Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-89

Îqtîdarê tirkan, yanî îradeyê milî yê tirkan destpêkê seserra vîstine de qerarê zaf giranî girewtî û hîç teredud nêkerd tetbîq kerdî. Mesela, seba ke cayê miletê tirkî bibo hîra, seba ke yew mileto homojen ke tena tirkan ra biyarê wucûd, çiqas miletê gayrî-muslimî ke binê îdareyê dewleta înan de estbî, yan qir kerdî yan zî mubadale kerdî. Qismêkê rûman û pontusan bi metodê mubadeleyî şawitî teber, herinda înan de Balqanan ra tirkî dayî ardiş. La armenî, suryanî, kurdê êzidî û qismêko muhîm yê pontusan qir kerdî yan zî tehcîr kerdî.

Tirkan seba kurdanê muslumanan qerarê asîmîlekerdişê bi tirkbîyene û seba elewîyan (raya heqî) zî qerarê asîmîlekerdişê bi muslumantîye da û sey polîtîkayêka sîstematîke tetbîq kerde.

Nê karê winasî, yanî qirkerdiş û asîmîlekerdişê hende miletan û bi mîlyonan merdimî asan nîyo, karê dewletan o. Esas, dewlete tena zî nêeşkena bikero, ganî milet û dewleta xwu pîya bikerê.

Derheqê qirkerdişê suryanî-keldanîyan, pontusan û kurdanê êzidîyan de lîteratur zaf kêmî yo. La derheqê armenîyan de lîteraturêko zengîn esto. Sebeb zî no yo ke miletê armenî o wext wende bî, hema vajê ke her dewa înan de mektebî estbî. Armenîyê ke qirkerdiş ra felitîyayî derheqê jenosîdî de zaf çî nuşt û kerd belge. Coka nîsbet bi miletanê bînan hîna zaf behsê qirkerdişê armenîyan beno.

Nê serranê peyênan de derheqê qirkerdişê armenîyan de çepê tirkan û kurdan ra tayê kesî nuşteyan nusenê, qisey kenê. Labelê kes nêvano "tirkan armenî qir kerdî", ebed! Nêvanê "dewleta tirkan" zî. Vanê se? Vanê "Îtîhad we Teraqî fermanê qirkerdişî dayo." Yanî tena emirê furxûnî kenê milê yew rêxistine de. Heta behsê Îtîhad we Teraqî zî nêkenê, vanê "Enwer, Talat û Cemal paşayan ferman dayo." Bi no qayde çarçewaya sucdaran teng kenê; miletê tirkî, dewleta înan, heta ke rêxistina înan bîle pak û masum vejenê!

Çerkezan zî tetbîqkerdişê polîtîkaya tirkan de rolêko muhîm kay kerd. Mesela, walîyê Dîyarbekirî Dr. Mehmet Reşît çerkez o, nijdeyê leşkeranê taybetî ke binê emrê ey de bî, pêro çerkezî bî. La wexto ke behsê qirkerdişê armenîyan beno kes behsê çerkezan nêkeno.

Kurdistan, yanî erdo ke kurdî tede ciwîyenê, Qers ra bigîrê heta bi Îlam û Lûristan, ancî Hemedan û Urmîye ra bigîrê heta bi Efrîn û Kilîs erdêko hîra yo. Armenî tena qismêko tay yê nê erdî de, mîyanê sînorê çend wîlayetan de kurdan dir ciwîyayne. Helbet tu eleqeyê kurdan bi planê qirkerdişê armenîyan çin o. Xwura kurdî wayîrê yew îradeyê hukmî nêbî; kurdê rebenê bêkesî eşkayne se bikerê? Ancî zî kurdan qasê quwetê xwu ra tayê armenî pawitî, xelisnayî. Labelê senî ke nika mîyanê kurdan de tayê kesî bi hawayêk benê hemkarê dewlete, o wext zî tayê kurdî bi hawayêk bîyê destikê destê tirkan.

Nika çîyo ecêb no yo, çepê tirkan yan kurdê çepgîrî, kam gama ke behsê jenosîdê armenîyan kenê, bê teredud vanê "kurdî beşdarê qirkerdişê armenîyan bîyê." Yanî nameyê "kurd"î wina umûmî dekenê mîyanê suco ke înan nêkerdo. Heta ke vanê "wa kurdî armenîyan ra uzrê xwu biwazê."

Tirkî bi îradeyê xwu yê mîlî qerar gênê û tetbîq kenê; dima zî sucê xwu yê pêroyî dekenê milê hîrê merdiman û xwu pak/masum vejenê. Yê ma, çend kesê nezanî bi hawayêk benê destikê destê tirkan; sucê nê çend kesan keweno milê heme miletê kurdî!

Tansu Çiller yew akademîsyena tirk a, pisporê ekonomî ya. Silêman Demirelî wextê serwezîrîya xwu de a Amerîka ra da ardiş, bi no qayde dekewte sîyasetî mîyan. Û 1993 ra hetanî 1996 serwezîra hukmatê tirkan a bîye. Nê serran de bi behaneyê şerê gerîlatîye dewleta tirkan bakurê Kurdistanî ser o adir varna, welatê kurdan tarûmar kerd. Sosretî ardî kurdan û welatê înan ser de…

Yeno mi vîr, o wext, înanê ke vatêne ma lîderê kurdan ê, seke dewleta tirkan û tirkî bi heme hêzê xwu yê resmî û sivîlî, bi heme quwetê xwu yê nimite û eşkerayî Kurdistan wêran nêkerdo, kurdî qir nêkerdê, tena na Tansu Çiller nê çîyan kena, tena nameyê aye vatêne. Vatêne "Bu kadın…" û her çî kerdêne aye mil de. Nadîren nameyê Mehmet Ağar û Doğan Güreşî zî nayêne het a.

Destpêkê serranê 2000î de bi munasebetê nîyetê beşdarbîyayîşê bi Yewîya Ewropa Tirkîya de bineyke nermayî dest pêkerd. Serra 2005î ra pey na nermayî bineyna muşexes bîye. Axir 2009 de hukmatê Tirkîya bi nameyê "Çözüm Süreci" yew proses da destpêkerdiş. Bakurê Kurdistanî de bineyke sukûtî virazîya, şarî nefes girewt. Epey çîyê başî zî bîyî. Labelê par, yanî badê weçînayîşanê pêroyî yê 7 hezîrane 2015î, dewleta tirkan ewnîya ke rewşa mîyannetewî munasib a, êrîşê kurdan û Kurdistanî kerd; ne merde û ganeyî, ne deşt û koyî, ne gor û goristanî, ne dar û daristanî verdayî. Herbê Cîhanî yê Diyinî ra bêter bajarê kurdan kerdî xan-xirabe. Hedefê tirkan helbet çinkerdişê "kurdîtîye" yo; wazenê kurdî tim halê "îtaet"î de bimanê. Yanî eke kurdî sey kurd bimanê zî wa tirkan rê îtaet bikerê.

Eynî sey serranê 1990an, êyê ke bi hawayêk bîyê lîderê ma yê sîyasî, êyê ke ma sere de bîyê qomutan û bitaybetî medyaya ke vana ez "çapemenîya azad" a, seke dewleta tirkan û tirkî bi heme quwetê xwu yê resmî û sivîlî, bi heme hêzê xwu yê nimite û eşkerayî Kurdistanî wêran nêkenê, seke hemeyê nê çîyan tena Akepe kena, vanê "Akepe ha akepe!" Vanê "Polîsê akepe, leşkerê akepe, mehkemeyê akepe, firokeyê akepe, panzerê akepe, bombayê akepe…"

Zaf akerde yo ke bi no qayde şarî manîpule kenê ke kes tey nêvejo tirkî sey mileto serdest bi îradeyê milî nê çîyan anê kurdan sere de. Yanî gama ke kurdî yenê qirkerdiş, welatê înan, demografyaya înan yena wêrankerdiş, kurdîtîya înan; kultur û ziwanê înan yeno çinkerdiş, wa kurdî ferq nêkerê û xwu tirkan ra, ziwanê înan ra, dewleta înan ra, binê alaya înan ra dûrî nêdê, wa nêbê wayîrê şiûrê neteweyî. Çimkî nê çîyan tena "akepe" kena! Û xwura hetêk ra zî misêwa propaganda kenê ke "dewlete [kurdan rê] heram a", nameyê kurdan ser o fikrê "dewletbîyayîş"î dekenê "tenekeyê çopî!"

Helbet AKP yew partîya miletê tirkî ya û nika hukmatê tirkan îdare kena, polîtîkaya mîlî ya tirkan tetbîq kena. La çîyo ke bi kurdan beno, esasê xwu de bi îrade û qerarê mîlî yê tirkan beno. Polîtîkaya mîlî ya tirkan ke destpêkê seserra vîstine de ronîyaya, bi îstîqrar dewam kena. Çiller yan Akepe hîç ferq nêkenê; ewro estê siba çin ê. La tirkî û dewleta xwu daîmî ma ser o yê.*

______________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 89, Dîyarbekir, Temmuze 2016, r. 2