TEMIRZERÎN Û GILBIRÎSMÎN

Cêk ben cêk nêben. Yo merdim hîrye kêne yi ben. Hîrye wayî hê sêr yo kelundêsî ya rûenişti, laj’ qralî yen uja ra vîyeren ra. Waya pîl vûna:

- Wullay laj’ qralî bizûnen ez biberden û mi di bizewcîyen, mi ci rê yo xalî viraştîn, ega wu cemati d’ rakir û hewn a wedar xwu çeng fîn.

 Waya mîyonîn vûna:

- Wullay egi laj’ qralî bizûnen ez biberdên û mi d’ bizewcîyen, mi ci r’ yo hak ra howt pawerî powtîn, pîyorê cematî werdîn tira bîn mird û yi hewna pey di ardîn.

 Waya qiji zî vûna:

- Wullay laj’ qralî bizûnen ez biberden û mi d’ bizewcîyen emrê Hûmayî zî biben mi ci rî yo lajo temirzerîn û yo kênawa gilbirîsmîn ardîn.

Xura veng şîyû lajî qralî. Laj’ qralî hîrye hemini zî beno. Hêverî waya pîl ra vûn:

- Ti vatîn “laj’ qralî mi bero ez ci rî yo xalî virazen, wû ken ra pîyorê cematî ser a nişeno rû û wû hewna wedaro, qat keno fînen xwu çeng”, de xalîye xwu viraz!

Waya pîl vûna:

- Axa mi xwu r’ zur kerd, fend kerd, mi otur va ke wa ti mi d’ bizewîc.

Laj’ qralî ina hew şin vêr kênawa mîyonîn û vûn:

- Ti vatîn “eg laj’ qralî mi d’ bizewcîyo ez ci rî yo hak ra howt pawerûn powjen, pîyorê cematî wen, tira ben mird, yi hewna pêy di ardîn”, de pawerî xwu powj!

Waya mîyonîn vûna:

- Axa mi xwu r’ zur kerd, fend kerd, mi otur va ke wa ti mi d’ bizewîc.

Ina hew şin ver kênawa qij. Kênawa qij ra zî pers ken vûn:

- Ti vatîn “eg laj’ qralî mi d’ bizewîc, ez yo lajo temirzerîn û yo kênawa gilbirîsmîn ci rî ûn”, hê ça laj ti wo temirzerîn û kêna ti wa gilbirîsmîn?

Waya qij vûna:

- Axa mi va, eg emîr Hûmay bibo ez ti r’ ana. De hama waxt mi est, eg Hûma emir bik ez o ti r’ bîyar.

Xelîyek waxt beynati ra vîyeren ra, Hûma emir ken, kênawa qij nêweşê qîj vecîyena, laj qralî z’ o beynati di şino esker. Waxt kênawa qij ben de, hîn ha welidîyena bena weş, waya pîl û waya mîyonîn tewi gen de, xwu xwu vûn, nêbo ke ina raşta yo laj temirzerîn û yo kênawa gilbirîsmîn biyar? Ma o waxt çi wel kenê xwu r’, laj’ qralî ma ca di verden.

Wûird wayî waya qij ra vûn:

- Waye! Edet ma gueri cinîya g’ ha welidîyena şina ser bûn lewê luejin ra welidîyena.

Waya qij şina ser bûn lewê luejin, wayê bînî z’ yo perjun nûn bin a, wayi welidîyena bena weş, raşta zî yo laj’ temirzerîn û yo kênawa gilbirîsmîn ci r’ ben.

Waya pîl û waya mîyonîn ca di zî kênawa gilbirîsmîn û laj temirzerîn zerê perjun ra vecen, ken zerê yo sendûq, ser yi qefilnen û erzen zerê layê awki. Yo çute kirtûn del ûnê erzên zerê perjûn û nûn waye xwu ver a, vûn:

- Ho ti r’, gueg ti kênawa gilbirîsmîn û laj temirzerîn ardîn? Bo ti di kirtê deli ardê!

Ûn laj’ qralî rî z’ yo mektûb nusen vûn: “Cinîye ti bîya weş ti r’ di kirtê deli ardê.” Laj’ qralî cewab nusen vûn: “Egi ye kirtê deli ardê, şima z’ ye bierzîn zereyê yo pûestê gayê wuişk, bierzîn yo mezel, wa sarê ye tever a b’. Yo tompuz asinînî z’ vêr mezelî d’ rûenîn  û sêr mezelî ye wa binusîn ‘Kûmi g’ îtya ra vîyert ra gera yo nehl ci kir û yo tompûz asinîn inê sari rûe d’.”

Waya pîl û waya mîyonîn ca di ûn yo mezel kenên, yo çermê gayê wuişkî z’ ûn waye xwu wa qij erzen de, ken zerê mezel, yo tompûz’ asnînî z’ ver di nûn rû û sêr mezelê waye xwu wa nusen “Kûmi g’ ver în mezelî ra vîyert ra wa yo nehl ci kir û yo tompûz asinîn sarê ye rûe d’.”

Waya qij hîn ha mezel di ya, sarê ye ho tever a, kûmi g’ ver ra vîyeren ra yo nehl ken ci û yo tompûz asinîn dûn piri. Her rûej yo çilkê awki dûn ci û yo pirûn nûn wuişk dûn ci, yo ya mûnena yo z’ astê ye mûnen.

Ma hone şi vêr ê qijûn. Ê qijî awki d’ şîn, şîn ginen yo vayê arî ro. Arwûnçî ûnîyen ci, arye çîrîyez (çirod) bîyû, awk nêna. Arwûnçî şin ser’ vaye arî çi vîn! Eg’ yo sendûq kowta fek arî, awk ha nêna. Arwûnçî sendûq fek’ awki ra gen ken a, çi vîn! Eg’ hemina zerê sendûq ra şoq şemal yen tever. Qepax sendûq ken berz, eg’ yo lajo temirzerîn û yo kênawa gilbirîmmîn he zerê sendûq de. Wuirdiyûn zî ben keyê xwu, erzen zerê yo legen û şuwen, arwûnçî hetanî g’ yin şuwen yin ra hendek zerd û sîm yenî war. Arwûnçî ben dewlemend, arye z’ ca verden, hîn nêvûn, sari ho paşa ya. Ê qîjî z’ ben pîl, çendi g’ ben pîl ehendek ben rind.

Ruejêk Temirzerîn ho gûeg kay ken, gûegê yi şina ginena qelaxîne yo pîri ro, qelaxîne pîri şikîyena. Pîri yers bena vûna:

- Bemcaro bînc, ço pîyor nîyezûn bînc kûmî yo, yo cê xwu dî z’ rehet nêvinden. Ti vaya ina qelaxîn mi ken, ti qelaxîne mi şiknen?

Ina qalê pîri zaf zûar Temirzerînî wa şina. Vazden şin keye, arwûnçî ra vûn:

- Qê pîr’ mi ra vûna “bînc”, nîyû ti babîye mi nîye?

Arwûnçî ti ra vûn, hal-mehal îna wo, mesela çi qêdo g’ bîya, vernî ra hetûn peynî ci r’ vûn.

Temirzerîn arwûnçî ra vûn:

- Ez hîn îta d’ nevinden, ez waye xwui z’ gen û îtya ra şin.

Arwûnçî kûwen lîyak ne kûwen lîyak pere neken. Temirzerîn gilbirîsmîni z’ gen û kûwen reyar. Arwûnçî ûn yo heqbê zerdûnî z’ ken de dûn ci, di astûerûnî z’ dûn ci û vûn:

- Eg’ şima nevinden, de şîyerin Hûma torî şima b’.

Û gilbirîsmîn ra vûn:

- Eg’ şima kowt teng ina mayîne ti şima r’ yardim kena.

Cinîye arwûnçî z’ yo pisîng dûna yin û vûna:

- De şîyerîn Hûma torî şima b’, ina pisînga ki mi dawa şima wuharê halî ya (yanî her çî zûna), eg sarê şima kowt tengi, şima rî wuharî kena.

Way û bira şîn, şin rasen ser yo kûe (koyî), ûca ya wet hîn nezûn kûm yo heta şîyer. Gilbirîsmîn kûweno ye vîr arwûncî vatib’ “sarê şima kowt teng ina mayîn şima r’ yardim kena.” Gilbirîsmîn varar şina mayîne xwu mil ra, vûna:

- Ma he teng de, ma hîn nezûn ma kûm yo heta şîyer, de vac ma se kir?

Astûer yena zûn û vûna:

- Etya ya wet hîn reyar nîşin, emş şew bîyarîn mi sare bibirnîn, lûeqlûn mi yo cawo duzi d’ heta gi şima eşkîyen hîra vilakirîn, zerrê mi yo ca wo zergûni d’ cîger mi z’ kişte zerrê mi d’ rûenîn, înî wuird velgûnî mi z’ tever lûeqlûnî mi d’ rûenîn. In qûrîyef mi z’ zerê yi kûrîn hetan ser’ sibayî rakûrîn, Hûma pîl o.

Gilbirîsmîn varar şina mayîne xwu ra bermena, mayîni vûna:

- Ine ya wet çarê şima çînîk.

Temirzerîn ûn mayîn sare birnen, lûeqlûn ye dûermali ra ken vila, zerrê ye ti ra vecen yo cawo zergûni d’ nûn rûe, cîger’ ye z’ kişte zerrê ye d’ nûn rûe, velgûn ye z’ tever lûeqlûna nûn rûe û kûwen zerê qûrîyef ye hatûn serî sibayî kûwen ra.

Ser’ sibayî wurzen we çi wuirz! Eg’ a qûrîyefa g’ yi tedi bî, bîya yo kueşki, ey lûeqley bî yo baxçi, zerrê ye bîya yo çirr, cîger’ ye z’ bîyo yo dara valîyer, virisnîye xwu dawa ser çirr, ti qayîl ê ke bini d’ rûnîş û ey velgî z’ tever baxçî ya fek berî d’ bîye di şêr’.

Hîn way û bira he ûca de, temirzerîn rûej şin seyd gilbirîsmîn û pisîngê xwui z’ he keye de guerê keyî ken.

Rûejek pisîng’ gilbirîsmîn ra vûna:

- Xwunim ma îhna tenya he ser înî kûe ya, ne der ne z’ cîrûn, qet hewîye ma nena, Gulşara z’ sey ma tenîya ha ser’ yo kûeyî ya, kes ye çînîk, temirzerîn ra vac, wa şîyor Gulşara bîyar, hem qerrî ma yen hem qerr ye z’ yen.

Şûnd Temirzerîn seyd ra yen Gilbirîsmîn vûna:

- Biraye m’ ma îhna ser în kûe ya tik tena yê, ne der ne cîrûn, qerrî ma nîen, Gulşara z’ sey ma ha ser yo kûe ya tik tena wa, ti şîer ma r’ Gulşara bîyar, qerrî ma z’ yen hem qerrî ye z’ yen.

Temirzerîn vûn:

- Wa b’ ez şin şima r’ ûn.

Pisîng vûna:

- Bo ti he şîn, ti şîn ginen yo çathîrye reyarûni r’. Yo kal ho çat hîrye reyarûni d’ rûnişti. Ey kalî r’ zaf holi b’, kalî ra reyar pers, wu reyar mûejnen ti.

Temirzerîn ben aspar kûwen reyar şin. Şin rasen çat’ hîrye reyarûn, qeydo g’ pisîng vat, yo kal ho çat reyarûni d’ rûnişti, erdîşey yi, zimêl yi bî tîyemîyûn, gîjîk yi vecîyo ser. Temirzerîn silûm dûn û vûn:

- Xalo ez ti r’ ina erdîşe to çi tiraş bikîr?

Kal vûn:

- Lajê m’ ti îhna yo holî bikîr ez zaf pê ben şa.

Temirzerîn erdîşê yi tiraş ken, zimîyelûn yi û gijîk yi cî r’ qesinen, kal lîliknen, kal ben sey hak. Û kalî ra pers ken vûn:

- Xalo ez qayîl a şîyer Gulşara bîyar, ez kûm yo reyar şîyer?

Kal ti re vûn:

- Lawe m’,  ini reyar ager û nagerî yo, ti in reyar ra şîyer ti hewna anegêren. Ti in reyar mîyonîn ra şîyer ti hîrye aşmî d’ şîn hîrye aşmî d’ yen. Ti in reyar peyîn ra şîyer ti hîrye rûejî d’ şîn û yen, lakim zaf talûkî yo, eg’ ti in reyar hîrye rûejûn ra şîyer, waxto g’ ti pey d’ gêren a, kûe qûerren, dar-birr qûerren vûn: “Gulşara beerd!” Ti xwu wa pey d’ meûn, ti xwu wa pey d’ biûn ca d’ kûe yen pîye ti beynati d’ mûnen. Bo in îlacî z’ bîg’ wa ti di b’. Gulşara, di şêr ye est, ini îlac ti dûn ey şêrûn ye, şêr ini îlac bûer kûwen ra. Ti şîn zere, Gulşara ha ser’ yo textî ya rakowtî, eg’ çîm ye he akerde, ha rakowtî, eg’ çîm ye he pîyorcenayi o waxt ha aya ya. Biûn ci, waxto g’ çîm ye akerde bo, waxt berz pey astûerê xwu û birrem. Qeydo g’ mi ti ra va, ti hetûn etya meras, xwu wa pey d’ meûn, ti xwu wa pey d’ biûn kûe yen pîye ti beynate d’ mûnen miren! De şûer Hûma torî ti b’.

Temirzerîn şin. Eh, eg’ qeydo g’ kalî vat, eynî otîr yo, di şêr he fek ber’ Gulşara de, o îlac dûn şîyerûn, şîyer wen ca di kûwen ra. Şin zere egi çîm Gulşara he akerdi, hîn zûn ke ya ha rakowtî ya, ca di ben pîrye erzen pey’ astûerê xwu û remnen. Darî birr, kûe pîyore yin yen zûn qûerren vûn:

- Gulşara beerrd, Gulşara beerrd!

 A qûerrîye ra gûeş çew’ ben kerr, jahre çew qerîfîyen. Temirzerîn, qalê kalî yena yi vîr qet xwu wa pey d’ niûnîyen hatûn ben nizdîye çat hîrye reyarûn, ûja d’ hîn daymîş neben hew xwu wa pey d’ ûnîyen eg’ yo tafil dumûn vindert kûe he yen pîyeser wû ho beynate d’ mûnen. Temirzerîn astûerê xwu hînya pîta rûmen, hela peyini d’ kûe yen pîyeser bûeçê astûer beynate kûeyûni d’ mûnena, Temirzerîn kalmê xwu erzen bûeçê astûerê xwu ti ra ken û Gulşara gen ben keye.

Hîn hûnce sey ver Temirzerîn rûej şin seyd, Gilbirîsmîn, Gulşara û pisîngî z’ he keye de. Gulşara z’ sey pisîng wuharê halî ya. Her hal ra zûna.

Rûejek Temirzerîn şin seyd, yow qeflê seyadûn yi ver a ben, pîya seyd ken, lakim yo merdim ho tede zaf weş yi wa şin, zaf qerr’ yi tedi yen. Şûnd yen keye vûn:

- Mi eyr yo qeflê seyadûn dî, yo merdim tedi b’ zaf zerê mi pê veşa, mi ti ra zaf hes kerd.

Gulşara, qeydo g’ mi va, wuharê halî ya, vûna:

- O merdimo g’ pîyeze ti pê veyşo, laj qralî yo û o baye ti wo. Şima siba hewna tîyevera ben, pîya seyd ken. Babîye xwu dehweti k’ wa bîyor keye.

Temirzerîn rûeja bîn hewna şin seyd, hewna o qeflê seyadûn yi ver a ben, hetûn şûnd pîya seyd ken, şûnd hîn he şîn keye, Temirzerîn babîye xwu ra vûn:

- Ya merdim, zaf pîyeze mi ti veyşo, ez qayîl a ti siba bîyer keye mi dehwet.

Laj’ qralî vûn:

- Sarî çimûn mi ser.

Rûeja bîn laj’ qralî şin keye Temirzerîn dehwet. Dehwet qedîyen cemat ben vila. Gulşara Temirzerîn ra vûna:

- Temirzerîn, hazirîye xwu vîn, ina hew laj’ qralî venden ti dehwet. Waxto g’ ti şî, ser kûeyûn a çiqas vilîk rîndî g’ ti dî û bûeye yin weş a, ti dûn arye, ken yo qevş. Waxto g’ ti şî rasê fek ber’ laj’ qralî, laj’ qralî yen ti ver a, fek berî d’ yo mezel est, yo cinîyek ha zerê yo pûestî di ya, ha zerê ê mezelî di ya û sarê ye ho tever a, a dadîye ti wa. Ey vilîkî g’ ti dey arye kerd qevş, a qevşê vilikûn ti gen ver sarê dadîye xwu d’ nûn rû. O waxt laj’ qralî vûn: “Xelet, xelet! Wendiş’ ti çînîk? Bow etya d’ nusen yo nehl piryek û yo tompûz sari rûe d’.” Ti o waxt laj’ qralî ra vac: “Ez yo misafir a, ez neûmeya etya d’ nehl çewî r kirî û tompûzûn sari rûe d’, şima xwui r’ se ken bikîn.” Ina pisîngî z’ xwu d’ tê ber, xalî ti zûn ti Temirzerîn, aye ra gêren zehîr bîd’ ti, ti bikîş. Yin sifri na rû, ti ina pisîngê xwu verrad’ pisîngê ti çi ra werd, tî z’ ay ra bûer, ey çîye bîn zehîr kerdê, ti mewuir! Waxto g’ ti tenya tay-tay çîyûn ra bûer, laj’ qralî yers ben, vûn, “Qê hend çî ho ser sifrî ya ti tenya tay-tay çîyûn wen?” Ti o waxt ey pawerûn bînûn ra yo kûeçik bîg, ver pisîngê laj’ qralî k’. Pisînge yi wena pê mirena wû hîn o waxt zûn ti çi ra tenya tay-tay çîyûn wen. Yi hîn a hel sifri daren we, zeweş, çî-mî ûn ser sifrî, ez yo dîk zerîni z’ dûn ti, ti in dîk’ xwu wo zerîn xwu cebi ra vec’ ser sînî ya rûen û vac “De tay qût, korîyêk çî bîyarîn wa in dîk’ mî z’ binek hewîye xwu bîyar.” O waxt laj’ qralî vûn: “La dîko zerîn û qorîyek werdiş!” Tî z’ o waxt vac: “La înson û kirtê del ardiş, qê insûn kirtûn del ûno û dîk zerîn qût newen?” Hîn laj’ qralî zûnen kî xalûn ti bêbextîye kerda dadîye ti.

Rûeja bîn laj’ qralî venden Temirzerîn dehwet. Temizerîn çi qêdo g’ Gulşara ti ra vat, otir ken: ser’ kûeyûn a çiqas gi vilîk rînd est, dûn arye, ken yo qevş. Şin rasen nezdîye kûeşkê laj’ qralî, laj’ qralî yen yi ver a, şîn rasen fek ber. Eh, egi dadîye yi ha zerê yo pûestî di ya û ha zerê mezel di ya. Ca d’ a qevşê vilikûn ver sarê dadîye xwui d’ nûn rû, dadîye yi vûna:

- Oooxxx. Bûeye şîrîn owlad’ mi ûmê mi.

Laj’ qral vûn:

- Xelet, xelet! Wendîş ti çînîk? Bo itya d’ nusen: “Yo nehl pîryek û yo tompûz sari rûe d’.”

Temirzerîn vûn:

- Ez xwui r’ misafir a, ez îhna towe nîken. Şima xwui r’ se ken bikirîn.

Şîn seri sifri nûn rûe, Temirzerîn pisîngê xwu vera dûn, pisîng ser’ sifrî ra gêrena, tenya yo tari ra wena. Temirzerînî z’ tenya ho tari ra wen, laj’ qralî cîrgîyen ti ra vûn:

- Lîya hend çî-mî he ser sifrî ya, ti qê he tenya ê tari ra wen?

Temirzerîn tay gûeşt zarec gen ver pisîngê yi d’ nûn rû, pisîng wena, ca di herindi d’ sari berz nekena mirena. Yi lezobez sifri daren we, yo zeweş nûn ser yo sînî ya ûn, Temirzerîn dîk’ xwu wo zerîn xwu cebi ra vecen ser’ sînî ya nûn rû û vûn:

- De tay qût, korîyek çî çînîk şima bîyar wa in dîk mî z’ binek hewîye xwu bîyar?

Laj’ qralî vûn:

- Lîya de pê ma kay mekir, dîk’ zerîn û qorîyek werdiş?

Temirzerînî z’ vûn:

- Qê însûn kirtê del ûn û dîk’ zerîn korîyek newen, însûn û kirtê del ardiş?

Hîn laj’ qralî zûn ey wayûn bînûn îftîra kerd waye xwu wa qij. Ca di qatirûn ûn, yo ken veyşûn û yo ken teyşûn, wuird hemi wayûnî z’ besten lingûn qatirûn a, a qatira g’ teyşûn a wet aye d’ awk nûn rû û aya g’ veyşûn a wet aye dî z’ vaş nûn rû.

A veyşûni xwu kaş kena vaş, a teyşûni z’ xwu kaş kena awki. Wuird hemi wayî z’ palî ra ceşîn, ben dilet. Laj’ qralî cinîye xwui zerê mezelî ra vecen ûn keye, şin Gilbirîsmîne xwu û Gulşara z’ ûn keye. Hîn pîyor pîya ben şa.

Mi ûca d’ caverda ez ûmeya. Mi ra zur Hûmay ra raşt, mi yo elbikê helaw viraşt.

bemcar: bêmecal, -e: mecalsiz; zavallı 

cîrgîyayîş (n): cigirîyayîş (n): kızmak, darılmak

çirod kerdene: vaya pîle ra yew vaya qije abirnayîş; parekerdişê awa vaye, yanî awa vaye hêga yan zî bostanan rê parekerdiş; vaye ra awe abirnayîş 

jahr (n): zar (n): öd

kelundês (n): wişkdês; dêso ke elelusul bêçamur ronîyayo; dêsê dorê hêgayan, dêsê dorê gêwe

kirte (n) / kirta (m): enik; it yavrusu

pal: bacak

qavş: qefşe (m); qefşale: tutam

qelaxîn: ?

qûareyîş (n): qorayîş (n): böğürme

xale (m): teyze