Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-83

Licê Diyarbekir ra 90 kîlometre hetê bakurî de, mintiqaya koyan de ya. Zaf cayê tarîxî yê muhîmî tede estê. Cayo tewr muhîm Şikefta Eshabê Kehfî û bajarê Deqyanûsî yo. Sûreya 18. ya Qur'anî de, yanî Sûreya "Kehf"î de ayeta 9. ra hetanî ayeta 25. behsê meselaya Eshabê Kehfî beno. Herçiqas vanê Eshabê Kehf dinya de çend cayanê bînan de zî esto û bitaybetî tirkî vanê ha Tarsus de, la raşt nîyo. Cayo eslî yê Eshabê Kehfî Licê de yo. Çimkî tam seke Qur'an de behs beno, Şikefta Eshabê Kehfî û Bajarê Deqyanûsî bi heme delîlan û mutemîmatanê xwu yê vatişkî û madî Licê de ya.

Bajarê Deqyanûsî dîyarê Zarga Fîsî de yo. Herçiqas bajar rewna ra terk bîyo zî xirbeyê bajarî, bitaybetî qismê saraya qralî û dêsê bedenê dorê bajarî hetanî nê serranê peyênan zî payanî ra bî. Nuştoxo namdar Dr. Şewket Beysanoğlu 1972 de şîyo cayê bajarê Deqyanûsî, gelêk fotografî antê û kitabê xwu "Diyarbakırım, c. 1, D.M.S.-Doruk Matbaası, Ankara 1982, r. 29-30" de weşanayê. Ancî nawusî, mehsereyî, sarnicê awe û embarê zexîreyî ke zinaran de kendê, hema zî sey xwu yê. "Kültür Bakanlığı Koruma Kurulu" yê dewleta tirkan cayê bajarê Deqyanûsî sey "birinci derecede arkeolojik sit alanı" îlan kerdo. Coka kes nêeşkeno uca ra yew kerra hewano bibero yan zî yew kuling bido erd ro bikeno.

Rayîrê Pasûr û Mûşî zereyê Licê ra vîyareno. Rayîrê Hêni, Dara Hênî û Çewlîgî zî erdê Licê ra vîyareno. Trafîkê nê rayîran sixlet o, her roje bi hezaran wesaîtî nê her di rayîran ra şinê û yenê. La nê çar serranê peyênan de tutê ma yê koyan, yanî hevalî, serê hamnanî ra dest pêkenê, rayîrê Licê-Dîyarbekir-Çewlîgî ser o eylem kenê. Bitaybetî tam binê Zarga Fîsî de, yanî cêrê bajarê Deqyanûsî, Deşta Fîsî de cayêk û qasê di kîlometreyî uca ra wet, Textê Engule de zî cayêk, bi kepçe asfalt de xendeq kenenê û rayîrî gênê. Wesaîtê ke Mûş, Pasûr û Licê ra yenê û şinê, ancî wesaîtê ke hetê Çewlîgî û hetê Hênî ra yenê û şinê, mecburen rayîrê şose yê mintiqaya Têrkan ro dewam kenê. Zafê reyan, wesaîtê Çewlîgî rayîrê xwu 150 kîlometreyî wet ra hende zî nat ra kenê derg, Xarpêtî ser ro yenê û şinê.

Şarê ma rîyê nê girewtişê rayîrî ra perîşan beno. Wesaîtê ke mintiqaya Têrkan ro yenê, 35 kîlometreyî nat ra hende zî wet ra, her şîyayîş û ameyîş de 70 kîlometreyî zêde mazot veşnenê. Rayîrê Têrkan asfalt nîyo, sey rayîrê dewan o. Xwura dades dewê ke rayîrê înan peyê Karazî ra hetanî Engule asfalt ra aqityeno, bin ra wesaît nêşino ê dewan. Dewijî eynî sey zemanê verî hetê Hezroyî ra, hetê Licê û Hênî ra xwu rê peyatî şinê.

Dewlete nê girewtişê rayîrî ra misqalêk zî mutesîr nêbena, tu zerarêk nêvînena. Wazenê rayîr girewte bo yan akerde bo, xemê dewlete nîyo. La çi xerîbî û çi cayî, raywanî û heme şarê mintiqa gevizîyeno.

Mi bi xwu zaf meraq kerdêne ke partî çi semed ra nê rayîrî gêna, kam emir dano vano şirê rayîrê Licê bigêrê. Ancî mi zaf meraq kerdêne ke gelo gerîlayan dir çekê zaf giranî estê ke dewlete nêeşkena ê di kîlometreyî rayîrî binê kontrolê înan ra vejo. Licê de, Hêni de, Karaz de, ancî Dîyarbekir de se hezar ra vêşêr eskerê dewlete esto. Labelê zêde vengê xwu nêkerdêne. Çîyo ke kerdêne no bi; hetê Dîyarbekirî ser dîyarê Karazî de, hetê Licê ra zî Deşta Engule de yan zî Tapan Tepe de vernîya wesaîtan girewtêne, vatêne "Teröristler Fis Ovası'nda yolu kesmiş, Terkan yolundan devam edin." Ez bi xwu çiqas şîya Çewlîg yan Licê, tim raştê nê muameleyî ameya, şar heme şahid o.

Hêşê mi nêgirewtêne ke dewlete senî qebul kena di kîlometreyî rayîr, verê zincîya Qereqola Engule de, di sey metreyî qereqole ra wet, kontrolê gerîlayan de bo. Mi tu cewabêko maqul nêdîyêne. Kurmancê ma vanê "Dizê bostanan, derdikeve zivistanan!" Her çî rojêk vejyeno meydan, eşkera beno. La heta ke vejîyo meydan Hasil Mosil ra vejîyeno!

Artêşa tirkan derheqê rayîrgirewtişî de raporî amade kerdê, muracatê 'Kültür Bakanlığı' kerdo, vato, mintiqaya Deşta Fîsî de terorîstî rayîr birnenê, asayîş xeripîyeno, ma seba selametîya emnîyetê welatê xwu ganî herinda bajarê Deqyanûsî de garnîzonê eskerî awan bikin. 'Koruma Kurulu'yê Diyarbekirî zî rapor û muracatê artêşe tesdîq kerdo. Netîce, artêşe no payîz dest pêkerdo, Dîyarê Zarga Fîsî de, herinda bajarê Deqyanûsî de şantîye naya pêra, xwu rê rehet-rehet yewna garnîzon virazena.

Zarga Fîsî, yanê cayê bajarê Deqyanûsî, mabeynê Karaz, Hêni û Licê de sey qeleyêka tebîî tepeyêko hakim ke nazirê hemeyê a mintiqa yo, hetê leşkerî ra cayêko qasê ucayî stratejîk a mintiqa de çin o.

Xulasa meselaya birnayîşê rayîrî wina netîce bîye! Dewlete hem cayêko zaf muhîm yê tarîxî Kurdistanê ma de çinê kerd hem zî dagîrkerîya xwu ya leşkerî erdê Licê de des qatî xorînêr kerde.

Merkezê Licê de hîrê garnîzonanê girdan de bi hezaran esker esto. Bawerde de yew garnîzono zaf gird, serê rayîrê Dîyarbekir-Çewlîgî de, tam sînorê Darê Hênî û Licê de zî garnîzonêko gird esto. Bi hezaran eskerî nê garnîzonan de yê. Ancî Hezan, Engule, Korxa û Girê Dadimî de zî garnîzonî estê.

Hezan ne tede, garnîzonê bînî nê serranê peyênan de, prosesê şerê gerîlayan de erdê Licê de ronîyayî. Yanî hereketê gerîlayan kamcîn nuqta de zêdîyeno, ti ewnênê demeyêk badê pey dewlete muheqeq bi hawayêko qetî uca kok ra îstîla kena!

Ez hûmara înan tam nêzana, la nika 1100 kîlometreqare erdê Licê de des hezarî ra vêşêr esker esto. Yanî polîs û qorucî ne tede, nika Licê de her serê donime rê yew esker kuweno. Labelê qîmê dewlete pê nîno, Kurdistan de ganî vincewêk vengane nêmano, ganî heme nuqtayanê stratejîkan bi hawayêk bigêro binê kontrolê xwu.

Xulasa, zaf eşkera yo ke dewlete hem dîrekt hem endîrekt, bi her hawayî kurdî dekerdê binê kontrolê xwu, tesadufêkê qijkekî rê zî mehal nêverdayo.

__________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 83, Dîyarbekir, Çele 2016, r. 2