Nuşteyê Edîtorî yê Rojnameyê Newepelî-95

Mi nuşteyê xwu yê hûmara 94. de vatbi, îdeolojî însanan jehrî kenê, yewbînî rê kenê dişmen, awanîya mîlî ya miletan parçe kenê.

Mi yew nuşteyê Îsmaîl Beşîkçî de wendbi. Vatêne "Peynîya serra 1979 ra hetanî destpêkê êlula 1980 ez Îstanbul de Hepisxaneyê Topbaşi de bîya. Ma het bi nameyê Tekoşîn Alî yew heval estbi. Kurdêko saf û wayîrê hîsanê milî bi. Sîyasetê Tekoşînî ra bi. Waya ey zî Dev-Sol ra bî."

Beşikçi dewam keno vano "Waya Tekoşîn Alî malima muzîkî bî. Gama ke ameyne zîyaret, Dev-Solî rê hem ardimê pereyî kerdêne hem zî werd û sewbîna çî ardêne. Eslê xwu de hewceyîya Tekoşîn Alî bi pere zî, bi ardim zî estbî. La aye Tekoşîn Alî rê ardim zî nêkerdêne, zîyaret zî nêkerdêne. Oxro ke nê hetî ra îmkanê Dev-Solî hîna hîra bî. Têkilîyê kolonî (sömürge ilişkileri) komelê kurdan de têkilîyanê însanî winî xeripnenê. Esas ez wazena tekîd bikerî ke Kurdistan kolonî zî nîyo."⁽¹⁾

Seke aseno, waka malime, neke birayê xwu rêxistina xwu tercîh kena. Birayo ke gan û gwunîya aye ra yo; eynî pîze de virazîyayê û ameyê dinya, eynî çijeyî litê, çîyo muhîm, bira peyê beran de muhtacê ardimî yo, muhtacê şefqetî yo, la waka malime qet nêvana ti estê yan çin ê! Eynî hepisxane de şina sewbîna merdiman zîyaret kena la birayê xwu nêvînena.

Gelo waka malime hîsîyat yan zî aqil ra nuqsan a? Ney! Unîversîte wenda, biya malima resiman, hunermend a. Ancî feqîr, jar û seqete zî nîya. Eşkena şiro endamanê rêxistina ke a sempatîzanê ci ya zîyaret bikero, înan rê werd, pere û sewbîna çî bibero. La birayê xwu çinê hesibnena. Beno ke sey "dişmen" vînena. Îhtîmalêko pîl, eke verê çimê aye de bidê birayê aye ro, pê îşkence bikerê yan zî bira nêweş bikewo, belkî bimro zî ancî a bi eynî qayde ci rê bêeleqe bo.

Gelo sebebê hende xeripîyayîşê têkilîyanê însanî çi yo? Beşîkçî vano "Têkilîyê kolonî komelê kurdan de têkilîyanê însanî xeripnenê." Helbet rewşa bindestîye û kolonî bîle nêbîyayîşê Kurdistanî komelê kurdan de karakterê însanan û têkilîyê însanî zaf texrîb kerdê. La mi gore, hende xeripîyayîşê têkilîyanê însanî jehrîbîyayîşê îdeolojîkî (ideolojik zehirlenme) ra yo, hetê rêxistinan ra înan de pêardişê "kesayetê îdeolojîkî" (ideolojik klişilik) ra yo. Çimkî gama ke ma ewnîyenê komelê kurdan re, eslê xwu de têkilîyê merdimatîye hende zî xirab nîyê. Qet nêbo, sey nimûneyê nê way û birayî nîyê. Coka nêkuweno merdimî sere, verî ke way û bira bibê sempatîzan yan terefdarê rêxistinanê îdeolojîkan, ancî têkilîya înan winî biya. Çîyo ke nê hîsanê însanî yê muhîman; hîsîyatê eqrebatîye, merhemet û şefqetî mirêneno "jehrê îdeolojî" yo, mîyanê rêxistinan de virazîyayîşê "kesayetê îdeolojîkî" yo. Çimkî îdeolojî merdiman dekena haletêkê winasî ke "fikirîyayîş û kerdişanê xwu de objektîf nêbenê, goreyê teasubê (ön yargı) xwu yê qalibgirewteyî têwgêrenê, heqîqetî nêşinasnenê, tena tesewur û îdeyê xwu gore dinya fehm kenê. Taybetîyanê tewr muhîman yê kesanê îdeolojîkan ra yew zî no yo, terefdaranê sewbîna îdeolojîyan sey dişmen vînenê."⁽²⁾ Heta neke tena terefdaranê sewbîna îdeolojîyan, ê ke eleqeyê xwu bi îdeolojîyan çin o zî dişmen vînenê. Çimkî karakterê bingeyên yê îdeolojîyan tehekum o. Çiyê ke teberê hukmê înan de yo, kontrolê înan de nîyo, ci rê di alternatîfan verdenê: yan gereka bikewê binê hukmê îdeolojî yan zî çinê/îmha bibê!

Kesayetê îdeolojîkî de seba heqanê însanî, heqê ciwîyayîşê gandaran, fikrê cîyayî û beyankerdişê fikrî tolerans û îhtîram nêmaneno. Çimkî îdeolojî, karakterê xwu ra munhasir, seba ke înanê bînan (ötekiler) çinê bikerê hertim sedeman îcad kenê. Eslê xwu de "heme îdeolojî, eşkera yan nimite, êrîşkar ê, wayîrê ruhêkê qatilî yê û boya gwunî înan ra yena."

Ez naye zî vajî, gama ke ma vanê "îdeolojî", zaf kesî tena doktrînê ke hetê rêxistinanê sekuleran ra ameyê pêardiş fehm kenê. Labelê eke polîtîze bibo, yanî eke şeklêko sîyasî bigêro, dîn hîna wuşk o. Yanî "kesayeto îdeolojîk" ke hetê rêxistinanê fundamentalîstan ra yan zî hetê cemaet û terîqetanê xerifîyayan ra yeno pêardiş, êyê rêxistinanê çepgîranê sekuleran ra zaf wuşkêr û bêrehmêr o.

Nimûneyo ke Beşîkçî behs keno, ez bi xwu her roje mîyanê ma kurdan de rastê enwayî tewir versîyonanê ci yena. Nê hawa reftarîyê kesayetê îdeolojîkî (ideolojik kişilik davranışları) zaf rastê mi yenê. Ancî ez vînena, muşahede kena yan zî pê hesyena ke yenê sewbîna merdiman sere de. Neke tena ez, kam ke biwazo bivîno, eşkeno mîyanê ma kurdan de bi hezaran tewir nê hawa têkilîyanê xeripîyayan bi çimanê xwu bivîno.

Mi zaf dîyo, merdimê normalê sadeyî gama ke kewenê mîyanê atmosferê yew îdeolojî -dînî yan sekuler ferq nêkeno- masumîyetê xwu kenê vîndî, esas hîsanê xwu yê însanî, mesela, hîsanê eqrebatîye, hîsanê sey merhemet, şefqet, wefadarî, şukran û toleransî kenê vîndî. Kesayeto îdeolojîk, pozîsyon û hedefê rêxistine/cemaetê xwu gore, hîsanê xwu yê neteweyî zî keno vîndî, rêxistin/îdeolojîya xwu herinda milet/milîyetê xwu de îqame keno.

Çîyo ke ma kurdan biresno pê, biyaro têhet, mîyanê ma kurdan de hîsanê pîyabîyayîşî xurt bikero, ma kurdan kokê xwu ser o sey kurd bikero wayîrê şexsîyetî îdeolojî nîyê, fealîyetê kesayetê îdeolojîkî hîç nîyê; heskerdişê welat û milet û mîlîyetê ma yo, şiûrê kurdayetî yo. Eke merdim îdeolojîk bo, tena endamanê rêxistina xwu ra hes keno, o zî belkî! La eke merdim bi hawayêko medenî milet/mîlîyetê xwu ra hes bikero, çi baş çi xirab, heme ferdanê miletê xwu ra hes keno.*

___________

1 İ. Beşikci, Uluslararası Anti-Kürd Nizam ve Yüksek Kürd Bilinci, İBV Yay, İstanbul, 2014, cêrnotê ke rîpelanê 319-322 de vîyareno.

2 Prof. Ahmet Gürbüz, İdeoloji/İdeolojik Kişilik Olgusunun Olumsuzluğu Üzerine, www.zazaki.net

*Newepel, Rojnameyo Kulturî, Hûmare 95, Dîyarbekir, Çele 2017, r. 2