Şeyda Asmîn û “Zeman Sey Fekê Kardî bî”

Şeyda Asmîn 1977 de dewa Gimgimî (Varto) Sêgire (Diktepeler) de ameya dinya. Wendişê xo hetanî unîversîte dewam kerdo. Unîversîteya Ege Fakulteya Muhendîsîya Zîretî sinifê diyin ra wendiş caverdayo. 2009 ra nat dest bi nuştişê kirmanckî kerdo. Gelêk nuşte û hîkayeyê aye rojnameyê yewin û verên yê kirmanckî Newepelî û kovara edebî hunerî Şewçila de weşanîyayê.

“Zeman Sey Fekê Kardî Bî” kitabê aye yê hîkayeyan o. Kitab emser Dîyarbekir de Weşanxaneyê Roşna ra weşanîyayo. Kitab 152 rîpelî yo û tede 24 hîkayeyî estê.

Hetanî nika kirmanckî de xeylî kitabê edebî ameyê nuştene. La “Zeman Sey Fekê Kardî Bî” kitabo verên o ke hîkayeyê koyan ke yew cinî cuya şervanan ser o nuşto. Seba naye ez Şeyda zaf pîroz kena, destê xo weş bo ke nê hîkayeyî nuşnê.

Temaya hîkayeyanê Şeyda derheqê rewşa welatî, azadî miletê ma, cênî, şervan û şero ke şervanî koyan de danê de ya. Kitabê Şeyda, di qisimî yo; “hîkayêyê domantîye” û “hîkayeyê koyî”. Ez vana hîkayeyê domantîye, çike nê hîkayeyî domantîye de dewe de vêrdê ra. Mesela, çîyo ke sereyê şima de vêrdo ra, yan jî sereyê mi ra vêrdo ra, sereyê Şeyda ra jî vêrdo ra. Şeyda nê serameyeyî kerdê hîkaye. O çî serê mi de jî vêrdbî ra hema ez zaf ser o nêfikirîyaya ke ez ê serebutan se kena hîkaye. Mesela, hîkayeya “Ez Bîya Çîkînîyade Bêvenge”. No derheq de wexto ke şîya mektebê verênî, aye sere de vêrda ra. Na çîkînîye winî ana verê çiman:

“Pîyê mi destê mi destê xo ra vet. Pîyê mi destê mi verda ra. Ez bîya çîkînîye! Ez bîya çîkînîyade bêvenge. Înan ez koka xo ser a visnaya, kerda ‘kengerê verê vayî’.” (r. 7)

Hema Şeyda nê çîyê ke qijkekîya de aye sereyî ser de vêrdê ra zêdeyê înan kerdê hîkayeyê bitamî. Her kes winî hîsanê xo de zindî nîyo ke binuşno!

Şeyda, ziwano ke şuxulnayo zaf dewlemend o. Ti qayît kena çekuyê kurmancî jî tede estê. Nuşnayena Şeyda ra êno fam kerdene ke zaravaya kurmancî jî rind zana. Ez bawer kena şima naye hîs kenê. Hîkayeyanê xo de domanan ra hes kena û domananê welatî ser o nuşto. Servanan ser o nuşto domantîya xo ser o nuşto...

Nê hîkayeyan de çîyo ke bala mi anceno kulturê koyan o. Malumatê derheqê kulturê şervanan de mabênê cumleyan de dana. Tay cayan de çolî dana nas kerdene ke hîkaye bêro fam kerdene. Çol, cayo ke hîkaye vêrena ra dana nas kerdene, sey resmî ana verê çiman.

Ziwano ke şuxulnayo tay cayan de sey terzê ziwanê romanî nusîyeno, tay cayan de sey helbeste nusîyeno. Mesela winî:

“Payîz o, xoza rîpêşê xo yê keskî hêdî-hêdî erzena, ê zerdî ancena xo ser. Ma tenê zerd? Sûrode tarî ke pelgê asmêran gureto dûrî ra aseno. Sayêrî bi înan ra bejne danê têver. Xewxêrî kî înan ra kêmî nêmanenê. Vamêrî, murîyerî û sewbîna pêro meyweyêrî payîzî benê reng bi reng. Mordem qayîl o ke xo rê tayê cor de vindero tede nîyado. Duştê na manzara de seba ke demode kilm de ê pelganê xo birişnê, zerrîya mordemî bena xemgîne la xora zerrî kî xemgînîye ra hes kena. (…) Ti zana hevala Rojda, ez tewr zaf çîyî ra tersena? Rojê bêro ez duştê na manzara de xemgîn mebî.” (r. 94)

“Tawo ke ê wuştî ra şî huyayîşê înan zinaranê hemverî de gulbang da.” (r. 95)

“Nika nîya dirbetin mebîyêne şikîyêne xo bierzo berzan, xo bierzo gilê koyan, na dahle ra xo bixelesno ra. Dahle hertim heş ardêne vîra aye. Maya xo ya çimbeleke reyêk dahle de raştê lona heşe amaybî. Tawo ke amaybî çeye, rî de reng û rûçik nêmendîbî, bîbî sey zerdikê hakî.” (r. 148)

“Şiverê bena derg û dûrî. Şonê nêşonê nêqedîna. Qefelîyayê. Qudûm zonîyan de nêmaneno. Veracêr bena, veracor bena, bena hîra, bena tenge. Asêyêk ra vîyarena. Fek de bîne birnena. Lewan qeleşnena ra. Lewan ra gonî şona. Zerrî ra xora timûtim gonî şona. Xo bierzê bertengê kamî? Xo bierzê bertengê Heqê asmênî? Ma hinî nêbî ke her çî dema ke Xizirê serê hardî de bî Heq vecîya asmên, ê kî bêwayîr mendî. Welato berzo rindek bêwayîr mend. Kewt binê linganê verganê haran. Ê deman Xizirê serê hardî reştêne tenga înan. O bî Heq tepîya Xizir înan ra miradîya, êdî nêreseno tenga înan.” (r. 89)

Tay cayan de wendoxî de qesî kena vana “Şima va se? Mi zaf kerd derg ne? Temam ez nika reyna bêrî Sîse ser.” (r. 30) Yan jî “bê mesele ser ke hela se bîyo” no qeyde wendoxî ana xo ser. Tabî, hîkayeyê ke bîyî hîkayeyê koyan, o çax însan hetanî peynî mebero zerrîya însanî rehet nêkena. Heta ke rest peynîya hîkaye dilê însanî bi çargamî erzeno. Uca de însan vindeno, di pelan pey de êno, hetanî peynîye reyna waneno. Sereyê xo berz keno qaytê corî keno. Xo keno zereyê hîkaye. Zereyê hîkaye de ca dano xo. Perseno, ma ez bîyêne mi se kerdêne? Hîkayeyê Şeyda winî candar ê.

Wexto ke mi hîkayeyê Şeyda wendêne, mi fam kerd ke nê hîkayeyan de kesê ke rolê xo esto, tayêne ez nas kena. Mi mabênê cumleyen de huyayîşê Şeyda heşna, vengê aye ame goşanê mi. Se ke duştê mi der a, mi rê qesî kena. Çi kê nê hîkayeyî cuye ra ameyê guretene, rast bi rast bîye, sereyê Şeyda ra yan jî sereyê hevalanê aye ra vêrdê ra. Însan naye hîs keno ke rîyê na dinya de qewimîyê. Hîkayeyî zîndî yê, sey ewroyî.*

Melbourne, 30.07.2013

__________

*No nuşte, “Şewçila, Kovara Edebî Hunerî, Hûmare 10, Dîyarbekir, Hamnan 2013, r. 64-65” de weşanîyayo.