licê ra dûrî de binyadê xwu ra, kok û eslê xwu ra zî dûr kewt; çimkî mîyanê jenerasyonan de neqilkerdişê kulturî visîya...

A yewna "soxîn/netîce"yo ke ez vana zî no yo.

Şima vînenê? Mîyanê hîris serran de ma ça ra ameyî resayî ça! Na rewşa ke ez seba Licê vana, seba heme Kurdistanê Bakurî wina ya. Hetta zaf cayî Licê ra zî xirabêr ê. Axir nê dahîris serranê peyênan de demografîya qedîme ya Kurdistanê Bakurî, halînê eslî yê cuya kurdane û Kurdistanî; ziwan û kulturê kurdan kok ra qelêya; kurdî dekewtî mîyanê deryaya tirkîtîye û ha tey xerq benê şinê.

Xulasa, bi no qayde karê dewan hel bi! Nika dore yê şaristanan a…

Emser hamnanî ra dest pêkerd, Silîvan ra girewt, Cizîre, Nisêbîn, Dîyarbekir, Dêrike, Gever, Hezro… Yew bi yew bajaranê kurdan de ban û bînayê qedîmî heme dîyenê fekê guleyan û topan ver, her ca kenê xan û xirabe. Bajarê ke ruhê kurdîtîye tede gane bi, û eserê medenîyetanê verênan tey estbî, bitaybetî nê bajaran rijnenê, wêran kenê…

Senî ke artêşa tirkan nê dahîris serranê peyênan de xwu rê seke tetbîqat bikero perwerdeyê xwu koyanê Kurdistanî de kerd, nika zî polîsê tirkan tetbîqat û perwerdeyê xwu kuçeyanê şaristananê ma de kenê.

Heme çî kontrolê dewlete de bi plan û program beno.

Wele bi sereyê ma bo!...

__________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 82, Dîyarbekir, Kanûne 2015, r. 2