Zaza ve Kurmanc - 1

Zaza ve Kurmanc - 1
Muhyiddin ZINAR

Sevan Nişanyan'a ait, 27-28 Mayıs tarihli Taraf gazetesinde yer alan "Zaza" başlıklı yazılar, bilimsel inceleme niteliğinden ziyade magazinel haberciliğe daha yakındır. Konu hakkında en azından yazının hacmine yetecek kadar bile bir tarih ve dilbilgisi yoksunluğu hemen göze çarpmaktadır.

Her şeyden önce Nişanyan'ın tercih ettiği lehçe tarifleri Zazalar hakkında ortaya koyacağı teze uygun yontulmuştur. Örneğin Kelimebaz diyor ki: "Lehçe ya da diyalekt dediğimiz şeyin bir eski bir de yeni anlamı var. Eskisi şu: Yazılı edebiyatı olan bir dilin yazılı standarttan ayrılan sözlü şekillerine lehçe denir. Mesela standart yazı Türkçesinden sapan Erzurum ağzı lehçedir. Dilbilimcilerin tercih ettiği yeni tanım da şöyle: Özel bir eğitim gerekmeksizin karşılıklı olarak anlaşmaya izin veren dil varyantlarına lehçe denir... Her iki anlamda Zazaca Kürtçenin lehçesi filan değil, ayrı bir dil."

Elbette dil ve lehçe ilişkileri "az buçuk dilbilgisine" sahip olduğunu belirten bir kelimebazın yorumlarıyla sonlandırılamayacak kadar tartışmalı bir konudur. En azından dil bilimcilerin üzerinde konsensüs sağladıkları herhangi bir lehçe tanımı söz konusu olmadığı sürece ortaya koyacağınız her iddianın subjektif niteliğini de dikkate almak zorundasınız. Aydınca tavır bunu gerektirmektedir. Nişanyan'ın neden lehçenin en popüler tanımlarına değinmediği ise ayrıca düşündürücüdür. En mütebadir tarife göre; "bir dilin bilinen ve takip edilebilen tarihinden önce, karanlık bir devrinde kendisinden ayrılmış olup çok büyük ayrılıklar gösteren kollarına lehçe denir. Lehçelerde, ses, şekil ve kelime ayrılıkları çok büyüktür. ŞİVE ise Bir dilin izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur. Ayrılıklar, lehçede olduğu kadar değildir." Sırf bu bilgi bile "Zazaca asla Kürtçenin bir lehçesi değildir" gibi iddialı ve kesin yargı bildiren bir cümleyi kullanmanıza izin vermez.

Evet bazı dilbilimciler, iki grup birbirlerini anlamıyorsa, bunlar ayrı dillerdir, der. Ancak bu tanımı kabul edenlerin "anda yaşananları" esas aldıkları ve tarihçi perspektifi göz ardı ettiklerini de bilmek lazımdır. Ayrıca bu düşünce her zaman açıklayıcı olamamıştır. Bu dilbilimsel paradigmaya göre birçok soru yanıtını bulamamıştır. Mesela Arapça Yemenden Fasa kadar çok geniş bir alanda konuşulmaktadır. Yemen Arapçası konuşan biriyle Fas Arapçasını konuşan anlaşamaz. Mardin Arapçası ise çok daha farklıdır. Ama bunlar aynı dil olarak görülürler. Türkçenin yine çok geniş bir hinterlandı olduğunu bilmekteyiz. Orta Asya Türki Cumhuriyetlerinin neden ancak İngilizce anlaşabildiklerini sormamız gerekmiyor mu? Hatta Nişanyan'ın Dersimli güvercinine sormak lazım. Roj'da Zazaca program yapan Kamer'in dilini hiçbir Siverekli, Piranlı, Bingöl'lü Zaza anlamamaktadır. Öyleyse dünya dil ailesine Kamer Gencin de iddia ettiği gibi "Dersimce" diye yeni bir dil eklememiz gerekmez mi? Anlaşamamak her zaman ayrı bir dil sonucunu doğurmaz. Çünkü dili konuşan gurupların ortak kimliği, diyalektik varyantların yanında tarihi, kültürel dinamiklerle birlikte ele alınmalıdır.

"Doğu Türkistanlılar yani Uygurlar Türk değildir" yada "Türkmenistanlılar Türk değildir" demekle "Zazalar Kürt değildir" demek aynı şeylerdir. Şayet Nişanyan Azerice ve Özbekçeye lehçe değil, Türkçe olmayan ayrı bir dil şeklinde yaklaşan dilbilimsel sistematiğe göre düşünüyorsa bile yine de Zazalar için "Kürt değildirler" saptamasında bulunamaz. Çünkü bilimsel olarak, Kürtçe demekle Kurmanci demek ayrı şeylerdir. Eğer Kürtçe dediğiniz şey sırf Kurmanci diyalektiğini karşılayan bir isimse örneğin Talabani de Kürt olmaktan çıkar. Soranları da, Goranları da v.s Kürtlük havuzundan çıkarmanız lazım gelir.

Daha çok "anı" öne çıkaran batılı ve modernist yaklaşıma göre bakıldığında bile Kürt ismi etimolojik ve sosyolojik olarak Kurmancdan çok Zazaya işaret etmektedir. Çünkü Zazalar kendilerini Kırd, Kurmancları ise Kırdas olarak tanımlarlar. Zaza tabirinin ise bir galat-ı meşhur olduğunu ve özellikle Türklerle karşılaştıktan sonra onlara pejoratif bir ad olarak verildiğini hemen hemen tüm araştırmacılar kabul etmektedirler. Nişanyan'a göre Kurmanci diyalektiği Kürtçe dediğimiz dilin kendisidir. Zazaca ise Kürtçe olmayan başka bir dildir. Mademki bunlardan birinin Kürtçe olamayacağı üzerinden bu tez işlenmiştir. O zaman Zazacanın Kürtçenin kendisi olma olasılığı en az Kurmanci kadar yok mudur?

Ayrıca tüm varyantlarıyla yüzyıllardır siyasi baskılara maruz kalan ve sırf bu yüzden de bir türlü yazı diline geçiş yapamayan Kürtçe diyalektlerin anlaşılamamak zeminini etüt ederken biraz daha fazla hassas ve insaflı davranmak gerekmez mi?

gazetekurd.net