Ziwan - Medenîyet - Zêhnîyet

Yeno mi vîr, zemanêk eke çimê kesêk de yew seqetî bibîyêne, vatêne “kor”. Semedê merdimê ke linga ci de nuqsanîyêk bibîyêne zî vatêne “qop” yan vatêne “topal”, vatêne “leng”. Eke dest ra nuqsan biyêne vatêne “qot” yan zî “çolax”. Eke paştîya xwu ra seqet biyêne vatêne “paştkuz”, vatêne “qilûz”. Eke kesêk de hetê aqil û hişî ra kêmanîyêk bibîyêne vatêne “gêj”, vatêne “cinêr”, vatêne “xêvik”, vatêne “saxik”. Eke sewbîna yew ezayê bedenê ci de seqetîyêk bibîyêne vatêne “seqet”.

Helbet enê heme çekuyî semedê însanan giranî bî; xirûrê însanî şikitêne, şexsîyetê însanî rencîde kerdêne la seba ke medenîyetê ma hende aver nêşibi, bi hawayêko tebîî ma vatêne, ma bi rehetî bikar ardêne.

Eno termînolojî neke tenya miyanê ma kurdan de wina bi, tirkan de zî wina bi. Mesela, yeno mi vîr Diyarbekir de “Körler Derneği” estbî. Ancî “Sakatlar Derneği” estbî.

Labelê zeman çiqas viyart û medenîyet aver şi, ziwan zî tedir vurîya bi nerm, bi kîbar û medenî. Mesela, tirkî de herinda termanê sey “kor, qop, topal, leng, qot, çolax, kuz, qilûz, gêj, seqet” de çekuya “uzrin: özürlü” vejîya. Nameyê komeleyan zî tedir vurîyayî biyî “Özürlüler Derneği”.

Herçiqas çekuya “uzr”î çekuyanê sey “kor, qop, topal, leng, qot, çolax, kuz, qilûz, gêj, seqet” ra bineyna nerm û medenî bo zî, ancî weş nîya, çimkî sûcdarî ana vîrê merdimî. Ma vajin merdimêk netîceyê yew qeza de yan biyayişê xwu ra nuqsanîyêk bedenê ci de bibo, bi termê “uzir: özür” îfadekerdiş de, seke sûc kerdo, o qayde îmaj virazîyeno. Oxro ke tu sûcê ci çinê yo. Coka komelî ena çeku ra zî lez fek verada, herinde de termê “astengdar: engelli” ard.

Nika semedê kesê ke hetê bedenê xwu yan zî hişê xwu ra yew kêmî bibo, înan ra vanê “astengdar.” Ena çeku bineyna medenî ya, nerm a; merdimî pê nêşikîyeno. Beno ke meşte-bîro ena çeku zî hewanîyo û yewa hîna mutebere ronîyo.

Hetê medenîyetî dir vuriyayişê ziwanî de eno tenya yew nimûne bi ke mi tiya behs kerd. Esasê xwu de zaf çiyanê bînan de zî medenîyetî xwu dir ziwan vurnayo. Labelê zêhnîyet sewbîna çi yo, her ke medenîyet aver şino û ziwan vurîyeno, zêhnîyetê zafê merdiman xeripîyeno! Oxro ke çiyo tewr muhîm vurîyayişê zêhnîyetî yo.