TABÎRÊ HEWNAN

Ez bi xo tim hewn vînena. Zafê înan zî destê serê sibayî, tam gama ke ez bena aya, heta ke ez nême aya nême rakewte ya, ez o wext vînena. Ge-ge tena yew hewn o, ge-ge zî çend tewir hewnê cîya-cîyayî seyê rêzilehewnan yenê û şinê.

Verê cû mi zaf dîqet nêkerdêne la dima êdî mi tim bala xo da ser û zafê înan zî eynen rast vejîyenê. Ferqkerdişê hewnanê xo wina bi. Serra 1997î bî, ez Dîyarbekir ra remayêne şîyêne Îstanbul. Çunke nê zalim û qatîlanê Jîtemî belayê xo mi sawitbi. Ma gelek wext kuçeyanê Dîyarbekirî de çire kay kerde la peynî de mi ewnîya ke çare çin o, şewêk mi keye û kulfetê xo caverdayî ez bi dizdênî Dîyarbekir ra vejîyaya şîya heta Sêwregi, uca wenişta otobusa Îstanbulî.

Ancî sey nikayî rojeyê remezanî bi. Ez ke wenişta otobuse, kaleka mi de yew merdimo extîyar, emrê xo teqrîben dorê 65 serran ronişte bi. Çend rey mi ra çî persayî, waşt ke mi dir subet bikero la moralê mi hende xeripnaye bi ke mi goş nêda ser. Xora caran rayîran ra hewnê mi nêno. Ma Gerede de paşîv werd, ma ke kewtî rayîr camêrdî ancî waşt ke mi dir suhbet bikero. Kurmanc bi, va, ez Hezo (Kozluk) ra ya. Dima, va, ez hewnan tebîr kena. Şar cayan ra yeno mi het, hewnanê xo tebîr keno. Ey ke wina va, nişka ra ame mi vîr ke mi şewa verê cû hewnêk dîyo û heme wina seke nika bo ame vîrê mi. Mi va madem ke ti hewnan ra fehm kenî, mi şewa bîne hewnêk dîyo. Û mi hewnê xo sere ra hetanî peynî ci rê qisey kerd. Badê ke goşdarî kerd, camêrdî dest bi tebîr kerd. Çîyê ke ameyê mi sere de, seke mîyanê mezgê mi de yo, heme yew bi yew vatî. Rast vatêne. Mi xo rê heyret kerd. Dima, goreyê hewnê mi ra derheqê ameyeyê mi de zî zaf çî vatî. Badê mi bala xo da ser, çîyê ke camêrdî vatîbî heme rast vejîyayî. Ma ke êdî Îzmît ra vîyartî, roj akewt, tîje da mi ro, ez hewn ra şîya. Mi dî yew ha nuçikneno mi, vano, werze. Mi çimê xo akerdî, eke muawinê otobuse yo. Ez wina tevizîyaya ke nêeşkena xo têwbidî. Ez werişta ke tena ez otobuse de menda. Oxro ke mi vatên ez adres û telefona ê merdimî bigîrî la çi heyf ke nêbi.

Verê cû mi çîyo batin ra, ma vajîm ke hewnan ra, nezer ra qet bawer nêkerdêne. Naye ser o êdî mi bi hawayêko cidî bala xo da hewnanê xo ser. Mi çend kitabê tebîrê hewnan herînayî, bi ardimê înan ez êdî musaya ke xo bi xo hewnanê xo tebîr bikerî.

Hewnê mi di tewir ê. Yew ci ra ez hertim vînena, nê tewir hewnî zaf kilmek ê. Zafê xo sey yew fotografî xo nîşan danê û benê vîndî. Nê hewnê winasî îşaretê cuya min a roje kenê. Zafê reyan ez hewnê xo ra zana ke do a roja mi senî bivîyaro. Eke hewn îşaretê xirabîye bikero, ez zî tedbîrê xo gêna.

Qismê diyin, heyatê xo de mi çend rey dîyê. Nê hewnî derg ê, biteferuat ê. Ez nê tewir hewnan nêkena xo vîr ra, tim vîrê mi de yê. Nê hewnî ameyeyê mi îşaret kenê, sey xerîteyî cuya mi nîşan danê.

Tabî, ez xo rê mana dana hewnanê xo, ez xo rê mana ci ra vejena. Şîrovekerdişê yanî tebîrkerdişê hewnan de, ez kitabanê tebîrê hewnan ra îstîfade kena ke kamcîn obje yena çi mana, dima ez mîyanê nê objeyan de xo gore yew fikir vejena û mana dana ci.

Tayê hewnê mi zî estê ke, hewn û tebîr bi xo hewn de estê. Nê hewnê winasî zafane derheqê merdimanê xiraban de yê. Eke ez derheqê merdimêk de wina hewnêk bivînî, êdî ez ê merdimî yan a merdime temamen heyatê xo ra vejena û kena xo vîr ra. Mesela, merdimêk esta, emrê xo epey vîyarto, Homayî aqil dayo ci la dima poşman bîyo ci ra apey girewto. Ne xo zana, ne cayê xo zana, ne şeref dana xo, ne dana merdimanê xo. Demeyêk ez zaf aye wa çirçilîyaya ke bineyke maqul bo. Demeyêko zaf derg mi wextê xo da, mi zaf kede rijna. La tu fayde nêkerd; mi çiqas ci rê lavey, qurban û heyran kerd, tu havile nêkerde. Ez zaf dejayêne ke qey ez yew netîceyo musbet nêgêna. Ez ameya o derece ke êdî psîkolojîya mi xeripîyaye, ez nêweş kewta. Tam nê halê min ê nêweşîye de, şewêk mi hewnê xo de dî ke ez ha mîyanê yew baxçeyê zerzewatî de, yew qaqota sereyê herî ha serê yew darî wa, dar wina orteyê bostanî de çikite yo. Mi hewnê xo de va, seba ke teyrûturî çim biginê qaqota herî û bitersê, nêrê zerar nêdê zerzewatî, coka wayîrê bostanî wina kerdo. Ez ha wina fikirîyena, mi dî o merdimo ke rayîrê Îstanbulî ra hewnê mi tebîr kerdbi, nişka ra mi de vejîya, va, ti xelet fikirîyenî! Va, dê hela biewnî, yew tek fêkî nê zerzewatî wa esta? Mi bala xo da ser, heqîqeten zî ne yew firinge ne yew xîyar ne yew bacike yan balicane nikewte verê çimê mi. Camêrdî va, na qaqota sereyê herî, filan merdim a, no bostano keweyo kehlî zî teşqeleyê na merdime yo. Mi ra va, na qaqote ancî ruh keweno ci, bena sey verî? Mi va, ney! Va, mîyanê nê baxçeyî ra vejî, çîyo ke nêbo nêbeno! O baxçeyo ke mi hewn de dîbi, hêgayê pîyê a cinîke bi.

Ez hesîyaya xo, eke hewn o. Mi fek a merdime ra verada, a roje û na roje, ez xo ci ra dûrî dana. Mi sereyê xo ra, fikrê xo ra zî esterite vete. Seke mi rê çin a. Mi derheqê çend merdimanê bînan de zî hewnê winasî dîyê. Xora derheqê qismêkê merdimanê xiraban de ez tim wina kena. Ez ke biewnî bê xirabîye tu kerdenêkê xo çin o, ez sereyê xo ra esterena kena pak, seke bin ra çin o.

Xulasa, demeyêko derg mi bala xo da hewnan ser. No mîyan de mi her roje, tebîrê çend objeyan zî bi kirdkî nuşt. Mi nêhûmaritîbî la ez wina texmîn kena belkî panc sey objeyan ra vêşêr bî ke mi tebîr kerdbî. Se rîpelanê A4 yê dosyaya wordî ra vîyartibî. Dima mi epey cigêrayîş kerd, derheqê hewnan de nuşteyêko derg zî nuşt. Nîyetê mi o bi ke ez sey kitabî çap bikerî. La çi heyf ke mi dosya kerde vîndî. Mi ferq kerd ke mi bi destê xo zî wina kerdo. Derba ke merdim bi destê xo bido xo ro dermanê xo çin o! Ez ke zana, serra 2008î bî, komputura mi îflas kerd, veşa. Mi yedekê a dosya dekerdbî yew dîskete la dima ez gêraya nêgêraya mi nêdî. Şî û şî! Tewr zaf zî heyfê mi bi ê nuşteyê mi yeno, çunke mi gelek aliman ra fikrî neql kerdîbî. Ax!...

Yew arşîvê mino têmîyanek esto; çend CDyan de tayê dosya û fotografî estê. Ewro gama ke ez yew fotograf gêrayêne, tesadufen ez yew CD de rast ameya ke qasê da-hîris objeyê ke mi tebîrê înan o wext nuştê, yew dosyaya wordî de yê. Hetêk ra zaf keyfê mi ame la hetêk ra zî derdê vîndîbîyayîşê heme dosyayanê mi teze bi, ez mehzun bîya. Nê tebîrê ke mi dî, ez nika weşanena ke belkî tayê merdiman rê faydeyê xo bibo.

Dîyarbekir, 30.07.2013

Roşan Lezgîn

* * *

Awe: Awa zelale baş a; cuya merdimî weş û rizqê merdimî hîra beno. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke keyeyê merdimî de awa zelale vejîyena, yeno manaya seadet û silametîye, zengînî û maldarîye. Şimitişê awa germine acizîye û desttengîye îşaret keno. Dîyayîşê awa lêle û şimitişê awa lêle îşaretê nêweşîye kenê. Labelê eke merdim cenabet bo, awa lêle de xo bişuwo û mîyan ra vejîyo, yeno manaya zehemtî ra felitîyayîşî. Qedeha camine ra awe şimitiş yeno manaya bîyayîşê domanî/tutî; qedeha camine, cinî ya û awa ke zereyê qedehe de ya zî, doman/tut o. Eke merdim hewn de bikewo mîyanê awa zelale, merdim şa beno. Awa ke herikîyena baş a, la awa vinderta yena manaya tengîye yan zî hepsî. Awa tale, yan zî awa şorre îşaretê zehmetbîyayîşê debare yo. Awa soline, keder o. Awa zerde, nêweşî ya. Awa ke boye dana, malo heram o. Awa şîrîne rizqo helal, pakîtîya zerrî û bawerîye, nêweşîye ra xelisîyayîş û şîfa dîyayîş o. Eke merdim hewnê xo de awe ser o rayîr şiro, îşaretê pêtbîyayîşê bawerîye keno. Hewn de merdim dekewo mîyanê yew awa xorîne û nêreso bin, îşaretê zengînîye keno. Reye esta ke hewn de dîyayîşê awe seba camêrdî îşaretê cinî û seba cinî zî îşaretê camêrdî yo; zewicîyayîş o. Awdayîşê hêgayî yan zî bostanî, yeno manaya pîyabîyayîşê cinsî. Eke merdim hewn de bivîno ke awe sey laserî herikîyena yew dewe yan zî şaristanêk ser de, yeno a mana ke o ca de fitneyîye û fesadîye vejîyena, fitne û fesadî zî helak benê.

Camêrd: Hewn de dîyayîşê camêrdî, dîyayîşî cinî ra başêr o. Eke camêrd yewêko semt, zanaye û baş bo, wayîrê hewnî rê baş o; elametê xeyrî yo; hîrayî û fezîlet o. Eke camêrd yewêko şinasnaye bo, ganî merdim bala xo bido manaya nameyê ey û gure û rewşa ey ser zî; merdim hewnê xo de sermîyanan bivîno, muzafer beno. Hakim, yeno manaya muhakeme bîyayîşî. Walî, yeno manaya tersayîşî. Camêrdo baş, alim û zanaye hewn de merdimî ra çîyê vajo yan zî çîyê bido merdimî, hewnê merdimî rast vejîno. Ganî merdim goş bido şîretê înan ser.

Cinî: Hewn de dîyayîşê cinî baş nîyo; tabîrê xo çîyo xirab, vatevat kerdene, zûrî û acizî yê. Çîyê ke weş nîyê do bibê. La cinîya ciwane û rindeke bineyke keyf o yan zî malo ke dewamê xo çin o kewno destê merdimî. Eke camêrd bivîno ke yew cinîya ciwane û rinde ameye keyeyê ey, bineyke kewno hîrayî û şa beno. Camêrd hewnê xo de bivîno ke cinîya ey terkê ey kerdo yan zî yewî cinîya ey remnaya, o kes yew deme perîşan beno. Cinî hewnê xo de cinîya ciwane bivîno, dişmenî ya. Eke cinîya extîyare bivîno, gureyê aye rayîr ra nêşino; a nêşna bigureyo.

Dest: Hewnê xo de dîyayîşê destî başî, hêzdarî û xo ra bawerbîyayîş o; desto rast hêz û qezenc û mal û debara wayîrê hewnî yo. Destê rindekî namdarbîyayîş o, seba hunarmendan zî yeno manaya rindekîya hunerê înan. Destê pîsî yenê manaya feqîrî û perîşanîya wayîrê hewnî. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke destê merdimî bîyo derg, merdim serdestî ro dişmenanê xo keno. Seba tucar û hunermendan zî yeno a mana ke do gureyê xo de hîna vêşêr biaqil û zanaye û serkewte bî. Desto rast yeno manaya tutî, bira, babî û embazî û desto çep yeno manaya tute, cinî, dadî û embaze. Nê destan ra kamcîn cira bîyo, yeno a mana ke merdim yew kesî vindî keno. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke her di destê merdimî çin ê yan zî girêdîye yê, wayîrê hewnî kewno tenge mîyan. Hewn de destê merdimî bibo kerra, gureyê merdimî de zehmetî vejîna. Eke merdim hewn de bivîno destê merdimî bîyê zafî, yeno manaya zaf xebitîyayîş û temahkarîye. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke destê merdimî bîyo sey pencê yew heywanî, teqrîben merdim zî sey xuyê ê heywanî hereket keno. Mavajin eke destê merdimî bibê sey pencê pisînge, yeno a mana ke merdim gureyo sivik keno, dizdî reyra xo keno weye.

Didan: Didan nêweşî ya. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke didanê merdimî kewtê, eşnawitişê yew xebera xirab a. Didanî ferdê keyeyî yê; didanê corênî hetê babî ra, didanê cêrênî hetê dadî ra yê. Her di didanê corên û cêrênî yê tewr verênî neslê merdimî bi xo yê. Kewtiş yan zî leqîyayîşê nê didanan îşaretê mergî yan zî nêweşîya merdimanê/eqrebayanê merdimî kenî. Hal wezîyetê her didanî îşaretê yew merdimî keno. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke heme didanê merdimî têreyra leqenê, yeno na mana ke do mîyanê keye û eqrebayan de munaqeşe û pêrodayîş vejîyo. Eke merdim bivîno ke didanê merdimî zerd bîyê, zenge girewta, yan zî boya pîse didanan ra yena, no çî zî yeno a mana ke do keye û eqrebayê kiçî gureyanê pîsan bikê. Eke herinda didanan de zerd û sîm vejîyo, do mal û milk bikewo destê merdimî.

Doman (Tut): Hewnê xo doman dîyayîş îşaretê bextewarî/şabîyene û zengînî yo. Domano lajîn xebera weş a, domana kênayîne xebera xirab a. Domanê verê şitî şabîyene/keyfweşîye yê. Domano nêweş dîyayîş, yeno a mana ke domanê merdimî do zaf bisihet bo, la beno ke sewbîna muşkileyê merdimî bibê. Eke merdim hewnê xo de yew domano lajîn wegêro piştîya xo, do xemgîn bibo yan zî nêweş bikewo. Eke cinîya hemîla hewnê xo de bivîno ke aye rê yew kêna bîya do aye rê yew laj bibo. Eke hewnê xo de laj ardo do aye rê yew kêna bibo. Camêrd yan zî cinîya nêweşe hewnê xo de bivîno ke yew kêna ci rê bîya nêweşîye ra xelisîyenê. Eke merdim tenge de bo; hepsî, deyndar,  mezlum bo û hewnê xo de bivîno ke ey rê yew domana kênayîne bîya yan zî domane war de bivîno û hewano xo reyde bibero, tenge ra kewno hîrayîye. Eke nê çî merdimî de çin bê, a game xemgînî û keder o. Kênaya bakîra huner o; hunermendî rê zî yeno a mana ke dinya verê xo tadana hetê ey ser.

Espice: Hewnê xo de kiştişê espice, tabîrê naye o yo ke vera yew merdimê xo de bêrehmîye kerdiş o. Rişkî zî yenê manaya fesadî û xirabîye. Eke espicî bikewê canê merdimî, tabîrê naye o yo ke do gelek pere bikewo destê merdimî û dostê merdimî zî vêşî bibî. Eke espicî kewtê her cayê merdimî, tabîrê naye zî o yo ke, do sermîyanê merdimî hertim vêşî bibo û roje bi roje rewşa merdimî hîna başe bo. Eke espicî birîjyê merdimî ser, seba ke pereyê merdimî zaf ê do embazê merdimî zî zafî bê.

Estor: Hewnê xo de dîyayîşê estorî îşaretê xeyrî yo; namdar bîyayîş o. Yeno a mana ke gureyê merdimî rast rayîr ra şino; hetê eşqî ra goreyê zerrîya merdimî beno, merdim bi miradê xo şa beno; waştişê merdimî yê madî û manewî yenê ca. La estor merde bo, baş nîyo. Do zirar bireso merdimî; merg esto. Estoro girêdaye zî yeno a mana ke ca û meqamê merdimî nêvurîyêno. Rotişê estorî yeno manaya pêrodayîşî. Kuwayîşê estorî yeno manaya hepsbîyayîşî. Estoro ke mîyanê awe de yo, yeno manaya vatevat kerdişî. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke estora xo esta, tabîrê xo no yo ke rizqê xo hîra yo û dişmenanê xo rê serdest beno. Merdimo ke nêşno wenişo ro estore la hewnê xo de bivîno ke wenişte yo, tabîrê xo no yo ke, o kes beno wayîrê meqam û îzetî yan zî yew raywanîye vernîya ey de ya. Eke merdim bivîno ke wenişto estorî, dişmenanê xo ra xo paweno; estor seltenet û dewlet o. Weniştişê canîye, yew domano rindek merdimî rê beno. Keso ke wenişnto estora cilkerda, o kes ne zengîn û ne zî feqîr, wina halêko normal de cuya xo vîyarneno. Eke yew camêrdo ezeb hewnê xo de wenişo qantire, tabîrê xo, o merdim do yew cinîya xanime, zengîne û biesle reyde bizewijîyo. Eke merdim hewnê xo de wenişo yew estora bêhefsare û bêzîne, o camêrd do yew cinîka bêexlaqe reyde bizewijîyo, beno ke yew gureyo xirab bigîro milê xo. Reye esta ke hewnê xo de dîyayîşê estore yeno manaya banêkê rindekî zî. Eke merdim hewnê xo de wenişo estorê yewna merdimî, meqamê ey zî beno qismetê merdimî; yan zî merdim estorê xo ra peya bo û wenişo estorê yewnayî, yeno a mana ke halê ey bi halê ê kesî bedelîyêno. Eke yew merdim hewnê xo de bibo wayîrê estoran û vaş bido înan, o merdim mîyanê embazanê xo de beno wayîrê rûmetî; qalê ey yenê goştaritiş. Eke merdim dûrî ra estoran bivîno, yeno manaya yew mijdîyana xeyrêne.

Heqîbe: Hewnê xo de dîyayîşê heqîbeyî yeno manaya cinî û mêrdeyî, di birayan, di domanan yan zî di şirîkan. Beno ke raywanîye vernîya merdimî de esta.

Heykel: Yeno manaya eftarayene û serdestîya ro dişmenî. Heykel yeno manaya domanî, cinî, menfaetî. Yan zî muameleyê dîn û dîyanetî ra remayîş o.

Kerra: Hewnê xo de dîyayîşê kerra (kemere) yeno manaya veyve yan zî nîşaneyî. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke bîyo kerra, zerrîwişkî û bêrehmîya merdimî îşaret keno. Eke merdim bivîno ke kerra, zinar yan zî ko wenayo piştîya xo, zehmetîya gureyê merdimî îşaret keno. Eke merdim bi xo wenişto kerra, yeno manaya zewacî. Kerra dekewo qirika merdimî yeno manaya xemgînîye. Kerraya arêyî yan zî destarre îşaretê aliman/zanayan, domanan, mal û milkî kena. Eke merdim hewnê xo de bibo wayîrê kerraya arêyî yan zî destarre baş o; zanayene û maldarî ya.

Leymune: Hewnê xo de dîyayîşê leymune îşaret keno ke qismêk xîyalî yan zî texmînê merdimî nênê ca. Yan zî tay merdimê hesûdî dorûver de estê. Eke leymune zerde bo û merdim aye biwero, mal kewno destê merdimî. Leymuna hêşîne zerde ra başêr a. Eke hewn de yew merdim leymune bido yewnayî, o merdim ê kesî şermezar keno.

Leymunêre: Leymunêre, yew merdim o ke faydeyê xo însanan rê zaf esto. 

Mar: Hewnê xo de dîyayîşê marî zafane dişmen o. Marê jehrênî xidarîya dişmenî nîşan danê; yano a mana ke dişmen maldar o. Maro sîya dişmeno tewr hîlekar û hêzdar o. Maro sipî dişmeno zeîf o. Marê awe mal o. Eke merdim marî keye de bivîno, tabîrê xo no yo ke, o keye de dişmenî û pêrodayîş virazîyênê. Yan zî, dişmen zirar dano merdimî ro. Maro gird, yeno manaya tersayîş, cayê xewleyî; beno ke xirabîya eqreba û embiryanan bo. Eke hewn de mar biceno merdimî de, dişmen yew zirar dano merdimî ro. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke tay marê sipî yê qijkekî ha verê merdmî de, tay mal kewno destê merdimî, eke merdim bivîno ke tay marê mulayîmî ha verê merdimî de û binê emrê merdimî de yê, tabîrê xo no yo ke gelek pere yan zî zern kewno destê merdimî. Eke merdim bivîno ke yew mar ha acor şino, îstîqbalê merdimî baş o, rutbeyê xo beno berz. Eke mar cor a yeno war, yanî acêr şino, a game yeno a mana ke, do yew keso rutbeyên bimro. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke yew ha maran gêno, yeno a mana ke kesê xirabî benê embazê merdimî.

Marmase: Hewn de dîyayîşê marmaseyî, tabîrê xo no yo ke tay kesî goreyê fikr û nîyetê xo do merdimî xo rê bikê alet/destik.

Muyê heramî: Eke merdim hewnê xo de bivîno ke muyê binê çengan zaf bîyê dergî, yeno a mana ke o kes bawerîya xo de zaf rike keno û reseno meqsedê xo. Eke merdim bivîno ke nê muyî zaf gurr bîyê, tabîrê xo no yo ke merdim îlm, rutbe, bazirganî yan zî bawerîya xo de zaf rikin o, goş nêdano şîretan ser û xuyê xo baş nêkeno. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke pîzeyê merdimî wa muyî zaf ê, merdim deyndar beno, derdin û kederin beno.

Muyî: Merdim bivîno ke sêne yan zî ziwanê merdimî de muyî estê, eke tay bê yeno manaya qala weşe, zêhnê zêdeyî û îlmî, la eke hedê xo ra vêşêr bê, yeno manaya derd û kederî. Eke merdim bivîno muyê destan benê vila, her çîyo ke kewto ey dest, vila beno. Muyê goşî, yew qala îlmî yan zî yew qala weşe yena eşnawitiş. Muyê zince qala xirab a.

Nane: Naneyo teze/hêşîn yeno manaya peran. Merdim hewn de bivîno ke ha nane arê dano, eke bineyke bixebitîyo pere kewno ey dest. Nane herînayîş, yew qismeto xeyrin o. Labelo naneyo huşk xebera mergî ya. Baqla û hêşînayîyê bînî zî zerrtengîye û kerb û keder ê.

Nêrdewane: Hewnê xo de nêrdewane ro acor şîyayîş serkewtiş o; wayîrê meqamî bîyayîş o, namdarî ya. Nêrdewane ro acêr ameyîş, tersê nê çîyan o. Palikê nêrdewane nîşanê berzbîyayîşî yo. Palikê kerpîçênî palikanê asinênan, tûle yan zî kiremîtan ra başêr ê. Hûmara palikan, îşaretê cuye yan zî dewranê merdimî kenê. Eke merdim yew cayo nenas de nêrdewane ro acor şiro û bireso palika tewr peyêne, yeno manaya peynîya cuya merdimî.

Nimaj: Hewn de nimaj baş o. Eke verê merdimî ro qibleyî bo û merdim nimajê xo temam bikero û silam bido, tabîrê nê hewnî wina yo ke merdim yew gureyo rast keno û nê gureyî temam keno. Yan zî merdim karê xo temam keno û êdî verê xo dano karêna ser. Eke verê merdimî ro qible nêbo, yeno a mana ke merdim yan dîn ra vejîyeno yan zî gureyêko çewt keno. Eke merdim nimaj temam bikero û verî milê rastî ser dima milê çepî ser silam bido, xem û keder ra xelisîyeno û reseno şadî û weşîye. Eke tena hetê rastî ser silam bido do tay gureyê ey baş bibê, eke tena hetê çepî ser silam bido, yeno a mana ke tay gureyê ey do gire bibê û bineyke tengane bivîno. Nimajê merdeyî yeno manaya emrê dergî.

Pêrodayîş: Pêrodayîş yeno manaya hêzdarîye, umrê dergî û gureyê xo de serkewtişî. Yan zî mîyanê merdimî û tayê bînan de îxtîlaf û dişmenî yena meydan. Eke merdim hewnê xo de bivîno ke yew sîleho vaş, yan zî yew şimşêro meşhur ha destê merdimî de, yeno manaya namdar bîyayîşî.

Por: Eke merdim hewnê xo de bivîno ke porê merdimî bîyo derg û rindek aseno, yan emrê merdimî beno derg yan zî serwetê merdimî beno vêşî. Rindekî, dergî, sîyayî û pakîya porî weşî û rindekî ya; kilmekî û gewrî û qirêjîya porî xirabîye nawnena. Eke qismêkê porî bibo sipî, seba ciwanan yeno a mana ke o kes beno hêzdar û zana; name û vengê xo zêdîyeno; îlîm de aver şino. Labelê eke por û herdîşe heme sipî û vila bîyê, baş nîyo. Seba cinîyan zî sipî bîyayîşê porî baş nîyo. Eke por bibo gurr zengînî ya. Eke merdim maldar bo û hewnê xo de porê xo bikero gileyî û bimûno, porê ey rindek bo, mal û milkê xo vêşî beno. Hewnê xo de por şane kerdiş, yeno a mana ke embazîya başe yena ronayîş. Porê xo qesnayîş baş nîyo, xebera xirab a. Rijîyayîşê porî zî baş nîyo; her çî dest ra şino û merdim perîşan beno. Eke cinî hewnê xo de porê xo biqesno, halê aye vurîyeno. Cinî bivîno ke porê aye zaf derg bîyo û porê xo mûndo, nê halê xo ra zî memnun a, baş o. Camêrd hewnê xo de bivîno ke porê xo taşto, kar û gureyê ey de çîyê neweşî peyda benê. Eke merdim bivîno ke por û erdîşa merdimî zaf bîyê derg, kewtê têmîyan, yeno a mana ke merdim beno deyndar. Û eke merdim hewnê xo de bivîno ke sereyê merdimî ra teber, yanî cayanê bînan de por ameyo, hewna deyndarî ya. Labelê eke kefê destî de por bibo zergûn, a game yew menfaet reseno merdimî. Vilabîyayîş û têmîyankewtişê porî baş nîyo. Eke merdim hewn de bivîno ke porê xo boyax kerdo, yew hal, wezîyet yan zî serkewtişêko muwaqete kewno dest la badê dest ra şina.

Qetran: Hewnê xo de dîyayîşê qetranî yeno na mana ke do yew merdim vernî ro fesadan û fesadîye bigîro. Eke merdim bivîno ke yew ha qetran saweno xo ra, yan zî kewno mîyanê qetranî, yen ona mana ke do o kes gureyo xirab û gune bikero.

Silime: Silime, yanî nêrdewana darêne, raywanî de rastê muşkileyan ameyîş o. Merdim bivîno ke silime ha war de, nêweşî ya. Silima rastkerdîye nêweşîye ra xelisîyayîş o, yan zî îşaretê berzbîyayîşê meqamê merdimî yo. Eke merdim silime ro acor şoro la silime binê merdimî de bişikîyo, yeno manaya nêmcetîya berzbîyayîşê merdimî. Eke palikê silime puyaye bê û merdim zî tey vejo, yeno manaya berzbîyayîş de dîyayîşê muşkileyan û tedbîr girewtişî.

Şaîr: Hewnê xo de dîyayîşê şaîrî yan zî şaîrbîyayîş, canêardişê wezîfeyî yo; bêmesûlîyetîye ya. Şaîr yeno manaya yew merdimê zurkerî, yan zî zurî kerdişî. Rey-rey zî yeno manaya zîna, deyndarîye û eraqwerîye.

Şîîre: Şîîre qala veng a. Hewnê xo de şîîre wendiş tabîrê xo şahidîya zureyîn a, yan zî weş qalîkerdişî reyra tesîr ro muxatabê xo kerdiş o. Goşdarîkerdişê şîîran yeno manaya goşdarîkerdişê zuran. Eke merdim hewnê xo de yew şîîre biwano yan zî ezber bikero, tabîrê xo goreyê vatişan û manaya a şîîre yo. Kitabê şîîran yeno manaya heskerdîya xo ra girewtişê yew xebere.    

Telî: Hewn de dîyayîşê telîyî yeno manaya yew merdimê xidar û şerûdî. Bena ke telî fikr yan zî fitneyî bo. Eke telî şîyo merdimî de beno ke yew xirabî yan zî fitne bireso merdimî. Telî yeno manaya merdimanê cahil û nezan û xiraban zî. Telî, nêweşî û têmîyankewtişê gureyî û beno ke eşq û keder û xem bo.

Tuyî: Hewnê xo de werdişê tuyan seba wayîrê hewnî sihhet, silametî û qezenco baş o.

Vewre: Hewn de vewre dîyayîş, di hawayî tabîr beno; eke merdim zimistanî, yanî mewsimê vewre de hewn bivîno, baş o. Yeno na mana ke derdê merdimî kêmî beno, rojê weşî vernîya merdimî de yê; kiçî nêweşîye ra xelisîyeno; reqîb û dişmenanê xo rê beno serdest. Merdim hewnê xo de bivîno ke hêgayê ramiteyî ser o vewre varaya û hêgayî rê baş a, hîrayî û zêdîyayîşê werdî yo. Merdim vewre û adirî têhet bivîno, yeno manaya heskerdiş û embazîye. Eke merdim pencere ra temaşeyê varayîşê vewre bikero, muşkile û zerrtengîya merdimî wextêko kilm de qedîyênê, labelê yew tehlûke vernîya merdimî de yo û merdim do ê tehlûkeyî ra bixelisîyo. Eke merdim vewre de rêça lingan bivîno, surprîzêko weş vernîya merdimî de yo. Vewra çîlsipîye huzûr û bextewarî ya. Eke merdim mewsimê vewre ra teber vewre bivîno, çîyê ke nişka ra benî, teşqeleyî û gelemşeyî virazîyênê. Serê vewre de rakewtiş, tenge dîyayîş yan zî hepsî bîyayîş o.