Rojnameyê Newepelî û Komelê Kirdan

Rojnameyê Newepelî mîyanê bêîmkanîye de; astengî, çetinî  û zehmetîyan de bi hawayêko sîstematîk bî hewt serrî ke weşana xo dewam keno. Newepelî bi heşt rîpelanê xo unîversîteyan, partîyan û rêxistinan ra hîna zaf komelê kirdan û kirdkî ser o tesîr kerd. Bitaybetî zî kirdkîya nuştekî de bedelîyayişêko zaf muhîm viraşt. Ameye de Newepelî ser o do zaf xebatî bêrê kerdiş, tezî û kitabî bêrê nuştiş.

Bi Newepelî bedelîyayişo sosyolojîk ke komelê kirdan de viraziyayo, ez wazeno bi kilmekî tayê behs bikerî.

Her çî ra ver Newepel rojnameyê partîyêk, rêxistinêk yan dezgeyêk nîyo. Rojnameyo verîn o ke safî bi kirdkî vejiyayo. Hetê tu partî, rêxistine yan dezgeyêk ra  fînanse nêbiyo. Naye ra, Newepelî ser o îqtîdarê partî, rêxistine yan ferdêk nêvirazîyayo, azadane û goreyê menfeatê kurdan weşana xo kerda. Şexsanê kirdkîheskerdoxan Newepelî rê ardim kerdo; vetişê hûmarêk de yew kesî yan zî di-hîrê kesan mesrefê metbea de ardim kerdo. No zî mîyanê komelê kirdan de hişmendîya xebatanê kolektîfan nîşan dano.

Çîyo ke tewr zaf Newepelî tesîr ser o kerdo, averberdişê kulturê wendiş û nuştişê kirdkî yo. Bi wasitaya Newepelî seyan  kesî  dest bi wendiş û nuştişê kirdkî kerd. Kirdan mîyan ra nuştoxî û şaîrê neweyî vetî. Seba edebîyatê kirdkî zî kîtleyêkê wendoxan vete orte. Bi kurt û kurmancî, Newepel kirdan rê bi wendegeh. 

Verê cû kesêk bi kirdkî çîyêk binuştêne, zaf tay weşanî estibî ke biweşanê la prosesê Newepelî de kesê ke reya verêne nuşteyêk nuşto yan zî eserêko folklorîk arêkerdo, endî weşanayiş de bêçare niyo. Newepel seba kirdkînûsan bi merkezê nuştişî.

Ez vana hema panc ra hîrêyê foklorê kirdkî nêameyo arêkerdiş û qeydkerdiş. Her kes zano, çîyo ke nêro nuştiş vindî beno şono. Her roj hîrê-çar eserê ma yê folklorîkî ha vindî benî şonî. Vera vindîbîyayişê folklorê kirdan de Newepel bi sitareyêk. Xeylî eserê folklorîkî, ma vajin estanikî, deyîrî, meselayî, fiqrayî, tarîfê werdî, kayî, çibenokî, nameyê nebatan, mamikî…  bi wasitaya Newepelî qeyd bîyî. Newepel bi merkezê şarnasî yanî folklorê kirdan û seba neslê ma yê ameyeyî bi arşîvêko xurt.

Xebata standardîzekedişê kirdkî bi kovara Vateyî dest pêkena. Newepel zî seba standardîzekedişê kirdkî bi qonaxêko zaf muhîm. Çîyêko bîn o zaf muhîm ke Newepelî kerd no yo, fekê mintiqayanê ciya-ciyayan yê kirdkî qeyd kerdî û bi yewbînî dayî şinasnayiş û zanayiş.

Berê asinênî yê zindanan şikitî, rewşa kirdan resnaye esîranê kirdan û zindanan ra bi vengê esîranê kirdan. Ewropa da, Amerîka û cayanê bînan de xo resna dîyaspoaraya kurdan. Hesreta înan a welatî rê bi boya çengêkê herrîya welatî.

Bajarî, qezayî, dewî û mintiqayî û cografyaya Kirdaneyî û Kirmancîye  dayî şinasnayiş. Derheqê cografyaya kirdan de hişmedîyêka raşte viraşte.

Mîyanê kirdan de yew bawerîya ke bi kirdkî rojnameyêk bêro weşanayiş çin bî. Newepelî na bawerîya korfehme şikite. Nawit her kesî ke bi temamî bi kirdkî rojneme weşanîyeno…

Bedelîyayişê sosyolojîkî ke Newepelî mîyanê kirdan de kerdê mi bi kilmekî behs kerdî la merdim ser o xebata hîra û xorîne bikero tesîrê Newepelî hîna zaf vîneno.

Ma kurdan mîyan de çîyo ke hînî tam bi sîstemê xo ronişto û beno tradîsyon, beno kevneşopî yan yeno vindarnayiş yan zî peynî danê ci. Sey kovara Şewçila û Rojnameyo Zazakî.

Vetişê kovaran û rojnameyan raşt a zî zaf çetin û zehmet o. Ez nêzano çiqas raşt a, ez pêhesîyayo ke Newepel hûmare xo ya 100. ra pey weşana xo bivindarno. Kesê ke Newepelî vejenê zaf zehmetîyan ancenî, xora hêz û quwetê her kesî heta cayêk esto. Ez nêwazeno xoperestane qisey biko la ez hêvî kena ke Newepel weşana xo dewam biko. Di aşmî ra beno, hîrê aşmî ra beno, çar aşmî ra beno… Ganî kê weşana xo dewam bikero û bibo rojnameyê kirdanê se serran.

Ez hêvî kena ke kovara Şewçila û Rojnameyo Zazakî kotî de mendê, uca ra dewam bikerê. Ez wazeno bi yew perse nuşteyê xo biqedêno. Gelo Newepel hewt serrî dahîna weşana xo dewam bikero, do senî hawa tesîr bikero, komelê kirdan de çi bedilîyayişan bivirazo?*

________

*Eno nuşte "Newepel, Hûmare 100, r. 1" de weşanîyayo.