Wextê Hecacan

Nika wextê hecacan o. Kesê ke wazenê bibê hecî û nameyê înan lîsteyê Diyanetê dewlete de vejîyayo, bi teyareyan ver bi Hîcaz şinê. Ê rojan merdimêk mi rê telefon kerd va “Filan kes şino hec, ti nînê ma şêrin ey ziyaret bikin?” Mi va “Ez musaît niya!” Raşta ci ez eşkayêne şêrî la ez nêşiya.

Çekuya “hec”î erebkî de manaya xwu rê kerdiş amac, verê xwu dayiş çiyêk û ziyaret kerdişî de ya. Manaya îbadetî de “verê xwu dayiş bi Homayî” yo. Yanî kesê ke şinê hec, verê xwu danê Homayî. Çimkî hec panc esasanê îslamîyetî ra yew o. Mewsimê hecî de usûlan gore ziyaretkerdişê Kabeyî û mekananê muqedesan yê dorê ci ferzê hecî yê.

Keso ke şino hec, her çî ra ver gereka hetê aqil û fam û ferasetî ra kamil bo, azad û xwuser bo, sihetê xwu ca de bo. Eke merdim kewt mintiqeyê hecî, gereka bikewo îhraman, Kabe tewaf bikero û Erefat de mudetêk bimano. Keso ke îbadetê hecî bi temamî eda bikero beno hecî.

Rîwayet eno yo, vanê, badê ke Homa însananê tewr verînan Ademî û Hewa cenet ra erzeno rîyê erdan, bi serran yewbînî dima geyrenê, peynî de Girê Erefa de raştê pê yenê. Adem o wext semedê Homayî uca yew mabed înşa keno. O mabed, eno Kabe yo. Yanî dinya de mabedo tewr verîn Kabe yo. Dima hetê Îbrahîm pêxamberî ra newe ra ameyo viraştiş. Ferz û îbadetê ke Kabe de benê, pêro sembolîk ê; her îbadet yew hereket yan biyena tarîxî sembolîze keno. Keso ke şino hec, gereka manaya rîtuelan bizano û wextê îbadetî de manewîyatê xwu de ê çîyan biciwîyo.

Zemanêk rew, zaf verê cû, enê cayan ra mislimanî peyatî, bi estoran û deveyan şîyê hec û wina zî ageyrayê. Yeno mi vîr, wexto ke ma hema tut bî, hecacê ma bi wesaîtan şîyêne. Ma vajin bi otobusan, bi kamyonan Sûrîye û Urdunî ser o şîyêne Erebistan. Dewijê ma yan dewanê derûdorê ma ra eke yew bişiyêne hec, verî ke şêro, dewe bi dewe, keye bi keye, merdim bi merdim geyrayêne, yew bi yew merdimanê xwu ra helalî waştêne, xatirê xwu waştêne hema şiyêne. Xaseten zî kesê ke wextêk meseleyêk de yewbînî ra aciz biyê û heredan ê, şîyêne zerrîya înan girewtêne ra.

O wext şiyayiş û ameyişê hecacan bi aşman dewam kerdêne. Ma vajin, eke yew hecî şi hecê xwu kerd û bi selametî ageyra ame resa keyeyê xwu, ena rey merdim û eqrebayî, heval û hogirî, nas û dostî şiyêne o ziyaret kerdêne. Keyeyê kesê hecî de yew xurme û bineyke awa zemzemî îkram kerdêne. Wuriştiş de zî, qedr û qîymetî gore yew tîzba yan yew darikê miswakî, yew kilawa sipî yan yew helqaya gişte, yan zî yew şûşeyê miskî dayêne camêrdan. Ge-ge yew secadeyê nimajî yan kefîya zî sey xelate dayêne. Cînîyan û keynayan rê zî exlebê xwu mûrayê ke kenê xwu mil, giştrane yan goşareyî dayêne. Yeno mi vîr, veyva ke putekê ci esto yan zî hemîle ya, mûraya şitî dayêne ci. Veyveke a mûra kerdêne xwu mil, vatêne şitê aye beno zêde. Zemanêk yew mûraya şitî milê dadîya mi de zî estbî.

Kamî eno edet kerdo raşt ez nêzana la enê serranê peyînan de moda bedilîyaya. Eke yew şêro hec, gereka merdim û eqrebayî, heval û hogirî, nas û dostî şêrê keyeyê ci de ey zîyaret bikerê. Eke nêşêrê, keso ke şino hec heredîyeno, ageyrayiş de êdî heqê merdimî nêmaneno ey zîyaret bikero. Eke merdim şo, vanê, semedê yew xelate ameyo, serhevde kenê. Yanî nika gereka merdim verê cû şiro keyeyê kesê ke şino hec, ci ra vajo “Ti bi xeyr şêrê, selamet bêrê. Xeyrê xwu ma rê zî duayî bike…” Eynî seke yew şêro Îstanbul, ma yew kupê toraqî bidin ci û vajin “To rê zehmet nêbo, xwu dir bibere bide keyê keynaya ma.” Keso ke şino hec, seke bi eno qayde zehmet keno, yew emanetê ma xwu dir gêno we, beno, minet keno vano “Ez do to rê zî duayî bikerî, înşala!” Wey ez eno minet û zehmetê to rê bimirî! Dê hela wa duayê to semedê nefsê to qebûl bibê, mi rê Homa pîl o.

Ez vateyê xwu tim raşteraşt vana. Kam heredîyeno kam beno aşt, o zano. Çiyo ke mi ra aseno zafê merdimê ke şinê hec ferqê manaya hecî de nîyê, semedo ke sey sifet nameyê “hecî” binanê xwu wa û bi eno qayde xwu rê payeyê muhteremîye peyda bikerê, şinê hec. Çimkî ho meydan de ke manaya hecî ra xeberdar nîyê. Ez ha vînena, hecacê ma wexto ke hec ra ageyrenê yenê, behsê kuçe û cadeyan, behsê bînayanê bajarê Mekeyî kenê. Hotelê înan kamca biya, senî biyê vindî, werdê înan senî biyo. Tewafê Kabeyî de, Girê Erefa de, recimkerdişê şeytanan de senî nêpelixîyayê, senî tehn dayo yewêkê erebê siyasî ro… Behsê enê çiyan kenê. Zafê înan zî şinê hec û yenê, verî ra xirabêr benê, xerifîyenê.

Çend serrî verê cû yew merdimê ma şibi hec. Şiyayiş de ez nêşiya la ageyrayiş de xanime zor da mi, ma piya şî. Xanime odaya cînîyan de, ez hetê camêrdan de ronişta. Ez ke şiya zere de panc-şeş camêrdî zî estbî. Di kesî şinasî bî, êyê bînî mi rê xerîb bî. Tutê hecî xurma û awa zemzemî îkram kerde. Mi tenya awa zemzemî şimite, zerrîya mi nêşî xurma.

Hecî qalê yew qeza kerdêne. Bi heyecan behs kerdêne ke senî a qeza ra xelisîyayo. Dima, seke dereceyê aqiltîya xwu ma rê îsbat bikero, qalê kuçeyanê Mekeyî kerd, va “Mi xwu rê yew bîna îşaret kerdbî, o qayde mi hotêle dîyêne.” Wexto ke qisey kerdêne, ziwanê ci zêde ra şiyêne tirkî ser. Esas waştêne temamen bi tirkî qisey bikero la semedo ke zanayêne ez tirkî ra hesnêkena, qey xatirê mi kirdkî qisey kerd.

Merdim vano qey hecacê ma şinê Erebistan, gereka kelîmeyê erebkî bikewê mîyanê qiseykerdişê înan la ziwanê înan temamen şino tirkî ser. Çimkî memûr û melayê ke Diyanet sey wezîfedar yan rêber înan rê tayîn keno, şiyayiş ra hetanî ameyiş, tim înan dir bi tirkî qisey kenê. Coka ziwanê hecacanê ma zî xeripîyeno şino tirkî ser.

Kam vano se wa vajo, wulay enê tirkî zaf yeman ê! Her ca de, ma vajin Almanya de, Awustralya de bîle kurdanê ma kenê tirk. Erebistan de, keyê Homayî de, yanî Kabe de bi tirkî semedê dewleta xwu, semedê nîjad û mîlîyetê xwu bi hecacanê ma duayan danê wendiş. Mesela, hecîyê ma suhbetê xwu de vatêne “Ma gîrmîşê Çebellnûr Dağî bî…” Verê cû o qayde qisey nêkerdêne, kirdkîya ci pake bî. Mi fam nêkerd ke senî “gîrmîşê dağî biyê”.

Cebelî Nûr, Meke de nameyê yew koyî yo. Şikefta Hîra ke tede reya verîne pêxamberî rê wehyî ameya, enê koyî de ya. Erebkî de çekuya “cebel” manaya “ko”yê ma de ya, yanî “dağ”ê tirkî. Eke merdim vajo “Cebelî Nûr”, seke merdim vajo “Koyê Nûrî”, yan zî bi tirkî vajo “Nur Dağı”. La hecîyê ma vatêne “Çebellnûr Dağî”. Eke “dağ”ê tirkî nêdusno pa wa, ma fam nêkenê ha!

Hecîyê ma verî ke şiro hec, yew fotografê xwu yê mîyane ra cor dekerdbi lewhe û dês wa aliqnabi. Odaya ke ma tede bî, dêsan de sewbîna tu çîyêk çinê bi. Yew camêrdo ciwan û bineyke herdîşin, ziq ewnîya fotografê hecî ra. Va “To eno fotograf aliqnayo, gelo ena oda de nimaj beno?” Hecîyê ma yo ke fekê ci nêvindertêne tede mend, nêzana vajo çi, senî cewab bido. Mi bi temamê masumîyetê xwu va “Bira, eke ti nimaj kenê, rehet be. Tu zerarê enê fotografî çinê yo, firîqet be. Çi gune ci ra virazîyeno wa mi rê bo…”

Senî ke enê qalî fekê mi ra vejîyayî, camêrdî rê roj akewt! Dest bi wazan kerd; raşta ci wazî filan nêbî, terzê propaganda de tayê vateyê klîşe yê xam-xaşilî, req û rûtî ke fekan ra eşnawitê tekrar kerdêne. O zî senî? Bi tirkîyêka wuşka nêrî, bi vengêko qebeyo çors ke peynîya qirike ra vejyeno…

Camêrdî çiqas qisey kerdêne hende biyêne sûr, fek ra tif perrayêne. Seke raşta zî esker bo, şimşêr dest de bo, mi dî va “Ma eskerê Homayî yê!” Û behsê cezakerdişî, behsê kiştişî kerd. Mîyan ra zî ge-ge vano “Ellahûekber!” Subhanela, ça ra da piro ça de vejîya!...

Ez bineyke peşmirîyaya, mi va “Ti vanê ‘Ellhaûekber!’ Yanî Homa pîl o. Helbet Homa pîl o. Quwet û qudretê ci her çî gêno xwu zere. Eger biwazo ceza bido, o bi xwu eşkeno bido, îhtîyacê ci bi esker-meskerî çin o, bira! Eke eskerê Homayî estê, gereka îsbatkerde bo ke Homayî senî ê sey esker tayîn kerdê, key û çiqas selahîyet dayo înan…”

Hecîyê ma yo ke hec ra ameyo, eslê xwu de belkî nêzano merdim senî desmaj gêno, xeberdayişê mi birna. Paştgîrîya ê camêrdê herdîşinî kerde, seke ez dîn ra vejîyaya, dest pêkerd, mi rê nesîhet kerd. Nîme bi tirkî nîme bi kirdkî, kirdkî zî zafê xwu kelîmeyê tirkî yê sey “gîrmîş bî” kerdî rêz. Va “Ez semedê to vana. Guneyê mi bi to yeno. Ez nêwazena ti şiyerê cehenem!...” Camêrdan rê cenet garantî yo, heta kilîtê berê cenetî zî girewto xwu dest, seba ke ez şina cehenem, guneyê înan bi mi yeno! Şima vînenê xwu rê…

Eslê xwu de nêeşkayî cewabê persanê mi bidê, ke Homayî key ê sey eskerê xwu tayîn kerdê, key û çiqas selahîyet dayo înan, herinda cewabî de mi rê nesîhet kerd!

Mi va “Şima zaf gunek ê, xebera şima şima ra çin a!” Û ez wurişta. Mi veng da xanime, ma kewtî teber.