Şîyayîşê Kurdîstanê Rojhelatî - I

Merkezê Cigêrayîşê Ziwan û Edebîyatê Kurdkî yê Unîversîteya Kurdîstanî ya şaristanê Sine yê Kurdîstanê Rojhelatî rojanê panc û şeşê gulana 2010î de Konferansa Yewine ya Edebîyatê Kurdkî organîze kerde. Konferanse de yewendes panelî estbîy, her panel de hîrê panelîstan teblîxê xo pêşkêş kerdîy. Ez zî panelîstanê na konferansa ra yew bîya.

Ez wazena derheqê na konferanse de, çîyê ke nê gêrayîşî de kewtê verê çimê mi, çîyê ke mi tesbît kerdê yan mi hîs kerdê, çend nuşteyan de binusî.

Roja heştê kanûna 2009î de ez pêhesîyaya ke Unîversîteya Kurdîstanî (Danişgahê Kurdîstan) ya şaristanê Sineyî (Senendej) yê Kurdîstanê Rojhelatî (Ostanê Kordestan) edebîyatê kurdkî ser o yew konferanse organîze kena. Mi xebera derheqê na konferanse de tercumeyê kirmanckî (zazakî) kerde û keyepelê Zazakî.Net de weşana.

Ganî merdimî bi metnêk ke goreyê krîteranê îlmî ra amade bîyo muracat bikerdêne. Eke xulasaya teblîxî hetê komîsyonê unîversîte ra qebûl bibîyêne, na rey hetanî roja vîstê adara 2010î ganî şeklo peyên yê metnî bikewtêne destê komîteya amadekare. Badê ke komîteya amadekare şeklo temam yê teblîxî qebûl bikerdêne, hîna beşdarîya konferanse seba muracatkerdoxan ameyêne beyan kerdene û dawetnameyî şawîyayêne.

Mi zî derheqê edebîyatê kirmanckî (zazakî) de yew teblîx amade kerd û Unîversîteya Kurdîstanî rê şawit. Komîteya amadekare cewab da ke metnê mi ameyo qebûl kerdene. Ez verê verkan bi heme duristîya xo îtîraf bikerî ke tu waştenêka şexsî nê lebitîyayîşê mi de çin bî. Esas zaf çîyêko normal o ke merdim biwazo welatan ra bigêro, merdimanê kulturî û nuştoxan bişinasno, cayanê neweyan bivîno, parçeyanê bînan yê welatê xo bişinasno. Helbet mi zî nê çî zaf waştêne la bingehê xo de mi waşt ke lehçeya ma mîyanê lehçeyanê kurdkî yê bînan de temsîl bibo. Çunke zafê reyan ma bi xo tu çîyêk nêkenê la ma lomey kenê ke çira ca nêdîyayo ma zî. Eke ma bi xo lehçeya xo, edebîyatê xo temsîl nêkerin, kam keno? Gama ke mi metn amade kerd û şawit, amancê mi tena temsîlkerdiş û daşinasnayîşê kirmanckî (zazakî) û edebîyatê aye bi.

Badê ke teblîxê mi qebûl bi û seba pêşkêşkerdişê metnî mi rê dawetîye ameye, hetanî hîrê rojî verê destpêkerdişê konferanse zî seba şîyayîşî mi tu amadekarîyêk nêkerdbî. Meseleya şîyayîşî de ez taket-naket de bîya. Mi zaf da têver û têser. Çunke Dîyarbekir ra hetanî Sine vîst-vîst û çar saetî rayîr o. Sihetê mi ca de nîyo. Ez rayîranê dergan ra perîşan bena. Heto bîn ra, şîyayîş û ameyîş panc-şeş rojî gêno. Nê panc-şeş rojan de ez kar û gureyê xo ra bena. Qula dikanî ke ma xo rê biney pê qirika xo hîy kenê girewte manena. Xora eke di-hîrê rojî têdima girewte bimano, semedo ke ma mîyanê şarî de bîyê goliko beş, do vajê polîsan hewna o tepîşto. Labelê hetêk ra zaf zerrîya mi waştêne ke ez şirî Kurdîstanê Rojhelatî bivînî. Firsendê winasî umrê merdimî de reyêk yan di rey zor kewenê bi destê merdimî. Ez bi keye û kulfetê xo şêwirîyaya. Mi va ez bêqerar a, ez mîyanê Xelîlî û Celîlî de ya. Qismêkê domanan ez teşwîq kerda ke ez şirî, bitaybetî Hebûnî moral da mi ke ez qet dudil nêbî, ez şirî. Naye ser o ez şîya mi demeyê pasaporta xo derg kerd û mi dest bi amadekarîya şîyayîşî kerd.

Kurdîstanê Bakurî ra mi ra teber zî çend kesan muracat kerdbi. Mesela, Unîversîteya Artuklu ya Mêrdînî ra Dr. Selîm Temo, Dr. Abdurrahman Adak û Dr. Xeyrullah Acar. Nê her hîrê embazî û Prof. Qedrî Yildirim na unîversîte de kom bîyê ke qismê ziwan û edebîyatê kurdkî akerê. Bîy çend rey muracatê serdezgeyê perwerdeyê Tirkîya (YÖK) kenê la hîna tu netîceyêko musbet nêgirewto. Tena seba ronayîşê enstîtuya ziwanê ke Tirkîya de ciwîyênê (Türkiye’de Yaşayan Diller Enstitüsü) desturêko zeîfek gêrîyayo. Labelê seba ke desturê ronayîşê qismê ziwan û edebîyatê kurdkî nêdîyayo qet zerrîya nê embazan çin a ke çarçewaya enstîtuyêka winasîye de ziwan û edebîyatê kurdkî ser o karêk bikerê. Esas seba ke formê desturî tam bellî nîyo, nêzanê se bikerê.

Roja diyê gulane saete diwêsê şewe de ez û her hîrê embazê Unîversîteya Artuklu ya Mêrdînî ma Dîyarbekir ra weniştîy otobusa Wanî. Roja hîrê gulane serê sibayî saete hewt de ma Wan de peya bîy. Ma Wan de arayîyêka pirrî penêrê vaşinî û hingmênî kerde. Şarê hetê Serhed, Wan, Culemêrg û Botanî vaşanê sey mendê, sîyabo, sîrik, bîg, alo, pîyaz, têhnavk û kerengan dekenê mîyanê penîrî, tewir bi tewir penêro vaşin virazenê. Arayî ra dima ma weniştîy mînîbusa Geverî (Yüksekova).

Gama ke ma şîy, Dîyabekir de hewa weş bi, hewayê wisarî bi. La wexto ke ma Tûx (Tatvan) ra vîyartîy, ma dîy ke ê doran, hetanî Gever koyanê berzan ra vewre varaya. Gever de ma ra ver gelek varan varabi, laserî weriştbîy. Ê doran hîna serê wisarî bi, daran pel anêkerdbi. Hewa weş serd bi. Axir baş bi ke mi yew fanîla xo reyde berdbi.

Gever de ganî kek Xalit Sadînî biameyne vernîya ma û ma pîya bi otomobîla ey bişîyêne bi hetê Îranî. La seba ke karê ey vejîyabi, biney erey kewt. Coka xebere dabî bacenaxê xo ke bêro vernîya ma. Badê ke ma Gever de mîyanroje werd û biney mîyanê sûka Geverî de gêray, axir kek Xalit zî ame resa bi ma û ma pîya bi otomobîla ey verê xo da berê Bajêrgeyî (Esendere). Tirkî nê berî ra vanê “Esendere Sınır Kapısı”, farisî zî vanê “Payanemerzê Sêro”, yan zî tena “Merzê Sêro”. Sêro, nameyê yew dewa kurdan o. Na dewe bineyke wetê sînorî de ya.

Barê Bajêrgeyî (Esendere Sınır Kapısı) ke vanê, yabanêkê Homayî yo. Dereyêko qijkek ke rijêno royêk ser, erdê welatê ma Kurdîstanî di dewletanê dagîrkeran rê keno pare. Nat û wetê nê dereyî de di tepeyê qijkekî nişka ra tîk berz bîyê. Hewa ra dûrîya mîyanê nê her di tepeyan pancas metreyî zor esta. Serê tepeyê hetê Îranî de beyraqe û resmêko gird yê Ayetullah Xumeynî esto. Serê tepeyê hetê Tirkîya de beyraqe û resmêko gird yê Mistefa Kemalî esto. Şarê nê hetî zî û ê hetî zî heme kurdê kurmanc ê. Tirkîya nameyê dewan vurnayo la hetê Îranî de nameyî eslî yê, yanî kurdkî yê.

Wexto ke ez çim ginena cayanê winasîyan ro, wexto ke ez sînoranê dewletanê dagîrkeran ke welatê ma xo rê pare kerdo vînena, ez zaf mehzûn bena. Xorînîye ra, mîyanê zerrîya xo ra ez dejêko nimite hîs kena.   

Ewilî amebi vatene ke Xalit Sadinî ma bi otomobîla xo beno hetanî Sine la wina nêbi. Gama ke ma resay serê sînorî kek Xalitî va seba otomobîle sînor de 750 hezar lîrayê tirkan gêrîyêno. Coka ey otomobîla xo berde teslîmê garajê Beledîyeya Bajêrgeyî kerde û ma peyatî kewtîy rayîr. Kek Xalit seba karê xoyê tîcarî şîyêne heta Urmîye.

Sînor ra vîyarîyayîşê ma zêde zehmet nêbi. Ma berê bînayêka êretîye ra dekewtîy bi zere, sereyê merdimî ma pancês hezarî pereyê tirkan heqê pulê pasaporte day memuranê Îranî ke zanayne tirkî qisey bikerê la bizehmet wendêne. Pasaportê ma mohr bîy, çente û walêzê ma bi sîstemê X-Ray konrol bîy û ma berê bînaya êretî ra vejîyay teber, yanî ma vîyartîy hetê wetî.

Seba wendişê qisimê diyin bitikne>>>

Seba wendişê qisimê hîrêyin bitikne>>>

Seba wendişê qisimê çarin bitikne>>>