Şahid Bîyayene!

Serra 1976 de, gama ke Dîyaberkir de ez berpirsîyarê weşanxaneyê Komalî bîya, mi Necmedîn Buyukkaya şinasna. Necmedîn ge-ge ameyne Komal. Demeyêko kilm de ma bîy dost. Labelê çendeyêk dima, êdî çimê mi nêgina Necmedînî ro. Derheqa ey de mi tu malumatêk zî nêgirewt.

Netîce, gelek serrî badê cû, ma hepsê Dîyarbekirî de rastê yewbînan amey.

Necmedîn û Mehemed Şener pîya amebîy qawuşa vîst û çarine. Qawuşa ma xoverodayîşê pancê êlule ra pey newe ra teşkîl bibî. Nê xoverodayîşî de gelek îmkan û mewzî kewtbîy destê ma. Labelê îdareyê zindanî waştêne nê îmkan û mewzîyan destê ma ra apey bigîro. Yanî êrîşêko newe vernîya ma de estbi. Îdareyê hepsxaneyî xo amadeyê “şerêk” kerdêne. Ma zî, seba ke vera nê şerî de xovero bidin, hetanî dereceyêk xo organîze kerdêne. Ma wezîfeyê îdarekerdişê xoverodayîşê zindanî dabi Necmedîn û Mehemed Şenerî. Mîyanê her di xoverodayîşan de qasê hîrê mengî û nîme-çar mengî wext esto. No mudet de, ma zindanîyan hetêk ra îmkan û mewzîyê ke ma girewtê, ma bi keyf û şayî înan ra îstîfade kerdêne. Mesela, ma govende girewtêne, ma musabeqeyê zanayîşî viraştêne, ma qursê ziwanî dayne, ma resmî viraştêne û ma hema gelek çîyê bînî kerdêne. Heto bîn ra, gama ke ma şîyêne revîre, yan ma şîyêne mehkema, ma têkilîyanê xo reyde xebere dayne embazanê xo yê qawuşanê bînan û ma waştêne ke vera êrîşêkê neweyî de ma zî metodanê neweyan biceribnin.

Îdareyê zindanê numre pancî seba êrîşkerdişî pawibê serdê zimistanî bi. Waştêne kîşta vêşanîye de bi tesîrê serd û seqemî zorê ma berê. Netîce wina zî bi: Rojanê verênan yê çeleyî de gama ke ma vejîyay teberê qawuşe, bi pirodayîş, nengan û heqaretan ma ser de amey. Bi no qayde roja heştê çeleyî xoverodayîşî dest pêkerd. Qawuşê îtîrafkaran û yew-di qawuşê bêterefan ne tede, heme kesê ke hepsxane de yê, tam tekmîl sere dartbi we. Zafê reyan sloganî bi yew veng vejyayne. Zafê qawuşan de barîqatî ronîyabîy. Qawuşa ke ez û Necmedîn ma tede bîy de, ma barîqat ronênabi. Çunke sey temsîlkaranê qawuşa vîst û çarine (24.), ma qerarê ronayîşê barîqatan sey qerarêko rast nêfikirîyayne. Rey-rey sergord Abdullah caxa berî ra persayne, vatêne: “Şima çira barîqat ronênayo?” Ma zî cewab dayne vatêne: “Ma nêwazenê nîyetê şima yê xirabî rê behaneyan peyda bikerin û bibin alet.”

Qolordîya hewtine ra efseranê payeberzan dest pêkerd kamerayan reyde qawuşî teftîş kerdîy. Bi taybet qawuşê ke barîqat ronayo tesbît kerdêne. Înan nîyetê xo bellî kerdêne. Qawuşê vîst û çarine sey merkezê xoverodayîşî îlan bibîy. Bi no qayde hetê Necmedînî ra peyncerayê qawuşe ra talîmatê xoverodayîşî kurmanckî û kirdkî (zazakî) bi vengo berz resnayne qawuşanê bînan. Efseranê zindanî kontrolan de hertim nê çî taqîb kerdêne. Eke merdim rastîye vajo, çimê îdareyê zindanî de Necmedîn bibi sey hedefî. Oxro ke merdimêko sade zî şênayne talîmatanê derheqa xoverodayîşî de kurmanckî û kirdkî (zazakî) biresnayne qawuşanê bînan, nê wezîfeyî biardêne ca. Na mesela de ma qerar da ke ma Necmedînî îqaz bikerin. Mi bi xo nê qerarê ma resna ey. Gama ke mi ey ra va: “Ti bi wezîfeyê xeberresnayîşê qawuşanê bînan bîy hedefê îdareyî.” Ey va, ez zî naye zana la êdî ez nêşêna tepîya game bierzî. Va “Kotî barî yo wa uca de bivisîyo!”

Çîyo ke ma ey ra tersayne çend rojî dima vejîya meydan. Şewêk caxê qawuşe abîy û sergord Abdullahî venga Necmedînî da, va: “Necmedîn Buyukkaya! Wa xebera to kerdenanê to ra estbo. Ti zêde aver şinî. Ez to îqaz kena. Hişê xo bîyare sereyê xo!” Naye ser o Necmedînî cewab da sergordî, va: “Ti qet meraq meke, hişê mi sereyê mi de yo. Ez zaf hol zana ke ez ha se kena. Çîyo ke ez vindî bikerî zî çin o.” Nê cewabî ser o sergord Abdullahî bi hêrs caxî panay û da piro şi. Cewabo ke Necmedînî dabi sergordî, zaf keyfê embazanê qawuşe ardbi.

Şewa dîyine eynî sergord hewna ame. Tehdîdê xo yê şewa verêne tekrar kerd û va: “Necmedîn Buyukkaya, ti vanî, çîyo ke ez vindî bikerî çin o, la qaso ke ez pêhesîyaya, eczaxaneyê to û gelek zî malê to esto, ti naye ra vanî se?” Necmedînî wina cewabê na persa çorse da, va: “Mi ra bewnî sergord! Tu eleqeyê mi bi mal û pere çin o. Seba mi doza miletê kurdî muhîm a. Û mi rê muhîm nîyo ke ti mi bi mergî tehdîd kenî. Eke ez bimrî, do qeçekê mi, bi pîyê xo serfberz bibê. Labelê qeçekê îşkencekaranê sey şima, do mîyanê şarî de xo ra şerm bikerê.”

Êdî mangaya mergî yê zindanê numre pancî yê Dîyarbekirî her roje êrîşê yew qawuşe kerdêne û zulm kerdêne. Qawuşê ke nêşayne dekewê, dêsê înan rijnayne, bombayê çimveşnayîşî eştêne. Zafane nê çîy qawuşanê ke barîqat ronabîy ser o tetbîq kerdêne. Zindanîyan zî vera nê zulmî de bi veşnayîşê bedenê xo, xovero dayne. Coka zindanî ser o hewrê sîyayî niştbîy.

Roja şîyêsê xoverodayîşî êdî dore amebîy qawuşa ma ser. Ma xo mîyan de qerar da ke, ma do demeyê êrîşî se bikerin. Ma qerar da ke mîyanê ma ra di embazî do xo biveşnê. Ê bînî zî dorê înan de pêt vinderê. Fikrê ma wina bi ke, ê bi asanî ma teslîm nêgêrê. Nê heme bîyayîşan de Necmedîn tewr vernî de bi. Moral û cesaretêko pêt dayne ma. O muxatabê her muşkile û têwgêrayîşî bi. Demeyêk ey mi ra va: “Kek Hesen, ez zana ke do mi bikişê. La hewna zî ez vera înan de xo ronênana.” Sey merdimêk ke zano do bîyero kiştiş û hende biqerar û cesaret xovero dano, zaf tesîr ro mi kerdbi. Na helwêste delîlê xurtî û muhîmîya bawerîya doza miletêk derheqa rizgarîye de bî.

Roja 24 çele 1984 de, saete dorê dîyine de êrîşî dest pêkerd. Seke ma verê cû qerar dabi, heme embazê qawuşe, ma wina pêt yewbînan de girewt. Qawuşe de ma dorê da-çewres zindanî estbîy. Dorê şeştî-hewtay qardîyan û komandoyan êrîşê ma kerdêne. Bi cop û qelasanê destê xo de daynê her cayê ma ro. Efseranê ke êrîş îdare kerdêne ra yewî va: “Bidêne qolanê înan ro, qolan ro!” Ma ke yewbînan de girewtbi û bibîy sey gudêk, vera nê êrîşî de ma nêşay zêde xovero bidin û guda ma cêra şîye. Derbê mergî ke ma werdêne korîdor de dewam kerdîy. Nişka ra korîdor birîndaran ra pirrî bi. Kinc û kolê serê ma pêro dirîyabîy. Qerpalanê ma yê diryayan ra birînê ma aseyne. Înan korîdoro derg de ma ver bi cayêk tehn dayne.

Ma şeş-hewt embazî, ke Necmedîn zî mîyanê ma de bi, ma hew dî ke ma ha yew mekan de. O mekan verê cû hemam bi la nê peynîyan de înan kerdbi îşkencexane. Uca mîralay Şenol, sergord Abdullah Kahraman û usteymen Ali Osman Aydin ke zemanê sergord Esat Oktay Yildiranî ra uca mendbi, pawibê ma bîy. Mangaya mergî yê zindanî zî nê efseran reyde uca vindertîye bîy. Destê înan de cop û qelasî estbîy. Mîralay Şenolî ma tehdîd kerdîy û va: “Şima do kincanê tek tîpan bidê xo ra û rîayetê qaydeyan bikerî. Eke ney, şima ra tu kes tîya ra sax nêvejîno!” A game Necmedînî wina cewab da ey, va: “Mîralay, mîralay! Ti vanî se? Ma ne kincan danê xo ra û ne zî ma rîayetê qaydeyanê şima yê teberê însanîyetî de kenê!” Naye ser o, îşaretê mîralayî reyde mangaya mergî bi halan û qîrayîş dest pêkerd, bi hawayêko wehşîyane bi cop û qelasanê destê xo de day ma ro. No êrîş, pirodayîşê qawuşe û korîdorî ra zaf xedarêr û wehşîyêr bi.

No hemamo akuîstîk ke nika sey îşkencexaneyî ameyne gurenayîş de vengê derba qelasanê îşkencekaran û qîrayîş û nalayîşê ma dekewtbîy têmîyan û zimayne. Mîyanê nê zimayîşan de derbêka qelasî gina vileyê mi ro û ez ginaya war ro. A esna de mi ewnîya ke Necmedînî piştîya xo daya dês, hîrê qardîyanî têreyra bi qelasanê destê xo misêwa danê ey ro. Derbanê qelasî ra yew xususen gina sereyê ey ro. Naye ser o, bedenê Necmedînî reyke de bêhereket mend. Mîralayê ke îşkence taqîb kerdêne, emr da ke îşkencekarî vinderê. Wina fehm bîyêne ke resabîy meqsedê xo.

Gama ke îşkencekaran xo apey da, Necmedîn ke piştîya xo dabî dês, bêhiş şi çokan ser. A esna de çimê mi û Necmedînî ginay pêro. Labelê çimê ey bêruh bîy. A vîstike de mi dejê canê xo kerd xo vîrî ra. Tersê naye ez girewta ke, welatparêzêko kurd, şorişger û bawermendêk ke ez dostanîya ey ra mird nêbîya, ma ha vindî kenê. Çunke no însano rindek ke merdim nêşayne biewnîyo beşna ey ra, înan derba mergî daybî piro.

Mîralay û îşkencekarî resabîy meqsedê xo. Eke usûlen bo zî, îşkencekaran Necmedîn şawit bi xestexane. Ma zî erd ra kaş kerdîy berdîy bi qawuşa ma ya verêne. Înan a şewe qawuşe de ma erdê hîy ser o merednay. Serê sibayî ma bîy şahid ke embazê ma Remzî Ayturkî seba ke nê zulmî protesto bikero, xo aliqnayo û ganê xo dayo.

Roja dîyine yew binefser ame qawuşe û ma ra va, Necmedîn ke rakerdbi xestexane, merdo. Derheqa nê mergî de do tehqîqat dest pêbibo. Ma ra persa ke, gelo kes wazeno nê tehqîqatî de şahidîye bikero yan ney. Mi va, ez wazena şahidîye bikerî. Naye ser o înan ez berda verê dozgerê eskerî. Mi huzûrê dozgerê eskerî de bi heme teferuatan qal kerd ke înan senî Necmedîn kişto. Mi îfadeyê xo de tekîd kerd ke: “Necmedîn Buyukkaya, qumandarîya mîralay Şenol, sergord Abdullah Kahraman û Alî Osman Aydinî de hetê eskeranê îşkencekaran ra sereyê xo ra derba qelasî werde û bi no qayde ame kiştiş.” Û mi ser o zî zêdna ke: “Dewlete Necmedîn Buyukkaya kişt, yanî qatilê ey dewlet a.” Eke rojêk na dawa newe ra întîqalê mehkema bikero û ez dinya de bî, ez sond wanena ke ez o nê îfadeyanê xo tekrar bikerî.

Necmedînî gama ke mucadeleyê rizgarîya neteweyî ya kurdan kerdêne hetê îşkencekaranê dewleta tirkan a kolonyalîste ra rewşêka bêkeyse û bêkese de ame qetlkerdiş. Merdimanê ke nê mucadeleyî de cuya xo fîda kerda, seba ke mezelê xo de rehet rakewê, ma kurdê ke ciwîyenê, bê ke ma nat û wet ra vila bibin, ganî ma ver bi azadîya Kurdîstanî şirin.

Eke ma nê rayîrî de biqerar û biserûber bin, do Necmedîn û şehîdê Kurdîstanî şa bibê.

Ez bi hurmet pêşkêş kena.

________________

Tirkî ra tercume: Roşan Lezgîn