Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-91

Kurdanê ma yê ke demê peyên yê Usmanîyan de Îstanbul de bi hawayê ewropayî perwerde dî, uca fikrê neteweperwerîye musayî û gelêk komele, partî û teşkîlatî ronayî, rojname û kovarî vetî. La badê ke Usmanî rijîya û Kurdistan bi çar parçeyî, bitaybetî kurdê ma yê mîyanê sînorê dewleta tirkan de, demêko derg wendiş ra dûrî mendî. Xwura yew polîtîkaya resmî ya tirkan estbî ke wa kurdî nêwanê, nezan bimanê. Dima, serranê 1950-60yan de xortanê kurdan hêdî-hêdî dest bi wendişê berzî kerd.

Wendişî wend la zaf kewtî binê tesîrê fikrê çepgîrîye û sosyalîzm-komunîzmî. Xwura tirkan de zî yew xû esto, çi îdeolojî yan bawerî bena wa bibo, gênê vurnenê, alaya tirkan ancenê ser û dekenê xizmetê tirkîtîye. Coka kurdê ma yê ke mektebanê tirkan de wanenê, tirkî musenê û kewenê mîyanê nê hawa fikran, êdî neke sey kurd, bi çimê tirkan ewnîyenê xwu ra, ewnîyenê bîyenan û dinya ra. Yanî kurdê ma yê ke musenê tirkî, zafê înan vurîyenê, êdî bi eqlê tirkan fikirîyenê.

Hereket û partîyê sîyasî ke hetê nê hawa kurdan ra ronîyayê, ê zî eynî karakter de yê. Bi no qayde kurdê ma mîyanê bawerîyan-îdeolojîyan de kurdîtîya xwu terk kenê. Ewilî benê "çepgîr", "demokrat", "şorişgêr" yan zî "umetperwer". Nê sifetan sey perdeyî ancenê mîlîyetê xwu ser, vera-vera temamen kurdîtî terk kenê. Yanî rayîrê terkkerdişê kurdîtîye de "çepgîrî", "demokratî", "şorişgêrî" û "dîndarîya sîyasî/umetperwerî" vîyerê mukemel ê ke kurdê ma piro vîyarenê…

Vedat Türkali (1919-2016) yew nuştoxo tirk o, gelêk şîîr, senaryo û romanê ey estê. Hetê fikrî ra çepgîr-komunîst aseno la tirkperest o; xwura çepgîrî-komunîstîya tirkan tirkperestî bi xwu ya. No merdim roja 29 tebaxe 2016 de Îstanbul de 97 serrîya xwu de şi rehmet. Badê mergê ey, qismêko muhîm yê kurdanê ma yê sîyasîyan, qismêk kurdê ke bi tirkî nusenê, axir zaf kesê ma yê "çepgîr", "demokrat" û "şorişgêrî", seke babîyê înan merdo, dest pêkerd şîn na ro, nuşteyî nuştî, fotografê xwu yê ke Vedat Türkalî dir antê, networkanê sosyalî de vila kerdî. Hemserekê HDP Selahedîn Demirtaş û qismêk parlamenterê na partî beşdarê merasîmê cenazeyê ey bî. S. Demirtaşî qiseykerdişê xwu de va "Vateyê ey do ma rê sey talîmat bê." Naye ra ver zî, DEHAP, weçînayîşanê 2002 de Vedat Türkali sey namzedê parlamenterîye nawitbi.

Serra 2005 de, Diyarbekir de, Salona Konferansî ya Beledîyeya Rezan de sempozyumêk estbi. Nê kurdê ma yê sîyasî ke bê tirkan werd bîle nêwenê, partî û teşkîlatanê kurdan de, tewr cor de kontenjanêko muhîm danê tirkan, no Vedat Türkali zî tede gelêk nuştoxê tirkî wesênaybî. Mehmed Uzun zî amebi. O wext Mehmed Uzun zaf populer bi. Ewropa ra ameyne, roportajî dayne kovar û rojnameyanê tirkan, vatêne "Reya verêne mi bi kurdkî roman nuşto, mi kurdkî kerde ziwanê edebîyatî." Coka gama ke behsê edebîyatê modern yê kurdkî bîyêne, tena Mehmed Uzun estbi. Tirkan wina zanayne.

Înanê ma bi hurmet û ezet û îkram "Vedat abê" vet sehne. Verî, ey behsê yew kurdê helîm-selîm, xwu rê halê xwu de, bêveng û mulayîmî kerd. Ey va, "Nê kurdî zemanê qijekîya mi de Samsun de, mehlaya ma de şit rotêne." Dima behsê Mehmed Uzunî kerd. Dîrekt va "Wa Mehmet bêro ma pîya yew roman binusin." Êdî qiseykerdişê xwu de tena behsê nê projeyî kerd ke temaya romanî çi ya, do senî pîya binusê, kam kamcîn qismî binuso…

Ey qet behsê rewşa kurdan, qedexekerdişê kurdkî, ereykewtişê edebîyatê kurdkî nêkerd. Ey behs nêkerd ke Mehmed Uzun çira mecbur mendo welatê xwu terk kerdo, surgun bîyo, xerîbîye de bi kurdkî nuşto. Ey hîç behsê pozîsyonê ziwan û edebîyatê tirkî vera ziwan û edebîyatê kurdkî de zî nêkerd. Ebed! Tena behsê fikrê xwu yê Mehmed Uzunî dir bi hawayêko muşterek nuştişê romanî kerd.

Gama ke ey qiseykerdişê xwu temam kerd, kurdanê ma pêrune bi keyfweşî, bi heyecan, bi eşq û şehwet ci rê çepikî cenayî. Mehmed Uzun zî zaf keyfweş bi, fekê ey şi peyê goşan, bi heyecan û hurmet teklîfê Vedat Türkali qebûl kerd, va "Çiman ser, ez pê muşeref bena." La çi heyf ke Mehmed Uzun nêweş kewt. A nêweşîya bêtalihe ver, qasê di serrî ant û roja 11 teşrîne 2007 de, Diyarbekir de şi rehmet. Coka projeyê Vedat Türkali pratîze nêbi, mend.

O wext ez teklîfê Vedat Türkali ra zaf hêrs bîya. Ez kurdanê ma yê ke çepikî cenitî ra zî zaf hêrs bîya, zerrîya mi înan ra qelibîya. Çimkî teklîfê Vedat Türkali de hîle estbi! Senî? Nika her kes zano ke Vedat Türkali hiç kurdî nêzano, ancî her kes zano ke Mehmed Uzun zaf baş tirkî zano. Coka roman do bi tirkî binusîyayne. No zî ameyne na mana ke do Mehmed Uzun êdî bi tirkî binuso, bi no qayde edebîyatê kurdkî ra bikewo dûrî, ca verdo. Welhasil do kurdkî yew nuştoxê xwu yê muhîmî ra mehrûm bibo. Yanî zaf eşkera bi ke nê teklîfê Vedat Türkali ke ey bi westatî kerd de xapênayîş estbi. Bi nê teklîfê xwu waştêne Mehmed Uzuno ke o wext "tekane nuştoxê kurdkî" bi, bianco mîyanê edebîyatê tirkî.

Mi o wext, teklîfê Vedat Türkali eynen wina fehm kerd, ez nika zî winî fikirîyena. O wext, gama ke kurdanê ma çepikî cenitî, mi waşt ez biqîrî hemîne ser, la zafê reyan merdim nêwazeno edebê xwu bixeripno. Feqet mi înanê kaleka xwu ra va, "Dê hela biewnîn! Tena yew nuştoxê ma yo ke bi kurdkî nuseno esto, no mêrik, ameyo verê ey zî tadano tirkî ser, Mehmed Uzunî xapêneno. Nê tirkî zaf yeman ê!..."

Vedat Türkaliyî seba tirkan, seba mîlîyet û edebîyatê tirkan zaf xizmet kerdo la seba ma kurdan tu ferqê ey û M. Kemalî çin o. M. Kemalî verê cû, pîlanê kurdan rê mektubî nuştê, vato "Ez bi hurmet lew nana destê şima wa…" La peynî de çi sosretî ardî înan ser de, ma heme pê zanê. Tirkê ke mîyanê sîyasetê kurdan de yê, bi zanayîş yan nezanîye ferq nêkeno, rolê hemîne no yo ke kurdî nêbê xwu, kurdîtîye ra bikewê dûrî. Kurdê ke tirkan anê dekenê mîyanê sîyasetê kurdan, kurdan rê kenê serek û sermîyan, ê zî eynî çî wazenê.*

______________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 91, Dîyarbekir, Êlule 2016, r. 2