Waxtê Qiramaxî

Waxtê Qiramaxî[1] 

Dêka mi rê vanê, hona ke ma û pîyê xo nêkişîyaybî, wa û birayê xo weş bî, yanî hona ke zulim nêdîbî, je asm û rojî sewl dênê. Rindekîya aye fek ra ve fek fetelîyenê. Poro şîya lesa xo ya barîya derge ro avorde hata mîyanê barî sanîyenê ra.

Dêka mi zanayoxe bîye. Tirkîyê xo kî bî. Zamanê kî muxtarîye kerda.

Mi ke a nas kerde endî qefelîyaybî. Roştîya çiman bîbî vîndî. Derdê ke nêantîbî nêmendîbî. Peynîye de derdê cîgere kî dîbî.

38 ra dima, waxtê vêsanîye de di çene û lazêde xo ortê hêştê de pêsero merdîbî. Porê çenunê xo Mede û Taze cira kerdîbî, dardenê we. Her ke bîye nêwes, poro ke kerdo ortê kaxite dardo we, ardenê vatenê “Ez ke merdune, na por serê şenê mi kerê, mi de wedarê.” Re-reyê eke orte ra bîyenê vîndî endî mi zonenê ke şîya porê çenu ser o berbena.

Dêka mi bêkese bîye. Kam ke rayê ra ame şî, kotenê virindîye, pers kerdenê. Vatenê, biraye mi, ti kamci şarî ra ya?  Maya to kam a, pîyê to kam o? Nê perşî rind kerdenê ra derg. Hurdî-hurdî pers kerdenê hata ke cayê de xorê merdimê dî. Dima kî vatenê, ti lazê Hesê ma ya? Weyê ti çena Xeza ma ya!

Mi ke vatenê dayê, nê kam ê? Vatenê dayê qeda, nê merdimê mîn ê, Şîx Mamedizî[2] yê. Keyê înan pers kerdenê, hurendî musenê. Werte ra ke tenê waxt vêrd ra vatenê, mi berê keye merdimanê mi. Wa û birayanê mi ra kes nêtorenê ke dêka mi de şerê cayê. Çike aye rayê ra ke keso de kokim dî, rayê birnenê û pers kerdenê “Ti kamcî şarî ra ya?” Eke merdimê aye bivejîyenê, keyf kerdenê. Keye de boyna merdimanê xo goynenê. Yînan ra zaf has kerdenê. Nê kesê ke qalê ci kerdenê, hetê merdimîye ra, ci ra zaf dûrî bî. Tewr nêjdîyê xo lazê xalî bî. Waxto ke qalê lazê xalê xo kerd, to vatenê qa qalê pî û birayê xo kena.

Mi rozê pers kerd, mi va dayê, ma û pîyê to, wa û birayê to kotî yê? Va ke: “Pêro jumînî ra gire dayî, sanay qerşunan ver, kiştî. Dima kî adir na pa, têde vêsnay.”

Mi va, ma ti çitur xeleşîya? Çimê xo yê mijxelinî kerdî ra derg hetê dewa xo, hetê Xeçe. Va ke: “Ez zewecîyaye biya, îta bîya. Çena mi hona domana derguşe bîye, virara mi de bîye. Mi rozê nîyada ke hetê Xeçe ra dû darîno we. Di-hîrê rojî ra têpîya kî xebere amê ke Xeçe vêsna. Kes weş nêmendo. Endî mi zana ke miz mi rê veng dano. Dayê qeda, to birayê mi bidîyenê, aslanê camerdan bî. Leşa xo di metreyî bîye, wayîrê waştîye bî. Ci rê nêverda. Xizir kî înan rê nêverdo.”

Çimî kerdî pir, kelecerî bîye. Mi endî zana ke dêka min a bêkese, hêbetanê xo ra, nas û doştî sayê kena, belka merdimêde xo vînena. Kamo Şîx Mamedîz ke bî, merdimê dêka mi bî.

Vatenê, mi berê keyê înan. Şîyenê, hurdî-hurdî pers kerdenê, kam çitur amo kiştene. Honde ke pers kerdîbî honde vêşêrî. Endî musaybî. Tek bi tek kamî rê se bîyo zanenê.

Vatenê: “Waxto ke esker amo, pîyê mi ve birayê mi ra hêga de bîyê. Lazê xalê mi voşto ke xebere ci do, vazo biremê. Şîyo ke hurdemena kî sanîyê ci, labelê hona nêmerdê. Eke mavênê xo de qisey kenê. Pîyê mi vano, Wuşenê mi durumê to senen o, dirveta to giran a? Vano, bawo ez rind nîyu. Veng zor ra kûno re ci. Vano ti so, bi xeleşîye, yê mi endî qedîya.

Pîyê mi vano, bawo qeda, Wuşenê mi, ti hona cenc a, wayîrê waştî ya, mirodî verde ra, berze xo ver, urze ra. Ci ra veng nêvejîno. “Wuşenê mi” Vano nêvano ke veng ra Wuşenî nêkûno. Badena vengê pîyê mi kî birîno.

Lazê xalê mi cereno ra, yeno dewe ke çi bêro, cinî, camerdî, çel-çuk, cun de dê are, jumînî ra gire dê, dorme çarno ke nêremê. Xo dareno we dûrî ra nîyadano ke çel-çuk xo oncenê ra ke bixeleşîyê, biramê, bese nêkenê. Makînalî çarnenê ser, pêroyîne sanenê qerşunan ver, qir kenê. Qaz verdanê ere ser pêroyîne vêsnenê. Maya mi kî wertê înan de bîya. Cira tenya, lazê xalê mi Salman xeleşîyo.”

Dêka mi hetê ra qisey kerdenê, hetê ra kî orte de şare[3] dênê piro hem berbênê hem vatenê:

Ondêra Xeça vêsayîya[4]

Aa bira ve kemero

Haqo ti de virindîya keşî nêkerê

Îso çitur şenîya[5] xo ser nêşero.

Wax de wayî wayî,

Wax ve sarê mi ro vo bira,

Tarva birayê mi hata roza merdene,

Kefê sovinî, mi vîr a nêsona.

Wax ve sarê mi ro vo,

Birayê mi veng dano pîyê xo,

Nê, vano bao ti çiturî ya?

Nê, vano bao qeda weşîya mi qedîye,

Nê, vano ti çiturî ya Wuşenê mi,

Nê, vano bao ez pîya çînî yo.

Ondêra Xeça vêsayîye,

Aa bira ve kemero…

Şara xo ke qedenê, lîlîkê xo verday de, pê verê fîştanê xo çimê xo kerdî juya, uste ra ke hetê banê pîlî ser şero, mi pers kerd, mi va dayê, çitur bî ke pêskarê şîma nêbî? Dewijê ma çitur xeleşîyayî? Peyser amê, nîşte ro, dest pê qesî kerd.

Va ke: “Dîkê,[6] a ke ma dîya, keşî nêdîya. A ke ama sarê ma ser, nêro sare kemera huşke ser. Amnonî yo, germ o, ma verê çeverî de verê tuya sûre de nîştîme ro. Domanî kî cûn de kay kenê. Vanê xebera şîyayê rew yena. Ma honde nîyada ke cer ro juyode tixnaz, hetê ma ser yeno. Domanî voştî, verva ci şî ke Ap Heseno rametî yo. Eke bîyo zerd, çeqer, roştîya çiman bîya vîndî. Vano: ‘Ero çevêsayenê, rew biremê, ekser amo nêjdî.” Xidode kokim bî, oxro ke esker vilê jare de rastê Xidî bîyo, uza bêpers û bêsebeb qaz verdo re ser, vêsno. Xid feqîr bî. Pêskarê keşî nêbîyenê. Dîna de pêskarê muya keşî nêbîyenê. Budelayêde Haqî bî. Eke Xido budela vêsno, dêma ke adirê ma darenê we, ma ra az nêverdanê. A sate de, ma nêzona ke se bi kerîme. Çel-çuk hetê ra çikeno, cinî berbenê. Camerdî pêro şaş bîyê. Kata şerê, se bikerê? Nêzanenê. Esker o, zalim o, vanê zav-zeçî bîle qir keno. Honde domanan se bikerîme, nêzaneme. Pêroyîne derdê xo gureto. Yew kûno zerê banî, teko bîn ci ra vejîno. Dewijan ra zafê teney vanê, biremîme, şîme koyan ser. Tayê kî vanê, binê banî de vindîme, key ke amey ma kiştîme.

Wertê dewijan ra yew xeleşîya ra, va ke, haq koranîye sima rê bîyaro. Sima vanê, eke amey, tenya ma kişenê? Çelikê sima bîle weş nêverdanê. Banan riznenê sarê sima ser. Vanê eke henî yo, pêro pîya biremîme. Kam ke cayê mixare, kozik, dere, kemer çi ke dî, uza xo wedarê. Haydarê domanan vinderê, mefîyê berbîş. Vengê berbîşî ke heşîya, zalim yeno ma pêroyîne qir keno.

Derdî derdî, derdî zafî yê, derdî giranî yê. Ez je boman yen nat, son dot. Nêzanen ke se bikerî. Wuşenê mi, hona di-hîrê serren o. Mi, namê birayê xuyê rametî naybî pira. Hetê ra van lazê xo tey berî, eke merdîme kî pîya mireme. Hetê ra kî van doman o, fam nêkeno, berbeno, ma fîno ra dest. Dîşmên kokê ma ano. Uwo ke pêro pîya bimirîme, qene ke nê, tayê bixeleşîyê.

Ez serê kemera verê keyberî de nîştne ro, derdê xo rê berben. Lazek verê mi de nîşto ro, mi de nîyadano. Veng nêkeno, eve çiman pers keno vano dayê çevêsayî çayê berbena?

Biko biko, lîlîkê mi to rê deverdîyê. Ti hona doman a. Key ke bîya pîl to rê qisey ken. Kam çî zaneno, belka weş maneme, unca yewmînî vîneme.

Hetê ra qisey ken, hetê ra kî berben. Dûr bo, dûr bo, merdîm, çitur beno ke, cîgera xo caverdano, çitur bê cîgera xo rameno?

Waxtê qirmaxî waxtode henên bî ke, pêroyîne derdê canê xo gîrewtbî. Nika rehet aseno. Belka tayê vanê, sima senê qulî bî ke domanê xo caverday. Yê kêşî kêş ra nêasena cîgera mi. Heşîrîya ke ma tey bîme, dişmên tey nêbo.

Mi domanî pê girewtî, Çeke kerde virara xo. A hona zaf qize bîye. Serrade xo ancax qedenaybî. Wuşen kî pê dest gîrewt hetê korte ser ramune. Korte de eskeftode qiskek bî. Seke amune verê eskeftî mi va Wuşenê mî, cîgera mi ti zerê na eskeftî de vinde. Hata ke ez amune vengê xo meveze. Ti nêbo biberbê dayê qeda. Vengê to heşînê pê, yenê to kisenê.

Wuşenî çimê xo yê gulerîyê girşî kerdî bel motê mi bî mend. Mi Çeke girewte ramune. Hêvîyê mi bi aqilîya Wuşênî bîye. Mi va ke destê Xizirî lazê mi aqil keno, vengê xo nêvezeno.

Ma dere û derxunî ra vêrdîme ra şîme, tayê cayan de lingê ma tereşîyay ra ginayme war ro, uştîme ra, yê tayîne derguşî virare de bî. Tayîne dest na ebe fekê domanan ser ke vengê bervîşî nêşero eskerî. Tayîne eve na tore domanê xo xendeqnayî. Haq de keyberê keşî nêkero.

 Leteyêde mi eskefte, lewê Wişenê mi de mend. Hetê ra kî haydarê Çeke vinden ke nêberbo. Deqe de reyê çiçik erzen fek ke vengê xo nêvezo.

Çend saetî ra têpîya ke esker oncîya şî, ma peyser ameyme dewe ez vostune mi nîyada eke Wişen zerê eskeftî de, mi çitur ke ca verdo hên vinete o. (Serran ra têpîya serrê xo ke hesabnênê, vatenê dêmake ez pîl bîne ke mi eskeft de vengê xo nêveto. Çiqa ke çîne bîne 3-4 serrî de bîne.) Vengê linganê mi ke heşîya pê tersu ra çimê xo kerdî girs. Ez vostu û kerd virara xo, kerd serê zerîya xo… Barîkek bî, binê pirenê sipî de tersu ra recefîyenê. La ancîya kî weş bî.

Halê ma nîya bî cîgêra mi. Mi derdê ma û pî dî. Mi derdê wa û birayî kî dî. Mi derdê cîgere kî dî. Derdê ke ma dîyê dismênê ma nêvîno.”

Dêka mina bêkese, bê ma û bê pî kesretade[7] xo ante û uste ra hetê banê pîlî ser şîye, şara xo fek de, îştîrî kî çîman de bî.*