Wisif Hêlinij Cewherêko Nimite Bi

WISIF HÊLINIJ CEWHERÊKO NIMITE BI

J. Îhsan ESPAR

Gama ke telefonê mi cenîya, ez vana qey êdî nêzdîyê nêmeyê şewe bi. Embazêk bi yew vengê zîz û lerzîyayî û şima çend vajî hende bi xemgînî va: Wisifî, Wisifê ma Parîs de qezaya trafîkî de. . . dinya xo bedilnay.

Şewa payîzî ya tarîye, bi na xebera sîyaye ya nêpawita mi rê yewreyî bena sey cehenemî. Seke yew xencer orteyê zerrîya mi ser o rocenîyo, seke piskoneyê adirî dekewo qesebaya mi. . . Telefon mi dest de, ez demêk wina manena. Hişê mi de, serrî, mewsimî, welatî, şaristanî, ziwanî, embazî, qal û qirfî, terraqe, munaqeşe û kombîyayîşî têmîyan qelibîyênî. Û nê çîyî heme Wisifî anî vîrê mi. Ez hukm û kontrolê mezgê xo ra vejîna. Hîs û fikarî mi ra sere gênî. Ez xo yew venganeyo xorîn û bêsînor de, yew venganeyo bêform û bêveng de vînena. Zeman û mekan, merg û cu, rastî û xeyalî mi rê benê mefhumê bêmanayî. Seke hişê mi saye bibo, seke heme leşa mi biba qalibêka qeşayî, ez nêşîna cayê xo ra tê bigeyra. Ez nêzana key la demêk ra pey hêdî-hêdî fealîyetê min ê fikrî newe ra aram û zelal benî. Wisif bi rîyê xo yê barîçekê esmerî, bi çimanê xo yê hurdî û beriqîyayeyan û bi hereketanê xo yê zarîf û nazikan çimanê mi ver ra geyreno. Ez temaşeyê nê qelbînijê sîyataleyî, nê centîlmenê Parîsî kena. Ez nêwazena na şewa tarî ya bêyewme de sewbîn embazan kedernak bika. Ez xo awiqnena, seke ez pawibê yew mûcîze bo. Ez vana nika kure bibo do xeberêda bîne bêra. Çi heyf ke a xebere nîna. Mergê Wisifî sey camêrdekîya ey, mergê Wisifî sey kurdperwerîya ey û mergê Wisifî sey mutewazîyîya ey raştikên bi. Ez neçar manena û embazê ma yê muşterekî Mehemed Malmîsanijî bi na xafila bêgumane ra haydar kena. Êdî dejê Wisifî beno yê ma her dîyan.

*    *    *

Serra hezar û new sey û heştay şeş bî. Ma Kurdîstanî ra dûrî bîy. Derba ma hema teza bî. Bêrîya welatî, vengê nalîna embazanê ma yê hepsîyan û perîşanbîyayeyan zerrîya ma bi birînanê xorînan birîndar kerdibî. Welatê ma bibi çala derd û kulan. Zulm û îşkenceyê kemalîstanê nîjadperestan heme dinya de vengan dabi. Her kurdê welatsînayoxî, goreyê hêz û zanayîşê xo waştinî vera na neheqîya bêbave çîyê bikero. Bi na hêvî ez zî şîbîya Parîs. Parîs de o wext kurdanê Kurdîstanê Başûrî ra yew şinasîyê mi estbi, nameyê ey Cafer bi. Cafero rehmetî -yo ke çend serrî ra pey merdbi- o wext berpirsîyarê PDK ya Îraqî yê Parîsî bi. Caferî ke zana ez Pîran ra ya, rojê va “Ez to rê yew embazê xo yê pîranijî ana, ez wazena şima yewbînî nas bikî”. Ez bi na xebere zaf keyfweş bîya.

O wext nêzdîyê Enstîtuya Kurdî ya Parîsî yew qehwe estbi, kurdanê Parîsî ra tayê uca roniştinî. Min û Wisifî ma weyra yewbînan dîy. Ma ke hinî pê persayî, mi waşt ma tîkê terraqe weş bikê labelê Wisif goreyê mi zaf bêveng û şermokin asaynî. Persayîşê mi ser ra ey behs kerd ke o Qelbîn ra yo la heşt-new serrîya xo de dewe ra vejîyayo û şîyo wendişê medrese. Mîyanê Pîran ra zî kesî nas nêkeno. O wext mi pîzeyê xo de va “Beno ke çîyê ma yê muşterekî zaf çin bîy”. Mi sebebê bêvengîya ey zî weş fehm nêkerdbi. Dima, mi ke va “Inkey ti Pîran ra çewekî nêşinasnenî?”, va “Wilay, yew dostê bawkalê mi bi, ma şînî dikanê jey, ez jey şeresnena”. Dikandaro ke Wisifî qalê ey kerdinî bawkê mi bi. Dima ma fehm kerd ke keyeyê ma yewbînan weş nas kenîy.

Herçiqas ke Wisifî zaf nêwaştinî behsê xo biko zî, mi bi persanê xo tîkê zor da ey. Mi rê bi kilmîye qalê cuya xo ya zehmet û meşeqetine kerd. Behsê feqîyîya xo, wendişê xo yê Şam û Qahîreyî kerd. Demo ke ma yewbînî dî Wisif hem yew karê şewe de xebitîyaynî û hem zî unîversîte de tezê xo yê masterî ser o gureyaynî. O wext kurdan mîyan de kêmî kesan Ewropa de universîte wendinî. Nê pêvînayîşê ma ra vateyêna Wisifî vîrê mi de mendo. Ez persabîya veynî o çirê çîyê nênuseno. Ey vatbi: “Wilay, ez nêwazena meşhur biba.” No vateyê ey mi rê balkêş amebi, çunke heta a game mi het yew qala inasarêne kesî nêkerdibî. Dima ke ma yewbînî hîna weş nas kerd, bellî bi ke Wisîfî na qale zerrî ra vatibî.

Naye ra pey zî yew-di reyî ma yewbînî dî. Ez çend aşmî ra tepîya şîya Swîs.

Gama ke kurdê Başûrî hezar û new sey û heştay û heşt de Seddamî ver remayî ameyî Kurdistanê Bakurî, Wisifî zî wendiş -ey dest bi wendişê doktora kerdbi- û karê xo ca verdayo, seba ke organîzasyonanê fransizan ê îdealan rê tercumanîye biko, şîyo Kurdistanê Bakurî. Demeyêk derg û dila ra pey gama ke ageyrayo Fransa, ne kar ne zî îmkanê wendişî kewto destê ey.

*    *    *

Vîst û hîrêyê aşma oktobre ya 2008î de, serê sibayî dosere ra ez û embaz Malmîsanij ma yenê meydanê teyarayê Îstanbulî. Ewro reya peyên a ke ma Wisifî reyra raywanîye kenê. Gama ke teyara ma Dîyarbekir de yena war, ma robenî û vînenî ke teber ra gelek welatperwerê nas û nenasî, merdim û dewijê Wisifî kom bîy. Bawkê Wisifî Xal Elî bi qam û qelefetê xo yê girs û bi heybetî, bi awiranê xo yê xemgînan û bi kilawe û şalanê xo yê Pîranî dûrî ra sey yew îkonê ganîyî aseno. Gama ke ma lewî pêra şonî, bêhemdê ey lewê ey lerzîyênî û hesirê ey sey mircanan pê dima gindirîyênî. Beno ke zaf kesî nêzanî la ma embazê Wisifî yê nêzdî xesaretê na afata bêwexte zanî. Ma zanî ma çi vîndî kerdo. Bêguman Xal Elî, mare (maye) û cinîya Wisifî Leyla, bira û wayê ey zî abiasan. Gama ke konvoya cenaze Dîyarbekir ra vejîyêna û dewa Şilbe resena, embazî behsê da-sey erebeyî kenê.

*    *    *

Barê ma keder o, barê ma xem û derd o, barê ma merg o; coka konvoya ma sey yew deyîra derdan giran-giran ver bi Pîran, ver bi kelaya camêrdî û xoverrodayîşê kurdan herikîyêna. Raywanîya ma çend tay manena, şewatê qesebaya mi hende zîyade beno, qirrika mi de pêdima gireyê neweyî bestîyênî û vîrameyîşê min û Wisifî bi awayêko lezkanî sey yew şirîtê fîlmî çimanê mi ver ra vêrenî. Mergê gonarî çi heyf ke pîze ne Wisifî û ne zî ma veşnabi. Mergê gonarî nêvatbi Wisifo, bextsîyayo, cefakêş û xerîbo, hema zaf hêvî û xeyalê to estî na dinya de. Mergê gonarî rîyê xo yo zalim ma musnabi û bi bêbextî Wisif ma lepan mîyan ra vetbi. Û nika seke zure bo ke nê da-des serranê peyênan de ma Ewropa de gelek welatan de, gelek şaristanan de pîya şew û rojî vîyarnayî. Ma pîya şa bîy, pîya xemgîn bîy. Ma pîya pay na herra pîroza Kurdîstanê azadî ser û Hewlêr de, Silêmanî de cayê tarîxî zîyaret kerdî; ma birînê Helebçeya sîyabesta nêzdî ra dîy, konferans û kombîyayîşan de amade bîy û bîy mêmanê wezîr û giregiran. Ma şaristanê xo yê ezîm û qedîmî Dîyarbekira rengîne de kuçeyan ra pîyase kerd, ma gedeyî û ciwanîya xo newe ra ciwîyayî.

Rasta zî nika seke zure bo ke hema di aşmî ra ver ma şaristanê Swêdî Västerås de Kombîyayîşê Şîyêsine Kirmanckî de pîya bîy. Wisifî reyna semedê embazan şerabê sûrê “Bordeaux”yî  xo reyra ardbi. Sey her rey Wisifî reyna nêwaştbi bişimo. Labelê nêşîyabi ma zî bişikno û qaydê xatirê ma rê tîkê dekerdbi binê qedeha xo.

Kombîyayîş de, sey her rey, bi nezaket, ciddîyet û aramîya xo qedr û qîymeto ke daynî xebata kirmanckî musnabi. Ma na rey zî di-hîrê reyî şan de daristanan mîyan ra geyrabîy. Wisifî bi hewayêko mehcub reya verêne behsê xo kerdbi. Vatbi ke o êdî seba debara xo nêxebitîyêno. Debara ey bêxebate zî bena. Wazeno ewro ra pey hîna vêşî wextê xo bido çîyanê ke înan ra hes keno. Qalê tayê nuşteyanê xo kerdbi, qalê tercumekerdişê yew kitabê franskî kerdbi. Ma ke ameybî rayîrî ser, yew cîpa newaya weşe ma ver ra vîyartibî. Mi zî vatbi “Wisif, ez yew eybê xo to rê vaja”. Peşmirîyabi ewnîyabi mi ra, “Ez nê cîpan ra hes kena!” Vatbi “Keyfê mi erebayan rê nîno, yew cîpa mina inasarêne bî, mi ina (belaş) day yew embazî”.

Kesê ke Wisifî baş nas nêkenê beno ke bawer nêkê. Çunke ma pêro nê dewrî de ciwîyênî, kam yew cîpe belaş dana embazê xo? Labelê ez Wisifî zana, mi zaf derbê ey ê inasarênî dîyê.

Wisif tena comerd nêbi. Bi edeb û terbîye bi. Reyê, destpêka na xebata ma de, Vateyî rê ardim kerdbi. Mi zî o wext qey Wisif weş nas nêkerdinî, mi kombîyayîş de behs kerdbi ke Wisifî kovare rê ardim kerdo. Mabên de Wisif amebi ez berdbîya teber, bi awayêko zaf ciddî vatbi ke o nêwazeno kes bizano. A game mi çim de zaf pîl bibi. Dima, mi ey ra zaf rey vatbi “Wisif, ti merdimê na dinya nîyî”.

*    *    *

Konvoya cenaze, qîyameyê Royê Deşta Hacîyan ro ginay. Tîya de ma qulubeyê qorîcîyan ê peyênî ra zî vîyartî. Ma ke ameyî binê Pîranî, tabura eskerî ver de esker û polîsan ma vindarnayî. Semedo ke ma erebeyê verênî de bîy, yew zabit ma ra persa kanî ma se ra şonî. Resmê Wisifî yo ke her kesî sêneyê xo ra kerdbi, kek Mehmud Nêşitî ra waşt. Zabitî resim girewt û ma vîyartî. Teyera Kirdasîyan de, gama ke ma tadîyayî rayîrê Qelbînî ser, her di kîştanê rayîrî de eskeranê çekdaran lulîya çekanê xo tadaybî rayîrî ser. Konvoya ma eskeran mîyan ra vîyarte û resayî dewe.

Dewa ke Wisifî gedeyîya xo de qotan û newalanê aye ra terş çerênabi, kerran û lemanê aye ver a geyrabi. Dewa ke xeyalanê Wisifî yê gedeyî rê teng ameybî. Dewa ke Wisifî sereyê xo girewtbi û uca ra rageyrabi. Dewa ke xerîbîya derg û dilaye de bîbî Kabeyê ey. Dewa ke halênê hewn û xeyalanê ey û mekanê musteqbelê ey bî. Dewa ke ey waştbi agêro bêro û tede biciwîyo. Nika Wisif amebi Qelbîn. Hem zî tarîxê Qelbînî de çi kes sey ey nâmebi. Çi rey hende kes pîya hende welatan û şaristanan ra nêamebi Qelbîn de pêser nêbibi. Çi rey hende wasitayî reyêk de nêamebîy Qelbîn. Û seke birayê Wisifî Mistefayî zî va, çi rey goristanê Qelbînî de çi kes nêvejîyabi yew kerra ser û bi kirmanckî (zazakî) qalê kurdperwerî, camêrdî û fedakarîya kurdêkî nêkerdbî.

Bêguman Wisifî heme çî heq kerdbi. Qedr û qîymeto ke şarê ma da ey, keda ey bî, ereqê çareyê ey bi. Ez bi xo embazîya Wisifî xo rê sey yew îmtîyaz vînena. Rîyê merdimanê sey ey ra bawerîya mi bi merdimîye yena. Ez sipasdarê heyatî ya ke, embazîya ey mi rê bexş kerda. Çunke o sey cewherêkê nimiteyî bî. Eke talihê merdimî çin bo, merdim leza-lez rastê cewherê winasî nîno.(*)

(*)Çime: Vate, Hûmara 32, r. 6-8