Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-94

Ma kurdî sey milet bi nasname, kultur, ziwan û welatê xwu wa bindestê miletanê bînan ê. Îradeyê ma yê mîlî tecelî nêkerdo; ma bêstatu yê. Coka wezîfeyê eslî yê ma kurdan no yo ke ma îradeyê xwu yê mîlî vejîn meydan û sey milet, sey netewe, erdê xwu ser o muqtedîr bin. Seba nê amancî mucadeleyê ma heq o; eynî wext de ma ser o ferz o. La gereka ma esla xwu vîr ra nêkin, mucadeleyê heqîye bi metodanê neheqan nêbeno!

Miletê kurd hereketê Bedirxan Begî ra nat mucadeleyê mîlî keno, wazeno erdê xwu ser o muqtedîr bo. Şêx Ubeydulahî seba nê amancî vera Usmanîyan û Qacaran şer kerd. Hereketê Qoçgîrî dima Şêx Mehmûdê Berzencî Silêmanîye de îradeyê mîlî yê kurdan îlan kerd. Xalit Begê Cibrî û hevalanê xwu Erzirom de Komîteya Îstîqlala Kurdistanî-Azadî na ro; peyplanê herbê Şêx Seîdî de no hereket estbi. Xoybûnî şerê Agirî organîze kerd… Nê hereketî ser nêkewê zî dîyardeyê zaf muhîm yê tarîxê ma kurdan ê. Xatiraya înan tim hêz dana manewîyatê ma yê mîlî.

Prosesê Şerê Cîhanî yê Diyin de, rojhelatê Kurdistanî de Komeley Jîyanewey Kurd-JK roja 16 tebaxe 1943 de ronîya. Dima teşrîna verêna 1945î de nameyê xwu kerd Partîya Demokrate ya Kurdistanî û ronayîşê Komara Kurdî ya Mahabadî de bîye merkezê xebata kurdayetî.

Tarîxê modern yê kurdan de Komara Kurdî dîyardeyêko zaf muhîm o. Herçiqas demêko kilmek ciwîya zî, îlham û mîrasêko mukemel miletê kurdî rê kerd dîyarî ke tesîrê xwu bi xurtî dewam keno. Mela Mistefa Barzanî ke o wext bi çekdaranê xwu wa şibi xizmetê Komara Kurdî, ey îlhamê xwu na partî ra girewt û seba Kurdistanê Başûrî, roja 16 tebaxe 1946 de Partîya Demokrate ya Kurdistanê Îraqî na ro. Kurdanê ke tecrubeyê Komara Kurdî ya Mahabadî nêzdî ra teqîb kerdêne, 1957 de Kurdistanê Rojawanî de zî Partîya Demokrate ya Kurdistanê Sûrîye na ro. Bi eynî şekil, Partîya Demokrate ya Kurdistanê Tirkîya zî 1965 de Kurdistanê Bakurî de ronîya.

Nê partîyê kurdan ke îlhamê xwu Komeley Jîyanewey Kurd-JK ra gênê, kadroyê înan yewbînan dir têkilîye de bî, metnê programê xwu dayêne yewbînan. Coka awanî, armanc, program û terzê xebata înan zî teqrîben seypê yê. Amancê hemîne no yo ke kurdî sey milet bi heqanê xwu yê mîlî erdê xwu ser o xwu îdare bikerê. Bi otonomî yan federasyonî qîmê xwu biyarê zî esas hedefê înan ronayişê dewlete yo.

Senî ke hedef û programê înan maneno pê, karakter û terzê sîyasetê înan zî eynî yo. Çîyo ke sere de bala merdimî anceno, nê partîyan de îdeolojî çin a. Coka miletê kurdî sey proleter-burjuva, sey axa-xulam, sey musluman-kafir, sey filan-bêvan kategorîze nêkenê. Bi hawayêko tebîî miletê kurdî wina edetî û yewpare vînenê. Herinda doktrîn yan fikrêkê nasyonalîstîye de, înan de heskerdişê welatî, hîsîyatê tebîî yê mîlî, yanî "kurdayetî" esta. Lîdertîya kulte zî înan de çin a, belkî sey model, bi Mela Mistefa Barzanî ke karîzmaya xwu pratîkê xwu ra gêno îftîxar kenê, hende.

Cayo ke tede benê îqtîdar, dezgeyanê umûmî yê sey beledîye yan meclis de temsîlîyetê grûbanê etnîkî û dînî esas gênê la îdare yan zî kadroyanê partîya xwu de bê kurdan ca nêdanê sewbîna miletan ra. Seba ke mefkureyê înan "kurdayetî" ya coka her war de ziwanê înan zî kurdkî ya.

Hedefê înanê sîyasî akerde û muşexes ê, terzê mucadeleyê înan şefaf o. Endam û şervanê înan bi nameyê xwu yê raştkênî mucadele kenê. Teşebusê sey muhendîsîya komelkî ke cuya tebîî ya miletî xeripnenê, ancî perwerdeyê sertî yê sey şutişê mezgî, şertê wuşkî ke teberê mîzac û fitretê însanî de yê, înan de çin ê. Sey nimûneyî, îdarekar, kadro û şervanê înan eşkenê bizewicîyê, keye bikerê û hetêk ra zî wezîfeyê xwu yê sîyasî, ma vajîn, pêşmergetî bikerê. Mucadeleyê înan sey mîrasî babî ra dewrê lajî beno. Çunke çîyo ke înan motîveyê mucadeleyî keno, hisîyat û şiûrê mîlî yo, heskerdişê welatî û kurdayetî ya.

Nê partî helbet mucadeleyê çekdarî esas gênê la dîplomasî û têkilîya bi dewletan û miletan dir zî zaf muhîm vînenê. Mesela, seba ke bale biancê rewşa kurdan ser, serekê Amerîka û serekê Sovyetan zî tede gelêk dewletan rê zaf rey mektub û erzuhalî şawitê, têkilî naya ro û ardim teleb kerdo.

Partîya Demokrate ya Kurdistanê Îranî rewna ra şerê çekdarî kena. Kurdistanê Rojawanî de şerê çekdarî nêbi. Bakur de amadekarîya şerê çekdarî bîye la nêeşkayî dest pêbikerê. La Partîya Demokrate ya Kurdistanê Îraqî Başûr de demeyêko derg şerê çekdarî kerd, çend rey bişikîyo zî fek şer ra veranêda û axir nika bi hawayêk ser kewta.

Metodê şerê înan tim çarçewaya mudafeaya meşrû de yo. Yanî destpêk ra hetanî nika, şerê înan de êrîşo ke bi "terorîzmîye" tarîf bibo çin o. Şer de erdê kurdan esas gênê, yanî sey şerê cebheyî hedefê înan kontrolkerdişê sînorê erdê kurdan o. Mucadeleyê înanê sîyasî de zî, şerê çekdarî de zî, zorkanî (zorlama/dayatma) çin a, riza esta. Helbet qismêk eşîretan, ancî tayê partîyanê sîyasî sedemanê cîya-cîyayan ra înan dir şer kerdo, la êrîşkarê verênî ê nêbîyê. Mîyanê şervananê înan ra kesî tifingê xwu nênayo ro, teslîmê dişmenê xwu nêbîyo û çarçewaya "îtîrafkarîye" de vera hevalanê xwu şer nêkerdo. Ancî gama ke kesî yan grûbî înan ra aqityayê û xwu rê sewbîna partî naya ro, vera înan de bi tolerans bîyê.

Axir ewro, Başûr de, erdê kurdan ke binê destê dewleta Îraqî de bi, înan bi hawayêko resmî girewto xwu dest. Çekdarê înan ewro sey Artêşa Pêşmergeyan bîyê hêzêko wayîrê statuyê resmî û hetê dewletanê muqtedîran yê dinya ra resmen qebûl benê. Herçiqas dewleta xwusere îlan nêkerda zî îdareyê înanê sîyasî çarçewaya dewleta Îraqî de bi hawayêko qanûnî wayîrê statuyê resmî yo û hetê heme dewletan ra muxatab qebûl beno. Îderakarê înan sempatî, rêz û hurmet vînenê. Wina aseno ke ewro ra pey rewşa înan do naye ra zî başêr bo û netîce de îhtîmal o ke dewleta xwusere îlan bikerê.

Sey netîce, zaf normal o ke mîyanê yew miletî de gelêk partîyê sîyasî estbê. Xwura mumkin nîyo û rast zî nîyo ke hemeyê miletî seke torna ra bivîyaro, bibo "yew" çî. Çîyo muhîm no yo ke partî, grûb û ferdê miletêk erjê xwu yê mîlî ser o pê bikerê û seba berjewendîyê neteweya xwu "pîya" hereket bikerê. Pîyabîyayîş yewbîyayîşî ra maqulêr o.

Îdeolojî û doktrînî jehr dekenê mîyanê miletî, însanan jehrî kenê, awanîya mîlî ya miletan parçe kenê, însanan kenê kîndar û kor kenê, yewbînî rê kenê dişmen.

Ez hêvîdar a, heme şexsîyet, partî û grûbê kurdan hîsîyatê kurdayetîye de esasê neteweyî ser o binê alaya rengîne de tim "pîya" bê.

______________

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 94, Dîyarbekir, Kanûne 2016, r. 2