Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-84

Dewleta tirkan -nameyê xwu ha ser o- bi hawayêko qetî dewleta miletî tirkî ya. Dewleta tirkan seba ciwînayîşê sîstem û îqtîdarê miletê tirkî daîma mîyanê fealîyetî de ya. Polîtîkaya eslî ya dewleta tirkan menfîetê miletê tirkî, yanî berjewendîyê mîlî yê tirkan o. Wazenî wa sentezkarê îslamîstî yan kemalîstê sekulerî îqtîdar de bê, wazenî wa her di pîya muştereken îqtîdar de bê, wazenê filan partî yan bêvan partî hukmatî îdare bikero, hîç ferq nêkeno. Dewleta Tirkîya xizmetê miletê tirkî de ya, her fealîyetê aye xizmetê tirkîstîye de yo. Polîtîkaya eslî ya tirkan destpêkê seserra vîstine de hetê kadroyanê Îttîhad we Teraqqî ra ronîyaya û tetbîq bena. Tirkan çarçewaya na polîtîka de mîyanê sînorê dewleta xwu de armenî, asûrî, rûm-pontusî, yunanî bi qetlîam û mubadele çinê kerdî. Polîtîkaya tirkan ya derheqê kurdan de zî, çinêkerdişê kurdan ra wetêr esas çinêkerdişê kurdîtîye yo. Înan kerdo xwu sere, vanê, kurdî tena wa xizmetkarê tirkan bê.

Tirkan kurdan ser o her hawa polîtîka û metod ceribna la çinkerdişê mefkureyê kurdîtîye hende asan nîyo. Coka tirkî bi hawayêko çimsûrane mucadele kenê ke qet nêbo mîyanê sînoranê dewleta xwu de şuûrê kurdîtîye çinê bikerê, eke çinê nêbo, bêtesîr û pûç bikerê. Polîtîkaya ke dewleta tirkan tetbîq kena û seba miletê tirkî qet nêvurîyena, bingeyê xwu no fikr o. Texrîbat û wêrankarîya ke dewleta tirkan nê dahîris serranê peyênan de Kurdistanê bakurî de kerd, heme bi plan û program, binê kontrolê dewlete de netîceyê na polîtîka de aver şi. Nê dahîris serranê peyênan de awanîya demografîke ya Kurdistanî bin ra çinê nêbo zî zerarêko zaf pîl dîyo. Cografyaya Kurdistanî tekrar kewte binê kontrolê dewlete, newe ra û hîna xorîn îstîla bîye.

Programê dagîrkerdişê Kurdistanê bakurî hamnanê 2015î de kewt yewna merhele. Dewleta tirkan, par hamnanî ra nat, Kurdistanê bakurî de dereceyê fînalî de konseptêko tam tehqîrane tetbîq kena, wazena şexsîyetê çekdaranê kurdan de manewîyatê milî yê kurdan kok ra bişikno, Kurdîstanê bakurî de hêvîya kurdîtîye, qet nêbo hêvîya şerê çekdarîye temamen çinê bikero. Coka parî ra nat sloganan reyde bajaranê kurdan wêran kena. Mesela, hêzê dewlete şaristananê kurdan de dêsan ser o wina nusenê: "TC her yerde!" "Türkün gücünü göreceksiniz!" "Kurdun dişine kan değdi!" "Kan koksun buram buram!" "Eğitim sırası bizde - JÖH" "Cehenneme gönderme vakti!" "Ermeni piçleri!" "Türksen övün, değilsen itaat et!"

Nê sloganî esla tesadufen hetê çend leşkeranê fanatîkan ra nênusîyenê, bi hawayêko qetî plankerde nusîyenê û seba medya servîs benê. Bombardumankerdişê goristananê gerîlayan û bitaybetî tehqîrkerdişê cenazeyanê gerîlayanê cinîyan zî na çerçewa de yo. Dewlete wazena bi nê kerdenan manewîyatê mîlî yê kurdan bin ra bişikno, wazena ruhê kurdîtîye pîs bikero. Dewleta tirkan wazena kurdan hende bişikno, hende pîs bikero ke bêşexsîyet bibê û heta bi heta mîyanê şermî de bicuwîyê û reyna esla cesaretê xwuverdayîşî xwu de nêvînê.  

Bajarê ke Kurdistanê bakurî de seba kurdan wayîrê qîymetê manewî yê, wayîrê awanîyêka otantîke yê, eserê qedîmî tede estê, mavajin zereyê bedenê Dîyarbekirî, Silîvan û Cizîre… Dewleta tirkan, bitaybetî seba ke nê bajaran birijno, rewna ra plan û projeyê xwu amade kerdê û yew bi yew tetbîq kena. Mesela, serwezîrê dewleta tirkan beyanatê ke roja 17 kanûne 2015 de dayo medya de vano: "Daha 2013 yılı kasım ayında yaptığımız değerlendirmede 12 kritik ilçeyi öngörmüştük. İki üç ay önceki mücadeleye bakarsanız, Lice, Silvan, Varto, Kulp var, Cizre devam ediyor, Doğubeyazıt, Yüksekova var. Bu kritik ilçelerin çoğunda kontrol sağlandı. Şimdi mücadelenin yoğun olarak seyrettiği 4-5 yer kaldı: Sur, Cizre, Silopi, Nusaybin, Dargeçit... Şu anda oraya yoğunlaşmış durumda. Bunların özelliği ne? Nusaybin, Cizre, Silopi sınır ilçeleri. Nusaybin, Kamışlı’nın devamı. 10 adım atsan Suriye tarafına geçiyorsun zaten. (…) Operasyon sonrasında da kalıcı bir şekilde orada bir daha bunların yapılmaması için orada kalıcı olunacak. Yeni karakollar gerekiyorsa inşa edilecek." Zaf eşkera yo ke dewleta tirkan no şero peyên rewna ra plan kerdo û game bi game tetbîq kerd. Yanî "şer"o ke beno, binê kontrolê dewlete de beno.

Gama ke Dîyarbekir de rijnayîşê bajarî hema newe dest pêkerdbi, walîtîya Dîyarbekirî roja 18 kanûne 2015 de yew beyanat vila kerd ke qismêkê xwu wina bi: "… 15 mahallede bini tescilli toplam 9 bin konut bulunuyor. tarihi yapıları saran ve ömrünü tamamlayan 8 bin konutun yüzde 50'si, kentsel dönüşüm planı kapsamına alındı. Çevre ve Şehircilik Bakanlığı harekete geçerken, Sur'da yaşayan vatandaşlar için ilk etapta 1600 konutluk yer tespit edildi. Evleri yıkılacak vatandaşlar, yeni yapılacak modern konutlara yerleştirilecek."

Dewlete wazena bajaranê ma yê otantîkan birijno û bi no qayde nasnameyê bajaranê ma texrîb bikero, têkilîya hafizaya kurdîtîye û mekanî cêra aqitno. Dewlete netîce de wazena bajaranê ma temamen bigêro binê kontrolê xwu û dereceyê dagîrkerîye hîna xorînêr bikero.

Ez wazena tîya de vateyêk vajî ke, çîyo ke ma bi çimanê sereyê xwu vînenê û çîyo ke medya de ca gêno, esla pênêgênê. Medyaya ke esta, çi yê kurdan çi yê derwlete, eynî sey "bebeka matruşka" yê rûsan a. Bitaybetî medyaya ke Tirkîya de esta, qismêk bi hawayêko qetî destê dewlete de û qismêk zî destê hêzanê sîyasîyan de enstrumanê tetbîqkerdişê polîtîkaya înan a. Coka eke merdim tena çarçewaya xeberanê rojane yê medyaya tirkan û medyaya sîyasî ra biewnîyo bîyenan ra, caran eslê meselayan fehm nêkeno. Çunkî medyaya her di hetan zî xeberan bi terzê propaganda û bi hawayo manîpulatîf vila kena. Analîstê polîtîkî yê ke çapemenîye de rojane nusenê yan zî televîzyonan de qisey kenê, ê zî eynî çarçewa de parçeyê propaganda û manîpulasyonî yê; zafê înan wezîfedar ê. Xulasa tu hêz û hereketêk hawayo ke eyseno, seke ma vînenê û zanê, o qayde nîyo! Coka esas çîyo ke ganî merdim bala xwu bido ser, netîce yo.

Netîce de çîyo eşkera, çîyo zelal û net no yo ke, Tirkîya de kurdî hertim apey şinê, mefkure û şuûrê kurdîtîye zeîf beno; îstîla, dagîrkerî û îlhaqkerdişê kurdan û Kurdistanî tim xorînêr beno. Yanî se beno wa bibo, polîtîkaya dewleta tirkan tim serkewte vejyena. Çira gelo?*

__________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 84, Dîyarbekir, Sibate 2016, r. 2