“Rojên Tenduristîyê yên Mezopotamyayê” Ser o Çend Çekuyî

14-16ê oktobre de, Dîyarbekîr de bi nameyê “Rojên Tenduristiyê yên Mezopotamyayê“ (Bi kirmanckî: Rojê Weşîye yê Mozoptamya) kongreyê amê amade kerdene. Eslê xo de na kongre, ê diyine bîye. Kongreya yewine par têpîya Dîyarbekîr de virazîyabî. Cayê Kongre hem par hem kî emser “Navenda Kongreyê ya Cîgerxwîn” bî. Kongre, şanê 14ê oktobre 2010 de dest pêkerd, 16ê aşme de dormeyê saete 14 de qedîye.

Temaya Kongre emser  “Rîşa Merdimwere (Qanser” bîye.

Çîyêde balkêş bî ke doktorê vakûrê Kurdîstanî hetê elaqedarîye ra xeylê sist mendîbî. Goreyê hûmare ke merdim bifikirîyo, vakûrijî no derheq de qet serkewte nêbî, sinife de mendîbî. Qey wina bî? Doktorî qey nê karî ra hende dûrî vinetîbî; no derheq de çîyêde zaf eşkera çin o. Bêguman nînan ra ê tayîne mazeretê xo bî, aye ra amede nêbîbî. Labelê şik çin o ke hûmara nînan zêde nîya. Yanê merdim nêşkîno naye sey sebebêde bingehî bihesebno.

Eke merdim vajo “Doktorî tersî ver nêameyî” no kî rast nîyo. Çi ke Kurdistan sey verî nîyo, ters mîyanê kurdan de êdî şîkîyo. Bêşik kesêke hîna kî tersenê estê labelê hûmara nînan kî zaf nîya.

Eke winî (henî) yo perse çik a?

Goreyê qenaatê mi sebebê nêameyîşî yo tewr girs çinbîyayîşê înterese yo. Doktorê mintiqa hetê bawerî û xoverodayîşî ra sist asenê. Ê hem nêwazenê zahmet bidê xo hem kî destebere ra nîna ke seba kongreyâda muhîme çend quriş mesref bikerê. Bi kilmekîye, qismêde muhim ê doktoranê ma werdene de esto, labelê kar û gure de çin o.

Emser başurê Kurdîstanî ra 30 ra vêşêr hekîmî amebî. Na hûmare, hûmarêde baş bîye. Têpîya welatanê Ewrupa ra, bi taybetî kî Almanya ra xeylê doktorî amade bîbî. Grûba ke Kurdîstanê Surîya ra amebî, qismêde înan besenêkerdîbî ke sîndor derbaz bikerê. Hukmatê Surîya nêverdabî.

Seranser hûmara amadebîyayoxan emser parî ra kêmî bîye. Hemberê naye de program de cagirewtişê kurdkî, parî ra xeylê avê bî. Nêzdîyê se ra 80ê temayanê Kongre bi kurdkî amebî amade kerdene. Bitaybetî kî kongre de cagirewtişê kirmanckî (zazakî) gamêda newe û zaf muhîme bîye.

Her çî ra avê, serekê Odaya Tebîban a Dîyarbekîrî Şemsedîn Koçî, qeseykerdişê xo yê rakerdişî bi kirmanckî (kirdkî) kerd. Hem kî bi kirmanckîyêde zelal û pake.

Roja bîne, 3 babetê îlmî têpîya bi kirmanckî (zazakî) bî:

Nînan ra babeta virêne yê Dr. Tulîn Savaş bîye. Tulîn xanime, “Vilabîyayîşê Qanserê Pedîatrîkî” (qanserê domanan) ser o qisey kerd û haydarîyêda balkêşe da goşdaran.

Temaya diyîne, hetê Doç. Dr. Ahmet Yalinkayayî ra amê amade kerdene. Temaya ke Yalinkaya ser o vinet, “Qanseranê Fekê Rehîmî de Seveknayîş, Teşxîs û Tedawî” bîye. Bi kirmanckî amadekerdoxê temaya hîreyîne Dr. Behrî Çakabay bî. Dr. Çakabayî qeseykerdişê xo de ”Rişa Merdimwere ya Çijeyan (Qanserê Memikan) de Avêşîyayîş û Tedawîyê Neweyî” ser o vinet.

Çiqas ke temayî îlmî bî û kirmanckî heta ewro no derheq de qet nêameya gurênayîş kî, amadekerdoxî hetê ziwan û amadekerdişî ra serkewteyî bî. Eger, nê temayî hetê rastnuştişî (îmla) ra, goreyê yew standardî bêrê rastkerdene û o ra dime kî bêrê çapkerdene zaf baş beno.

Kongre de tena temayanê tibî canêgirewt. Leweyê/kişta nînan de tayê çalakîyê kulturî kî amebî amadekerdene. Ma vajîme ke şanê roja yewîn û diyine (14 û 15 oktobre) de amadebîyayoxan pîya şamî werde, muzîk goş da û govende kay kerde. Bitaybetî kî sşahîya şanê roja 15ê menge, zaf cande derbaz bîye.

Roja peyêne şan de, yanê 16ê menge de, Odaya Tebîban silayîye da mêmanan û berdî “Tîyatroyê Şehîrî.“  Kayo ke tîyatro de seba mêmanan amebî amade kerdene “Çîrokek Zivistanê” bî. Kaykerdoxan bi lehçeya kirdaskî hîkayeyêda balkêşe, bi kayêde serkewte nîşanê dîdaran/temaşekerdoxan da.

Serekê Beledîya Dîyarbekîrî ya Girse Osman Baydemîrî ver ra bi pey piştî da kongre. Ey, 14ê aşme şan de rakerdiş de qesey kerd; mêmanî silam kerdî, organîzekerdişê kongreyêda wina ser o keyfweşîya xo arde ra ziwan û amadekerdoxan rê sipas kerd. Baydemîr, her di çalakîyanê kulturî yê şanê 14 û 15ê aşme de kî amade bî. Têpîya Parlamentera Dîyarbekîrî ya wextêk Leyla Zana kî şewa kulturî ya 15ine de amade bîye û vateyê amade kerd.

Kongreya 3. ya “Rojên Tendurîstîyê yên Mezopotamyayê“, 2011 de, paytextê Kurdîstanê Azadî Hewlêr de êna amade kerdene.