Roportaj Derheqê Merkezê Domanan (Tutan) de

Roportajo ke Roşan Lezgînî derheqê Merkezê Kitab û Kulturê Domanan yê Astrid Lindgren de xebatkaranê nê merkezî ra Mehmûd Nêşiteyî reyde kerdo, ma pêşkêşê şima wendoxanê erjayan kenê.

Merkezê Kitab û Kulturê Domanan yê Astrid Lindgren 05.10.2006 ra nat Dîyarbekir de fealîyet keno. Seba ke no merkez hetê dezgeyêkê ardimî yê Swêdî ra fînanse bîyo coka nameyê nuştoxa namdare ya Swêdî ro nê merkezî ronîyayo.

Nuştoxa namdare ya swêdije Astrid Lindgren 14 teşrîne 1907 de Swêd de mintiqaya Smalandî de nêzdîyê bajarê Vimmerbî, dewa bi nameyê Nas de maya xo ra bîye. Aye erey dest bi karê nuştoxîye kerd. 1944 de kitabê xo Pîppîya Puncderge weşana. No kitab, bi bingeyê namdarîya Astrid Lindgren. Uca ra pey aye tim nuşt, hetanî peynîya emrê xo 130 tene kitabî weşanay. Astrid Lindgren bi kitabê xo Pîppîya Xurte, Mulahîme û Bêterse hem Swêd de hem cîhan de derheqê nuştoxîya edebîyatê domanan de şoriş viraşt. Hetanî nika kitabê aye seba heştay (80) ra vêşêr ziwanan tercume bîyê. Bi no hawa, a nuştoxa tewr aver de ya ke cayê xo zerrîya domanan û pîlanê Swêdî de viraşt û 28 çele 2002 de şî rehmet.

 -ROPORTAJ-

Roşan Lezgîn: Kek Mehmûd, ti Merkezê Kitab û Kulturê Domanan yê Astrid Lindgren de çi kar kenî? No kitabxane çi wext ra abîyo?

Mehmûd Nêşite: Verê, seba akerdişê keyepelê Zazakî.NET ez şima pîroz kena. No keyepel, verê verkan ma kirdan rê û dima zî ma heme kurdan rê bi xêr û silamet bo. Keyeyê to û keyeyê merdimanê ke keda înan kewta akerdişê nê keyepelî, awan bo.

Ez nê kitabxaneyî de malim a. Seba xebata min a tîyayî, mi ra vanê, “Mamoste”. Vernîya heme kar û gureyanê mi de, gureyê min o eslî, ez dersa wendiş û nuştişê kurdkî (kurmanckî û kirdkî) dana tutan. Tut yan tuta ke kurmanckî biwazo dersa kurmanckî, o yan a ke dersa kirdkî (zazakî) biwazo, ez kirdkî dana. Bê dayîşê derse, tayê kar-marê şenikî zî estê, ez înan zî kena.

No kitabxane pancê aşma oktobre, serra 2006 de abîyo (05.10.2006). A roje ra hetanî ewro, no kitabxane gureyê xo dewam keno.

Roşan Lezgîn: Kamî no kitabxane akerdo? Esas îdarekerê ey, fînasorê ey kam ê?

Mehmûd Nêşite: No kitabxane hetê “Weqfa Kurdî ya Kulturî li Stockholmê” ra abîyo. Na weqfe seba ke teberê Tirkîya de ya, bi tena sereyê xo nêşkena dezgeyêko winasî akero. Hetê huqûqî ra problem esto. No semed ra ganî xo rê yew partnere bidîyêne. Weqfe zî Dîyarbekir de “Umut Işigi Kadin Kooperatîfî” xo rê kerde partnere û no kitabxane akerd. Na kooperatîfe û na weqfe na xebate de şirîkê yewbînan ê.

Roşan Lezgîn: Hetanî ewro pêropîya çend tutî ameyê kitabxane? Îstatîstîkê şima esto? Ê ke yenê, hertim yenê?

Mehmûd Nêşite: Ma semtê Dîclekentî [semtê Peyasî] de hîrê serrî xebetîyay. O wext 170 wendekarê ma yê qeydkerdeyî estbîy. Labelê ez eşkena vajî pêropîya 400-500 tut ameyne kitabxaneyê ma. Ê ke qeydkerde bîy goreyê yew programî ameyne û derse dîyêne. La ê ke bêqeyd bîy, ê goreyê îhtîyacanê xo ameyne û gureyê xo dîyne şîyne.

Mîyanê Bedenî [semtê Suriçi; Dîyarbekiro kehn] de, yanî cayê ma yo newe de 60î ra cor tutî amey xo qeyd kerd la nê tutî pêro nînê. Xora, ma aşma sibate de hewelîyabîy nê cayê neweyî. O wext tutî kêmî bîy la reyna zaf xirab nêbi. Feqet nê çend hewteyî yo ke mektebî abîyê. No semed ra tutî tay ê. No hewte ma do yew programê wextî virazin û goreyê nê programî newe ra organîze bibin. Û ma do keyeyê (aîle) tutan reyde zî îrtîbat saz bikin.

Ameyîşê tutan sey waştena zerrîya ma nîyo. Ewro eleqeyê “şarê kurdî” ziwanî rê çi bo, eleqeyê tutanê kurdan zî o yo.  

Roşan Lezgîn: Kitabxane çi karî keno? Amanc, yanî hedefê ey çi yo?

Mehmûd Nêşite: No kitabxane seba tutan [qijan, domanan] abîyo. Amanc û hedefê ey o verên û bingeyîn banderkerdişê ziwanê kurdkî (kurmanckî-kirdkî) yo û banderkerdişê wendişê kurdkî yo. Dima, ma nê tutan banderê çîyê folklorîkê kurdan yê tutan kenê. Ma vajî, kayê tutan yê kurdan musnenê. Ma înan rê sanikanê tutan vanê. Çibenokan persenê. Deyîrê kurdan vanê. Ma înan banderê nê tewir çîyan kenê. Seba ke ziwanê kurdkî hol bander bibê, ma tayê çalekîyan ra zî îstîfade kenê. Ma dersa muzîkî, dersa dramayî, dersa cenayişê erbaneyî, dersa resmî zî danê.

Roşan Lezgîn: Hetanî nika şima çi fealîyet kerdo?

Mehmûd Nêşite: Nêzdîyê çar serran o ke ma xebate kenê. Mabeyne nê çar serran de ma zaf fealîyetî kerdî. Ez nêvana ke nê xebatî zaf-zaf ê la tay zî nîyê. Verê ez eşkena vajî, tutê ke timûtim ameyê nê kitabxaneyî banderê wendişê kurdkî bîy. O ke  kird bîyo, banderê wendişê kirdkî bîyo, o ke kurmanc bîyo banderê wendişê kurmanckî bîyo.

Bê wendişî, ma dersa drama dayo. Tutî na derse de banderê kayê tîyatroyî bîyê. Hetanî ke nê tutan sanika “Pîrê û Rovî” zî salona tîyatroyî yê DSM [Diyarbakır Sanat Merkezi] de kaykerd.

Wexto ke ma Dîclekent de bîy, seba şarî ma programêkê pîrozkerdişê Newroze viraşt. No program seraser bi kurmanckî û bi kirdkî bi. Ma pîlan tena înan rê îdarekarîye kerd. Tutan xo bi xo no program şarî rê pêşkêş kerd. Dima ma yew musabeqeya hîkayan organîze kerde. Beşdaroxê na musabeqa zî tutî bîy.

Hetanî nika ma bi kilmîye nê fealîyetî kerdê: Wendiş, dîyalog, resm, drama, vatişê deyîran, cenayîşê erbaneyî, cenayîşê flute, kayê santrancî, dersa komputerî…

Roşan Lezgîn: Hetanî nika çend tutî ameyê nê kitabxaneyî? Nînan ra çend kurdê kurmanc, çend kurdê zazayî bîy? Tutê kirdî (zazayî) û yê kurmancî pîya yenî? Ma vajin, yew tuto kurmanc û yewêdo kird, yewbînan de bi kurdkî yan bi tirkî qisey kenî?

Mehmûd Nêşite: Seke mi verê cû zî va, Dîclekent de 170 tutî qeydkerde bîy. Nê tutan ra 25-30 tutî kird bîy. Ê bînî kurmanc bîy. Belê, pîya ameyne la dersa înan werîbînan ra cîya bî. Tayê keyeyê (aîleyê) tutanê kirdan ma ra vatêne: “Ma wazenê tutê ma banderê kurmanckî bibê. Xora, ma ha kird ê û tutê ma zî kirdkî zanê.”

Cayê ma yê neweyî de kirdî zaf ê. La tutê kirdî, tena çar-panc hebî yê, ê zî yan yenê yan nînê. Hema-hema çin ê. Tutê ke yenê zî bi kirdkî nêzanê.

Tutê ke yenê zafê înan bi kurmanckî zî nêzanê. Se ra vîst yan zanê ya nêzanê. Xo mîyan de tirkî qisey kenê.

Roşan Lezgîn: Înanê ke hetanî nika tutê xo şawitîy nê merkezî, statuya înan a cematkî çi ya? Ma vajin, dadî û babîyê tutan wende yê, hetê madî ra halweş ê? Xo kurdperwer name kenê, çî yê?

Mehmûd Nêşite: Ê ke tutanê xo şawenê tîya, se ra se (% 100) kurdperwer ê. Hem Dîclekent de winî bi hem zî nê cayê neweyî de winî yo. Yanî hetê netewperwerîye ra tutê  ke yenê kitabxane û dersa kurdkî gênê, keyeyê înan welaperwer ê.

Hetê cematkî (sosyalî) ra, keyeyê tutanê ke mîyanê Bedenî de nişenê ro, zengîn, wende  û memur nîyê. Xora, zafê înan koçber ê. Karo rojane de xebitênê. Ma vajin, sey nanpewjîye, emeletîye û qawexane-mawexaneyan de şuxilênê. Xora dadî zî karê keyeyî kena, cinîya keyeyî ya.

La Dîclekent de winî nêbi. Uca, hal û wextê înan baş bi, zengîn bîy. Mîyanê nê tutan de ê ke babîyê înan mutehît bi zî estbîy. Ê ke dadîya înan malime bî zî estbîy. Tutê doktoran, maliman û muhendîsan estbîy.

Roşan Lezgîn: Nê kitabxaneyî de çi kitabî estê? Şima senî temîn kenê? Kitabê kirdkî estê? Eleqe vînenî?

Mehmûd Nêşite: Kitabê ke nê kitabxaneyî de yê, zafêr kitabê tutan ê. Kitabê ke xîtabê pîlan kenê, ê zî estê. No kitabxane, xora, seba tutan abîyo. Kitabê tutan ê ke bi ziwanê kurdkî nusîyayê Tirkîya de, no serrêk yan di serrî yo ke çap benê. Verê cû Tirkîya de kitabê tutan ê bi kurdkî (kirdkî, kurmanckî) çin bîy. Nê kitabê tutan yê ke ha kitabxane de, heme zî kitabê Weşanxaneyê Apecî yê. No weşanxane ha Swêd de, Stockholm de yo. Nê kitabî Weqfa Kulturî ya Kurdî li Stockholmê peyda kerdê ardê. Yanî, Weşanxaneyê Apecî ra erînayê.

Ez rast vajî, kitabê ke bi ziwanê kurdkî nusîyayê, cayêk de zî eleqeyêko baş nêvînenê. Nê kitabxaneyî de zî eleqe çin o. Tutê ke ha ma het a, ma înan rê wanenê û ma bi înan danê wendiş. Ge-ge ma nê kitaban bi deyn danê înan û ma reyna înan ra gênê. Tayê keyeyî (ma û pî) yenê semedê tutanê xo tayê kitaban benê. Reyna anê. Labelê kitabê ke semedê pîlan ê, eleqe nêvînenê û nêwanîyenê.

Roşan Lezgîn: Kek Mehmûd, kitabxane semtê Payasî de hîna baş nêbi? Çira şima bar kerd ameyî mîyanê Bedenî? Cayê kitabxaneyî vurnayîş, adrese bedilnayîş senî tesîr kerd?

Mehmûd Nêşite: Na mesela de ez selahîyetdar nîya. Îdarekerê her di dezgeyan qerar danê. No cavurnayîş zî qerarê înan o. Ma hîrê serrî semtê Payasî de xebetîyay. Mîyanê  nê hîrê serran de tutanê ê derûdorî ma ra îstîfade kerd. Ma waşt ke ma şirê cayêkê bînî û wa tutê ucayî zî ma ra îstîfa bikerê. Hewelîyayîşê ma, şarê Payasî û tutê Payasî xemgîn kerdî. Şarê Payasî û ê tutê ke ameyne kitabxaneyê ma nêwaştêne ke ma uca ra şirê cayêna. Hem seba xizmetê cayêkê bînî, hem zî o bano ke ma tede bî, kîraya ey zafe bî, coka ma uca ra bar kerd.

Roşan Lezgîn: Feqet tîya maneno cayêkê metrûkî. Merdim cesaret nêkeno bikewo mîyanê na mehla. Belê, ban banê Dîyarbekirî yê verî yo la derûdor heme girewte yo. Hewa nêgêno, tarî yo. Eke elektrîk çin bo, zulûmat o. Xora Dîyarbekir de elektrîk hertim birîyeno. Nê kuçeyanê tengan de, ne ereba yena ver, ne cayê parkkerdişê ereba esto. Ma vajin, hetê Huzurevlerî yan semtê Rezan de bîyêne, hîna kêrameye nêbi? Şarê ê semtan hetê kurdperwerîye ra, hetê kurdkî qiseykerdişî ra, tîya ra zaf holêr o. Mîyanê Bedenî de qismêko pîl, zafane, şarê hetê Kavarî ronişeno. Nê koçber nîyê, rewna ra ha tîya yê. Êdî tirkî qisey kenê, tirkîya Dîyarbekirî!… 

Mehmûd Nêşite: Verê, wexto ke ma hema newe ameyî tîya, keyfê mi bineyke nê cayî rê amebi la nika seke ti îşaret kenê tayê problemî asenê. Ma nika îdare kenê.

Roşan Lezgîn: Seba nê suhbetî, seba ke to wextê xo ma rê abirna, ez to rê sipas kena.

Mehmûd Nêşite: Ez zî to rê sipas kena. Karê şima de serkewtene hêvî kena.

Dîyarbekir, 10.10.2009