Qonaxa Cemîl Paşayî Bena Muze

Qonaxa Ehmed Cemîl Paşayê (1837-1902) ke destpêkê seserra 19. de Dîyarbekir de wayîrê nufûzî bi, seba ke bikerê muze yena restore kerdene. Ehmed Cemîl Paşayî zemanê dewleta Osmanîyan de gelek şaristanan de muteserrifîye kerdbî û demeyêko derg zî walîyê Yemenî bi.

Şaristanê Dîyarbekirî de Qonaxa Cemîl Paşayî qonaxanê tewr muhîman ra yew a. Labelê semedo ke destpêkê seserra 19. de keyeyê Cemîlpaşazadeyan ra qismêk dekewenê mîyanê xebata neteweperwerîya kurdan, coka hetê rejîmê Mistefa Kemalî ra teda vînenê û yenê surgun kerdene. Zafê endamê keyeyê Cemîlpaşazadeyan welatan ra benê vila. Coka qonaxa namdare ya Cemîl Paşayî bêwayîr manena.

Endamanê keyeyê Cemîlpaşazadeyan hetanî nika çend rey teşebus kerd ke qonaxe newe ra restore bikerê la hem qewetê înan pira nêresa hem zî dezgeyanê dewleta Tirkîya qayîl nêbîy ke na qonaxa tarîxî restore bibo. Nika endamê keyeyê Cemîlpaşazadeyan lebitîyênê ke beledîyeya Dîyarbekirî reyde qonaxe restore bibo û bikerê muze.

Torinanê Cemîl Paşayî ra Reşît Cemîlogluyî da zanayîş ke na qonaxe mîrasêkê însanîyetî ya û va, “Seba ke nêrijîyo ma serê qonaxe girewtbi. Nika qonaxe de karê pakkerdişî dewam keno.” Dima derheqê restorekerdişê qonaxe de malumat da û va: “Beledîyeya Dîyarbekirî fikirîyêna ke na qonaxe de fealîyetanê huner û kulturî bikero, yan bikero muzeya şaristanî yan zî bikero muzeya heqanê merdiman. Nika tam bellî nîyo, qeraro peyên yê înan o. Labelê fikrê muzeya şaristanî hîna aver de yo. Destê ma ra çi ardim bêro ma texsîr nêkenê. Badê ke restore bibo, çi materyalê ke destê ma de estê ma wazenê bidin qonaxe. Ez bawer kena ke do her kes mesûlîyetê xo bîyaro ca. Ma şênê ardimê beledîye bikerin û na qonaxa ke mîrasê însanîyetî ya biresnin neslanê neweyan.”

Reşît Cemîlogluyî waşt ke her kes çi eşyayê otantîkî ke destê înan de estê bexşê muze bikero û va, “Badê ke restore bibo, merdimê ke qonaxe zîyaret bikerê, do tarîxê xo bimusê, derheqê erjanê kulturî yê şarê xo de bibê wayîrê fikrî.”          

Qonaxa Cemîl Paşayî de qismê hamnane, zimistane û mewsimaneyî estê. Hewşêko hîra ke tede hewze esta, odayê mêmanan, odayê xizmetkaran, mitbaxî, odayê domanan, axurê heywanan estê. Esas qonaxe ra vêşêr tam sey yew saraye ya.

Qonaxe kerrayanê bazaltinan yê Dîyarbekirî ra virazîyaya. La seba ke sertî û sîyayîya nê kerrayan bineyke nermek bibo, coka mîyan de kerrayê sipî ke înan ra vanê “Cis” estê û rîyê nê kerrayan ser o motîfî neqişnîyay.