Serhad Bapîrî Reyde Roportaj - II

Qisim - II

Roşan Lezgîn: Belê, o wext fraksîyonê kurdan kurdperwerîye ra zêdeyêr bîbîy terefdarê Yewîyîya Sovyetan, Komara Şarî yê Çînî, Arnawutluxî... Serebutê ecêbî mîyanê miletê ma de estê.

Serhad Bapîr: Ti rast vanî. Mi eşnawitbi ke radyoyê kurdkî yê Tehran û Kirmanşanî zî estê. Mi bi saetan verê frekansanê kilman yê radyoyî de goşê xo bel kerdêne û min pişkoja radyoyî berdêne a kîşte û na kîşte, ser û bin. Mi dorê 20 radyoyê tirkî yê zaf welatan tesbît kerdîy. Badê cuntaya tirkan ya 12ê êlula 1980, mi hertim qismê ziwanê tirkî yê BBC goşdarî kerdêne. La ez rastê radyoyêkê bînî yê kurdkî nêameya.

Peynîya serra 1980 de rojêke mi reyna serê pêlê kilmî yê nê radyoyî de pişkoca radyoyî nat û wet berde û arde û cayêkê vengî ser o da vindarnayîş. Ez bi çîyêkê bînî ra eleqedar bîyêne, bala mi radyoyî ser o nêbî. Qederêk badê cû ez vengê radyoyî de bi heyecan ceniqîyaya. Radyoyî bi vengêko berz wina vatêne: “Êra Dengê Kurdistana Îraqê ye…” Cuya mi de zaf kêmî reyan heyecanêko winasî bi mi girewto. No radyo radyoyê PDKê Îraqî bi. Xeberê şerê hêzê pêşmergeyan rejîmê dîktatorî yê Îraqî reyde weşanayne. No mîyan de deyîrê şorişgerî zî vila kerdêne. Badê wextêkê kilmekî mi “Radyoyê Vengê Şorişê Îraqî” yê YNK û “Radyoyê Vengê Kurdîstanê Îranî” yê PDKê Îranî zî tesbît kerdîy. Hetanî peynîya serra 1982 ke seba xebata polîtîke ez Tetwan ra şîya, hema vaje ke mi her roje nê radyoyî goşdarî kerdêne.

Roşan Lezgîn: O wext ziwanê şima yê rojane çi bi? Şima xortan mîyanê xo de bi çi ziwanî qisey kerdêne?  

Serhad Bapîr: Keyeyê ma de ziwanê qiseykerdişî kurmanckî bî. Serra 1980 de di wayanê min ê qijan dest bi wendegeyî kerd. Perwerdeyê wendegeyî reyde, keye de dersa ke viraştêne û qiseykerdişê mîyanê xo de, hew mi dî ke ha dest pêkerdo rey-rey yewbînan reyde bi tirkî qisey kenê. Badê ke ez bi nê çîyan hesîyaya, mi mîyanê keyeyî de qiseykerdişê tirkî qedexe kerd. Domanê qijî tersan ra nêaftarayne ke yew çekuya tirkî mîyanê keyeyî de qisey bikerê. Min înan ra vatêne, wendege de, dersan de ziwanê tirkî mecburî yo, çunkî lazim o ke şima şirê wendege, şima uca mecbur ê ke bi ziwanê tirkî qisey bikerê la keye de zî ziwanê kurdkî mecburî yo, coka ganî şima hol bi ziwanê xo bizanê. Sedemo bingeyîn yê nê reaksîyonê min ê vera ziwanê tirkî de no bi ke, eke tay bê zî, qismêk embêzê min ê şorişgerî yê kurdî estbîy ke bi kurdkî nêzanayne. Gama ke mi sedemê nêzanayîşê înan persayne, înan mi ra vatêne “Keye de may û pîyê ma, xo mîyan de û ma reyde bi tirkî qisey kenê, coka ma zî kurdkî nêzanê.” Herçiqas may û pîyê ma keye de ma reyde kurdkî qisey kerdêne zî, xora dadîya mi qet bi tirkî nêzanayne, mi o qiseykerdişê mîyanê way û birayanê min ê qijan de sey tehdîdêk ziwanê kurdkî ser o dîyêne. Herçiqas bi metodêko hende demokratîk nêbo zî, no qedexekerdişê zereyê keyeyî, kêrê way û birayanê min ê qijan ame, heme bi hawayêko baş kurmanckî musay.

Roşan Lezgîn: Tu eleqeyê na helwêste yan nê qedexekerdişî bi demokratîktnêbîyayîşî ra çin o. No tedbîrêk o. To dî, ti malim î. Gama ke domanî dersa xo de bimanê, ti ey yan aye sinif de biverdê, qey no beno antî-demokratîye? Ney! Belê ma dewam bikerin...

Serhad Bapîr: Wisarê serra 1983 de rîyê xebata min a polîtîke ya kurdan ser o sereyê mi cuntaya tirkan reyde kewt bela. Ro mi gêrayne, ez bîya fîrar. Naye ra ez vejîyaya teberê welatî û qasê serre û nîmêk ez Îstanbul û Îzmîr de menda. Zafaneyê embazê mi gêrîyabîy, ez bêkes û bêembaz, tena sereyê xo mendbîya. Îstanbul û Îzmîr de gama ke mi kar peyda kerdêne, ez înşaatan de şuxulîyayne. Destpêk de nasnameyo ke mi ser o bi, yê mi bi. Mi tayê herfê ey xeripnabîy, sey nasnameyêkê kehnî ke bineyke perityayo aseyne. Badê serrêk, mi Îzmîr de nasnameyêko bîn, yê tirkêk ke yew şaristanê Tirkîya ra bi, xo rê peyda kerd. Mi bi qabîlîyetê xo yê rismviraştişî fotografê xortê tirkî cirakerd, eynî o mohro kertikin û hubrin ke ginabi resmî ro, mi resmê xo ser o da viraştiş û cayê fotografî ra zeliqna. Mi no nasname bi hawayêko mezbût viraştbi. Tena zanaye û pisporanê emnîyeta tirkan, beno ke tey bivetêne ke, ha sexte yo.

Roşan Lezgîn: Xora rengê to kej o. Ti bîyê sey yewêkê şarê Egeyî.

Serhad Bapîr: Êdî ez bi nê nasnmeyî gêrayne. Zafê reyan ez kontrolê polîs û cendirmeyanê tirkan ra bi ey vîyartêne. Xora gama ke merdim înşaatan de bixebitîyo, merdim uca rakeweno. La gama ke kar peyda nêbîyêne, mecburî ez otêlanê tewr ercananê pirr espijan de mendêne.

Ez bi ê nasnameyî 4-5 mengî Bayrampaşayê Îstanbulî de sey “tirkêk” mîyanê kurdanê Qersî de menda. Seba ke ez fîrar bîya, mi nêşayne înan ra vajî ke nasname yê mi nîyo, sexte yo û mi xo bivistêne talûke, mîyanê înan de zî bêhuzurî biviraştêne. Min waştêne ke bi hawayêko tebîî xo rê bixebitî û zimistanê serra 1984î de vêşan nêmanî, cayêk de bisetirî. Xora îstîqbalê mi qet bellî nêbi. La mi qerarê xo dabi, ez do teslîmê lepê tirkan nêbîyêne û hetanî ke mi ra biameyne ganî ez linganê xo ser o bimendêne û mi xovero bidayne.

Roşan Lezgîn: To kurdan reyde bi tirkî qisey kerdêne? To senî şênayne bi xo?

Serhad Bapîr: Ê 4-5 mengê ke ez bi nasnameyê tirkêk mîyanê kurdanê Qersî de menda, heskerdiş û meraqê mi ziwanê kurdkî ser o zêdetir bi. Ê pênêhesîyay ke na yo ez zî sey înan kurdêk a. Înan mîyanê xo de bi a kurdkîya weşe ya sey kurdkîya radyoyê Êrîvanî xeberî dayne. Seba mi êş û ezabêko pîl bi ke mi nêşayne ez zî înan reyde kurdkî qisey bikerî. Hayîya înan ci ra nêbîye ke ez ha kurd a û bi kurmanckî zana.

Înşaatan de merdim pêro pîya werd virazeno û weno. Rojêk, werdî ser o, yewî bi kurmanckî koçike waşte, mi zî bê hemdê xo hema koçikêk girewte da ey. Heme matmende ewnîyay mi ra. Mi ra persay ke, qey ez bi kurdkî zana? Mi zî înan ra va, ez çend çekuyî înan ra musaya. Mi çetalêk nîşanê înan da û mi va, na zî “ker” a. Heme bi “nezanîya” mi huyay. Înan mi ra va, a “ker”e nîya, a çetal a. Û na yo, na zî “kêr” [kardî] a, ne ke “ker”e. “Ker” nameyê “her”î yo. Mi va nê lo? Zaf zehmet o la beno ke ez hêdî-hêdî bimusî.

Înan vatêne qey ez bi ziwanê înan nêzana, coka xo mîyan de bi serbestî qisey kerdêne. Ê binê tesîrê çepê tirkan de mendbîy la hetê înanê kurdîyîye zî xurt bi. Qiseykerdişê xo mîyan de guneyê xo bi mi ardêne, vatêne ez do nêweş bikewî. Zimistanê Îstanbulî de tena yew betanîya mi estbî û ez serê kartonê ambalajê dolaba qeşayî de ke mi xo rê peyda kerdbi rakewtêne. La ez nêweş nêkewta.

Roşan Lezgîn: Ti key şî Yunanîstan?

Serhad Bapîr: Payîzê serra 1984î de ez sey multecîyêkê polîtîkî resaya bi Yunanîstan. Ez dorê 9 mengan kampê multecîyan yê Lavrionî de menda. Uca, ziwanê qiseykerdişê mîyanê multecîyanê polîtîkan, ziwanê tirkî bi. Gama ke ma kurdkî yewbînan reyde qisey bikerdêne, tayê tirkê ke verê ma de estbîy, a game ma ra vatêne, ganî ma neteweperestîye (mîlîyetçîyîye) nêkerin û ganî sey şorişgeran ma enternasyonalîst bin. Seba ke ez terefdarê hêzêkê kurdan (Rizgarî) bîya, înanê ke hêzê kurdan ê bînan înan ra vatêne “neteweperestê burjuwazîstî”, no “rexne”yê çepê tirkan ro weşa mi şîyêne. Êdî mi bi rike û prensîb dest pêkerd, mi kurdan reyde bi ziwanê kurdkî xeberî da. La xebata sîyasî de ziwano serdest ziwanê tirkî bi. Serra 1987 de mi fek terefdarîya Rizgarî ra verada.

Roşan Lezgîn: Çira?

Serhad Bapîr: Rexneyo sereke ke mi ro Rizgarî kerdêne, meselaya ziwanê kurdkî de bêxemîya Rizgarî bî.

Serra 1985 de Enstîtuyê Kurdkî yê Parîsî bursê wendişê unîversîte da mi. O wext ez paytext Atîna de mendêne. Mi restorantêk de karê pankîtîye û şutişê firaqan kerdêne. Seba wendişî, 12 bursîyeranê Enstîtuye reyde, ke nê zî her çar parçeyanê Kurdîstanî ra bîy, ez şîya Salonîkî. Şaristanê Salonîkî girdîye de şaristanê dîyine yê Yunanîstanî yo û unîversîteya tewr girde yê Yunanîstanî nê şaristanî de ya. Mi serrêk ziwanê yunankî wend û dima ez dekewta Fakulteyê Elektronîkî yê Polîteknîkî. Nîyetê mi o bi ke ez nê beşê unîversîte biwanî û banderê viraştişê weşana radyoyî bibî. Zerrîya mi weşana radyoyî ya bi ziwan û muzîkê kurdkî de estbî. Mi na unîversîte de serrêk wend û dima mi fek da vera.

Serra 1987î de ez dekewta qismê resimî yê Akademîyê Huneranê Weşikan yê Unîversîteya Arîstotalesî yê Salonîkî. Serra 1992 de mi unîversîte qedêna. Heto bîn ra bursê Enstîtuyê Kurdkî yê Parîsî qîmê merdimî nêkerdêne. Verê wendişê xo de rey-rey ez înşaatan de sey boyaxkarî xebitîyayne. Ez şeş serrî û nîm odayêka şeş metrekare ke ne awe û ne tuwalet tede estbi de menda.

Serra 1991 de dewleta tirkan ez welatîyîya “xo” ra veta. Badê ke mi unîversîteya xo qedêna, seba ke hîna welatîyîya Yunanîstanî nêdîyaybî mi, min nêşayne sey malimê hunerê bixebitî. Ê serran ez înşaatan de sey karkerêk xebitîyayne û bi nê hawayî ez beşdarê debara keyeyê xo bîyêne. Badê 11 serran û badê epey zehmetîyan, serra 1995 de welatîyîya Yunanîstanî dîyaye mi. Serra 1997 ra nat ez wendegeyê mîyanên û lîse de sey malimê resim, tarîxê hunerî û fotografî xebitêna. Û no mîyan de sey hunermendêk bi xuliqnayîşê resm û grafîkan meşxul a.

Roşan Lezgîn: Têkilîya to derûdoranê hunermendan reyde zî bîya nika, yan ney? Ti çapemenîya kurdan ra xeberdar bîy?

Serhad Bapîr: Belê. Mîyanê serranê 2001-2007 de mi qismê grafîkî yê Akademîyê Huneranê Weşikan yê Unîversîteya Arîstotalesî de wend (dîplomaya dîyine). Ez endamê Yewîyîya Hunerê Resimî yê Yunanîstanî, endamê Komeleya Hunermendanê Resimî yê Bakûrê Yunanîstanî û endamê Yewîyîya Grafîkviraştoxanê Yunanan a.

Serra 1985 de Swêd de kovarêka mîzahî yê karîkaturan ya safî bi ziwanê kurdkî bi nameyê Zengil weşanîya. Tena çar hûmarê na kovare vejîyay. Çend karîkaturê min ê polîtîkî na kovare de weşanîyay. Û tayê bînî zî seba ke kovare êdî nêvejyayne, nêamey weşanayîş. Demê wendişê unîversîte de ez ardimkarê rojnameyê Kurdistan Pressî yo ke Orhan Kotanê rehmetî Swêd de vetêne bîya. No rojname pancês rojan ra reyê bi ziwanê tirkî û kurdkî vejîyayne. La na hetkarîya mi warê ziwanê kurdkî de nêbî. Mi seba rojnameyî rey-rey nuşteyê yunankî çarnayne tirkî ser, hewna mi çend roportajî zî seba rojnameyî viraştîy. Ya raste, rojnameyî çi rey mi ra nêwaşt ke ez nê xebatan bi kurdkî bikerî. La mi zî bi sereyê xo seba ziwanê kurdkî tu însîyatîf nêgirewt.

Mîyanê serranê 1987-88 de ez serekê Yewîyîya Wendekaranê Kurdîstanî – Şaxê Yunanîstanî bîya. Sey Yewîyîya Wendekaran, kîşta xebatanê ke meselaya wendekaran ra têkildar ê de, ma bi organîzekerdişê numayîşanê polîtîkan zî meşxul bîyêne.

Serranê 1990-91 de bandê FMî ser o radyoyêk ke şaristanê Salonîkî û çend şaristananê dorûverî de ameyne goşdarîkerdiş de mi dest bi viraştişê programêk kerd. “Radyo Kîvotos” radyoyêko otonom bi, ke xo bi xo îdare bîyêne. Ma nêzdîyê 30-40 merdimê ke wayîrê fikranê cîya-cîyayan -anarşîstan ra bigîre hetanî çepanê Maoîstanê verênan û hema zaf reng û fikrê bînî- estbîy. Seba ke radyo yê ma hemîne bi, her menge ganî seba kirê û seba mesrefanê bînan, ma aîdatê xo mîyanê xo de pare kerdêne. Mîyanê înan de o xerîb tena ez bîya. Nameyê programê mi “Kîvotosa Gelan” bi. Nameyê radyoyî Kîvotos ameyne manaya “Gemîya Nuhî” a ke kitabanê pîrozan yê dînî de behsê aye beno. Badê tofanê pîlî koyê Araratî yan zî koyê Cûdî ser o ronaya. Programo ke mi viraştêne, hewte de reyêke, her roja dişemîye bi û 2 saetî ramitêne. Program bi ziwanê yunankî û kurdkî bi, mi kîşta muzîkê kurdkî de Kurdîstan ra xeberî û şîroveyê polîtîkî zî vila kerdêne.

Roşan Lezgîn: Pardon. No şaristanê Salonîkî ke ti behsê ey kenî, o şaristan o ke ma bi nameyê Selanîkî zanê? Cayo ke Mistefa Kemal tede ameyo dinya?

Serhad Bapîr: Belê eynî o şaristan o. Yunan û îngilîzî ey ra vanê “Thessalonîkî”, fransizî zî vanê “Salonîque” ez vana qey ma kurdî zî şênî vajî “Salonîkî”.

(Roportaj dewam keno>>>)

Seba qismê yewin bitikne>>>

Seba qismê hîrêyin bitikne>>>

Seba qismê çarin bitikne>>>

Seba heme resim û grafîkanê Serhad Bapîrî bitikne>>>