Sempozyumê Mîyanneteweyî yê Bidlîsî-II

Roja verêne, roniştişê diyin hela şanî badê werdê mîyanrojî dest pêkerd. Qiseykerdoxî Unîversîteya Torosî ra Prof. Ahmed Özer, Murad Ciwan û Unîversîteya Selahedînî ra Rabîa Fetaf bî. Prof Qedrî Yildirim zî moderator bi.

Her kesî tam çewres deqayî qisey kerd. Qasê çewres deqayan zî pers û cewabî bî. Yanî roja verêne wext zaf bi comerdîye ame xerckerdiş la rojanê bînan de êdî hende wext kêmîya ke mecbur her kesî tena pancês deqayî qisey kerd. Mesela, nê roniştişî de tena hîrê kesî qiseykerdox bî la roniştişê peyên de heşt kesî qiseykerdox bî. Yanî roja verêne dergbîyayîşê qiseykerdişî ra, roja peyêne zî sixletîye ra dewqa mi şîye.

Mamosta Qedrî bi kurmanckî û tirkî qisey kerd. Nameyê şexsîyetanê tarîxî yê Bidlîsî hûmaritî û ruhê înan şad kerd. Panelîstan ra zî verî Prof. Ahmed Özerî qisey kerd. Mamosta Ahmed tam yew xetîb o; hem vengê ey hem sîmaya ey zaf rindek ê. Hem sîyaset ra eleqedar o, hem zî akademîsyen o. Nê her di hetî kesayetîya xo de sentez kerdê û yew xetîbo serkewte ameyo meydan. Mi gore o polîtîka bikero do serkewte bo.

Ahmed Özerî bi kurmanckî dest pêkerd la dima tirkî dewam kerd. Verî ke teblîxê xo pêşkêş bikero, va “Unîversîteyê tirkan hem dewlete rê jurnalîstîye kenê hem zî bekçîtîya îdeolojîya resmî kenê. Senî ke Emile Zola namusê Fransa yo, eynî bi no qayde Îsmaîl Beşîkçî zî namusê camîaya îlmî yê Tirkîya yo.”

Mamosta Ahmed Özerî teblîxê xo de şerê Melazgirî yê mîyanê tirkan û bîzansîyan ra girewt hetanî şerê Çanaqele qisey kerd ke tarîx de hewt rey kurdan û tirkan îtîfaq kerdo, pîya hereket kerdo. Pêşnîyaza ey wina bî ke ganî ewro zî tirk û kurdî îtîfaq bikerê. Va, “Seba kurdan pêserameyîşê tarîx û talihî zaf muhîm o. Nika ewro seba kurdan tarîx û talih ameyê pêser.”

Wextê pers û cewaban de mamosta Malmîsanij û Seîd Aydogmuşî tayê tezanê Ahmed Özerî rê îtîraz kerd. Mamosta Malmîsanijî va “M. Kemalî esla kurdan reyde îtîfaq nêkerdo. Tayê hemleyê taktîkî estê, yanî seba ke kurdî bêveng bimanê, seba ke kurdî hişyar nêbê M. Kemalî tayê taktîkê polîtîkî ceribnayê. La kurdan û tirkan îtîfaq nêkerdo. Kurdê ke şerê Çanaqele de şehîd kewtê zî esker bîy û xora eskerî zî wezîfeyêko mecburî bi. Yanî yew îradeyê kurdan çin bîyo ke tirkan reyde ronişo peymane girêdo û îtîfaq bikero.” Mamosta Ahmed Özerî cewabê xo de heta dereceyêk heq da mamosta Malmîsanijî la va “Meraş, Entab û Ruha de kurdan vera fransizan de şer kerd û bi no qayde meylê xo tirkan het nîşan da. No zî yew hawa îtîfaq o.”

Murad Ciwanî bi kurmanckî selam da, bi tirkî dewam kerd. Kek Muradî qiseykerdiş ra vêşêr metnê xo wend. Demê qiseykerdişê ey zî çewres deqayî bî. Mamosta Qedrî di rey o îqaz kerd ke wextê ey debîyo, la ey bi xo ewnîya telefonê xo ra, va, “Hema şeş deqayê mi estê.” Şeş deqayî zî qedîyayî, ancî dewam kerd. Sernameyê babeta teblîxê ey zî “Têkilîya Mîyanê Osmanîyan û Safewîyan de Rolê Kurdan” bi. Labelê gama ke ey metnê xo wendêne, hîna zaf bi detay tarîxê Osmanîyan ra behs kerdêne. Demeyêk mi va qey ez ha fîlmê “Muhteşem Yüzyıl” seyr kena.

Badê pey, mi teblîxê ey ci ra girewt. Tam hewtês rîpelê A4 yê bi puntoyê 11 nusîyayê. Yanî kek Muradî 50 deqayan de ma rê no metn wend. Peynîya tezê xo de vano “Hemkarîya mîyanê sultananê osmanîyan û mîreyanê kurdan de bingeyê pêbawerîya vera yewbînan de virazîyaya. Labelê tayê brokrat û paşayê devşirmeyî ke zafê xo kokê înan şarê Ewropa yo û piştîya xo daya fransiz, înglîz û rûsan, goreyê polîtîkaya dewletanê Ewropa dewleta osmanî îdare kerda, nînan vera kurdan de dişmenî kerda.” Yanî kek Muradî gore sultanê osmanîyan kurdan rê baş bîyê, sadiq bîyê la brokratê devşîrmeyî ke ewropijan reyde hemkarîye kenê goreyê berjewendîya dewletanê Rojawanî kurdan rê heqaret kerdo! Çunke kurdî seba berjewendîya dewletanê Ewropa û Rûsya asteng ê…

Ey dima Unîversîteyê Selahedînî ra mamosta Rabîa Fetah teblîxê xo yê bi sernameyê “Dewrê Aqqoyunîyan û Qereqoyunîyan de Mîrektîya Bidlîsî” pêşkêş kerd. Rabîa Fetah mamostayê tarîxî ya û tezê aye yê doktora zî derheqê Aqqoyunîyan û Qereqoyunîyan de yo. Coka babeta xo rê serdeste bî. Labelê herçiqas bi vengêko nermek û sakîn qisey kerd zî mi aye ra zêde fehm nêkerd. Sedem zî no yo ke soranê ma misêwa ziwanêko newe virazenê, hende ziwan bedilnayo ke êdî merdim fehm nêkeno. Dima mi teblîxê aye ci ra girewt, mi wend. Teblîxê mamosta Rabîa de melumatê tarîxî yê muhîmî estê. Eke firsendê mi bibo, ez heq ra vejîyî, ez wazena teblîxê aye tercumeyê kurmanckî bikerî, wa bi kurmanckî kitabê sempozyumê Bidlîsî de ca bigîro.

Madem ke mi tîya behsê mamosta Rabîa kerd, ez wazena bineyna melumat bidî. Gama ke ez û mamosta Malmîsanij û wendekara lîsansê berzî yê Unîversîteya Artûklû Remzîye xanime ke seba teqîbkerdişê sempozyumî roja diyine ameybî, ma ke pîya Bidlîs ra ageyrayî, Rabîa xanime û mêrdeyê xo Mihyedîn Taha ke berpirsîyarê Weşanxaneyê Mukrîyanî yo, ê zî mînîbuse de bî. Bidlîs ra ma her panc pîya eynî mînîbuse de ameyî hetanî Dîyarbekir. Ma ke Dîyarbekir de ameyî war, mamosta Malmîsanijî xatir waşt şi keye la ma waştişê mamosta Rabîa û mêrdeyê aye ser o Dîyarbekir de geyrayî. Ganî ez tîya de behsê Remzîye xanime û lajê waya aye Akgunî zî bikerî ke Dîyarbekir de înan ma tena nêverdayî. Akgun bi erebeyê xo ma Dîyarbekir ra çarnayî; ma şîy Xana Hesen Paşayî, ma muzeya Ehmed Arifî û muzeya Cahid Sidqî Tarancî zîyaret kerdî, ma şî Pirdê Desberî, dima ma şî Bircê Bize, uca ra ma şî Berê Saray, ma şî Camîya Hz. Silêmanî. Akgunî bi feko roje germê Dîyarbekirî de ma berdî termînalê otobusan zî. Axir badê ke ma Rabîa xanime û mêrdeyê aye Mihyedîn Taha wenayî otobusa Silêmanîye, ey ma uca ra ardî heta bi keyeyê ma, hema şi. Ez nameyê xo û meymananê ma ser o ey rê zaf sipas kena.

Roja yewine ya sempozyumî roniştişê peyên de Şakir Epözdemir, Unîversîteya Artûklû ra Yar. Doç. Dr. Weysel Gürhan, Unîversîteya Bîlkentî ra Ebru Sönmez, ancî Unîversîteya Artûklû ra mamosta Behruz Şucaî qiseykerdox bî, Prof. Dr. Ahmed Özer zî moderator bi.

Bitaybetî mi waştêne ke ez goşdarîya mamosta Behruz Şucaî bikerî, çunke heqîqeten mamosta Behruz merdimêko zaf sempatîk û hende zî zanaye yo, labelê akademîsyenanê ma yê ciwanan ra Newzat Anuk, Ercan Çağlayan, Ayhan Tek, Semîh Gezer û Hekarya ra kek Xalid Sadunî, ancî yew-di embazanê bînan israr kerd ke ma şirîn gola Nemrûdî bivînin. Ma zî weniştî di erebeyan û şî. Rayîr ra, şîyayîş û ameyîş de ez û Newzat û Ercanî ma suhbetêko zaf weş kerd.

Gola kratere ke tam bakurê Tetwanî de dîyarê koyêkê berzî de ya, heqîqeten muhteşem bî. Ma ke şî çend turîstanê hollandayijan dorê gole de zinarê kraterî tehlîl kerdêne, nêzdîye ra fotografê înan antêne.

Ma ke gola Nemrudî ra ageyrayî êdî miletî şamî werdêne. Badê şamî ez û mamosta Qedrî Yildirim û mamosta Behruz Şucaî pîya ameyî otele. Ez hende rincan bîya ke mi senî sereyê xo na balişna ser ez hewn ra şîya. La serê sibayî ez saete panc de werişta. Badê ke mi rîyê xo taşt, banyo kerd, mi da piro ez şîya kolan û kuçeyanê Bidlîsî ra geyraya. Sûka Bidlîsî de înanê ke tirkî qisey kerdêne zî estbî la mi gelêk kesî dî ke xo mîyan de kurmanckî qisey kenê, mi çend kesî zî dî ke kirdkî qisey kenê. Mesela, şofer û muawînê mînîbusa ke ez wenişta û mîyanê Bidlîs Tetwanî de xebitîyayne şarê Motkan bî û kirdkî qisey kerdêne. Mi ke uca vengê kirdkî eşnawit zaf keyfê mi ame. Mi zî înan de kirdkî qisey kerd.