Xutbeyê Mela Mehmalî ra Camîya Hîrêqate

Dewa ma, texmînen 300 serrî emrê aye esto. Dewe de hetanî serra 1957 camî çinê bî. Dewijanê ma zafê înan nimacê îneyî nêkerdîn. Kesê ke biwaştîn nimacê îneyî bikero şîyne dewanê bînan de nimac kerdîn.

Nimacanê bînan zî kamî biwaştînî bikero, keyeyê xo de kerdîn, yan zî nêkerdîn.

Serra 1957 de dewijî kom bîy, qerar girewt, va ma yew camî virazîn. Xo mîyande perey arêkerdîy, malzeme herîna û camî viraşte.

Dewijan camî viraşte la mela çinê bi ke înan rê nimac bikero. Dewijî roja îneyî verê camî de ameynî yew ca û temaşeyê rayîran kerdîn. Vatîn belkî yew melayo raywan rast yeno ma rê nimac bikero. Eger a roje yew melayo mêman rast nêame, dewijan nimacê xo kerdîn û vila bîynî.

Yew roja îneyî hewna pêroyê dewijan verê camî de ameybî pêser. A roje zaf mêmanê xerîbî bîy, înan mîyan de zî mela çinê bî û pawit ke yew raywan bîyero înan rê nimacê îneyî bikero. Wextê nimacî ame vîyart welakîn mela çinê bi ke xutbe biwano û nimac bikero.

Dewa ma de o wext yew merdim estbi, mishef tena wendbi û dewijan tera vatên Mela Mehmalî (Mela Mehemed Elî) çi rey melatî nêkerdbî. Dewijî ey rê heyran-qurban kenî, lebîyenî vanî ti bê ma rê xutbe biwane. Mela Mehmalî vano, mi hetanî nika melayîye nêkerda, qusurê mi meewnîn ez nişken melayîye bikero. Ê zî vanî ti eşkenî xutbe biwanî, ti ma rê tena xutbe biwane bes o. Ma her kes nimacê xo arzî kenê. Mela Mehmalî vano, wilay ez wanena, zirtikanî ey zî vejena welakîn ez nêzana kamca de cêbirîyeno. Dewijî vanî mela, ti xutbe biwane kamca de to nêzona uca de caverde û mînber ra bê war.

Dewijan a roje ra pey xo mîyan de perey arêdaynî, seba nimacê îneyî dewanê bînan ra mela ardênî pê nimac kerdîn.

Hetanî ke Şêx Selhedîn (lacê Şêx Seîdî) nêamebi mintiqaya Sîwan û Qerbegan, dewanê nê doran de zêde melayî çinê bîy. (Sîwan û Qerbegan, nameyê dewan nîyê, her yew nameyê yew mintiqa yo. Sîwan û Qerbegan Pali ra girêdaye bîy. O wext Sîwan de 33 hebî dewî estbîy. Sîwan 1936 ra pey Dara Hênî ra girêdîya. Mintiqaya Qerbegan de 24 hebî dewî estbîy. Serra 1987 de Mîyaran bi qeza. Ê dewî nika ha Mîyaranî ra girêdaye yê.) Zafê nê dewan dorûverî koyê Sipî de yê.

Baxusus dewanê dorûverê koyê Sipî zafê înan ne nimac kerdîn ne zî roce tepîştîn. Neke teyna dewa ma, zafê dewan de camî çinê bî. Mesela, dewê ke ha dorûverî dewa ma Rizwan (bi tirkî: Harmancık) de yê; Dêrey, Gahar, Xoynan, Hemsûr û Tinîg de ameyîşê Şêx Selhedînî ra pey, yanî serranî 1970an ra pey camî virazîyay.

Serra 1974 ra hetanî 1978 Şêx Selhedîn, ê mintiqayan ra serradewr, şew û roje, yew bi yew dewî di-hîrê rey zîyaret kerdîn. Pêroyê ê dewijan banderê nimac û roceyî (muslumanî) kerdîy.

Şêx Selhedîn di rey ame dewa ma. Her di reyî zî dewijê dewanê dorûverî, cinî û camêrd, bi hezaran kesî têde amey. Dewa ma de serê banan de pêrine pîya bi cemaet nimac kerdîn. Şêxî înan rê wazî daynî. Behsê şertanê muslumanîyê kerdîn. Tikê merdimî o wext şew û roje Şêxî reyra gêraynî. Her şewe yew keye de dewijî kom kerdinî. Înan rê erbane cenayne û qesîdeyî vatênî. Helqa ronayne, zikr kerdîn û yew bi yew înan reyde eleqeder bîynî, bi înan tewbe dayne kerdiş.

Şêx Selhedînî bi fekê xo vatên. Zaf dewî ha Sîwan û Qerbegan de yê, tu eleqeyî înan û muslumanîyê pîya çinê yo. Vatên, çîyê ke zanê zî şaş ê. O wext cinî-camêrd, pêroyê dewijanê ma seke newe dînê muslumanîye keşf kerdbi. Tîzbîyê neway û new hebî kerdinî xo mil ro, selawatî, wirdî û nimac ra çewî sereyê xo berz nêkerdîn. Dewijan ra zafine qicê xo şirawitîy dersê mishefî. Vatên, wa bibî mela. Yew deme ra pey, dewa ma de melayî bîy zaf. Hende bîy zafî, êdî melayîya yewbînan begem nêkerdîn. Zafin têdima nimac nêkerdên. Şîynî dewanê bînan de nimac kerdên. Her kesî vatên, ez melayo zaf hol o.

Dewleta tirkan serra 1978 de qetliamê Meraşî kerd bahane û şaristananê kirdan de îdareyê zordarî (îdareyê urfî) îlan kerd. Uca ra pey gêrayîşê Şêxî zî qedexe bi. Dewanê Sîwan û Qerbegan de dewijan o wext xo mîyan de pereyî arêday û mehlaya aldunijan (Serinevler) yê Adena de Şêxî rê yew ban viraşt. Lacê ey Şêx Mehmed Seîd hema zî ha tede nişeno ro.

Hetanî ke dewlete 1987 de melayê kadroyî şirawit, uca ra pey dewijê ma zî gêrayîşê melayî ra xelisîyay û serra 2006 de zî dewijanê ma camîya hîreqate viraşte.

* * *

Qesîdeya Qebra Tarîye (*)

Dinya fanî ya, veng a, zalimî vanî qey arîya zeng a

halbukî peynî de qebra teng a.

Qebra tarî ha veng dana, kê şanena xo ver bena

turlî-turlî azab kena.

Ezabî qebri giran o,

bêmedet o, bêemel o, ebedî binê salan o

peynî de kê benî poşman o, poşmanî feyde nêdano.

Ey yaro ehbabo bira, de şîrîy camî û hucra

nesîhetan bigêrî xo rê, bigêrî roce, fekî xo bestî

axir de ti benî serbestî.

Bigêrî roce, bikî nimac, ti şo hac, bidi zekat

ayi to rê benî abûqat.

____________

(*) Na qesîda o wext zaf menşure bî. Tikê merdimî o wext şew û roje Şêxî reyra gêraynê. Her şewe yew keye de dewijî kom kerdinî. Înan rê erbane cenayne û qesîdey vatênî. Na qesîda înan ra yew a. Hawayê ke mi vîr de menda, bi nuşte.