Weşanxaneyê Roşna ra Pancna Kitabî

Weşanxaneyê Roşna ra hîrê kitabê şîîran, yew kitabê hîkaye û yew zî bîyografî, panc kitabî reyke de weşanîyayî. Pa nê kitaban, mîyanê serrêk de bîyî 19 kitabî Weşanxaneyê Roşna ra weşanîyenê.

Kitabê şîîran ra yew yê Umer Farûq Ersozî yo. Kitabê bi nameyê “Kekû” 136 rîpelî yo û tede 66 şîîrî estê. Şîîrê Umer Farûqî terzê kilasîkî de yê, yanî heme bi qafîye û her rêze yewendes hece ya. Nê hetî ra bingeyê şîîranê Umer Farûqî pêt o.

Seke zanîyeno, hema vajîme ke edebîyatê klasîk yê kirdkî çin o. Yanî kirdkî de, şaîrê sey Elîyê Herîrî, Feqîyê Teyran, Melayê Cizîrî, Sîyahpoş, Nalî, Şêx Rizayê Talebanî heta ke şaîrê ma yê sey Cîgerxînî zî nêbîyê. Eke ma metnê mewlidan bidîn kîştêk, şaîrê kirdkî yê winasî ke kirdkî de şîîre bi hece û wezn, bi qafîye bişuxulnê çin ê. Coka şîîrê Umer Farûqî nê hetî ra seba kirdkî muhîm ê; venganeya çinbîyayîşê şiîranê ma yê kilasîkan dekenê.

Şîîranê Umer Farûqî ra yew nimûne:

Mêrik cinê yi bîb niweş û merdîb’

Yew lac û yew keyna, di heb qic verdîb’

Qîc qijêk bî, pûnc û şeş-serre hema

O zî qîc zî gunek î, bizewecn ma

Ma yew cinêk ci r’ bîyar, kîye tado

Kîye zî şeyî bo, wa bibo şado

Babî qicûn yega-kîye, şino yen

Va, zewac bi ferz, bizewic îz niwîyen

Feqîrê qicûn ha eysena, çim a

In qêde wa niben, dadî lazim a

Hema qic qijêk î, xizmet heq kenî

Qicûn ser ra dadî çin bî, se kenî

Kitabê şîîran o diyin yê Wisif Pîrbabî yo. Kitabê bi nameyê “Derdê Hîris û Heştî” 63 rîpelî yo û tede 28 şîîrî estê. Şîîrê Wisivî zî terzê klasîkî de, heme bi qafîye yê.

Ganî ma tîya îfade bikîm ke Wisiv zî sey Umer Farûqî ekolê zindanî ra yo. Şîîrê Wisivî zafane Dêrsimî ser o yê. Eşîrê Dêrsimî, zîyar û dîyarê Dêrsimî, terteleyê hîris û heştî, rewşa nika ya Dêrsimî babetê sereke yê şîîranê Wisivî yê. Mesela, Wisiv heme eşîranê Dêrsimî bi ziwanî şîîre wina dano şinasnayene:

Kurêson ê kurêso

Nameyê xo çi şîrin û wes o

Ocaxê pîran û dewrêso

Cara feqîr û fiqareyî de bireso

Heyderan ê heydero

Welatê xo asê û kemer o

Yeno secde ci rê dar û bero

Xiziro Sipêla yo, ey ver o

Abason ê abasa

Gul û nêrgizê wertê vasa

Hemgênê zerê tasa

Vilikê pêtago û barsa

Kitabê şîîran o hîrêyin yê Roşan Lezgînî yo. Kitabê eyê şîîran “Dêsan de Sûretê Ma Nimite” sey çapa diyine newe ra weşanîyayo. Kitab 64 rîpelî yo û tede 24 şîîrî estê. Şîîrê Roşan Lezgînî terzê serbestî de şîîrê modern ê. Şîîranê ey ra yew nimûne:

Mi her di destê xoyê hubrênî sey di şaxanê nazikan ramitî

Zimistanî da piro, pûk ser de şi û xezeb û bêwayîrî…

Mi kefaretê xo da, qîyamet û mehşerê xo vîyarnayî

Mi fêkîyê Baxçeyê Adenî serê engiştanê xo ra çînayî

Û mi kederê xo ra ezber kerde na sanika raştikêne

Ax her kes qîyametê xo ano û her kes mehşerê xo

Her kes Adenê Baxçeyê xo yo, ey xerîbê welatê xo!..

Kitabê Seyîdxan Kurijî yê hîkayeyan o. Kitabê bi nameyê “Grev” de heşt hîkayeyî estê û 80 rîpelî yo. Seke yeno zanayene, Seyîdxan rewna ra nuseno, çend kîtabê eyê bînî yê folklorî û tarîxî ser o weşanîyayê la no kitabê eyê yewin yê edebî yo.

Seyîdxan Kurij hîkayanê xo de ziwanêko sade û bi qiseykerdişê xoyê realîstî hîna zaf derûdormeyê Çewlîg û Xarpêtî ra hîkayan neql keno:

“Ap Xelîlî hertim vatên:

-Lîya vanî kurdperest û komunîstî amey grev kerdo. Êla Homa înan ra razî bo! Sayey înan de yewmîyê ma bî zêd. Patronî nieşkenî ma rê sey verî muamele bikerî. La şima hinî nê feqîran de çi dewa kenî!

Xora ney ra pey her serre ocaxan de her daîm qal qalê grevî bî. Eke yew patronî neheqey bikerdêni karkeran ca de vatêni bow ma şinî grev ha!...”

Kitabê pancin zî kitabêko bîyografîk o. Wendakara Unîversîteya Artuklu Sevîm Aydin, çarçewaya wendişê xo yê lîsansê berzî yê bêtezî de deyîrbazanê Dêrsimî ra cuya Saît Bakşî û deyîranê ey ser o yew xebata başe kerda.

Kitabê bi nameyê “Deyîrbazê Dêrsimî Saît Bakşî” 40 rîpelî yo. Qismê verên de derheqê dengbêjîye de melumatî estê. Dima rasterast fekê Saît Bakşî ra cuya ey qisey bena. Ney ra dima zî deyîrê ke Saît Bakşî bi xo nuştê û vatê, înan ra dima deyîrê ke arêdayê û vatê, badê, deyîrê ke hetê Dêrsimî de meselayanê komelkî ser o ameyê vatiş, heme arêdîyayê û tesnîf bîyê.