Kuliksûre

Beno nêbeno, welatêde zaf dûrî de jû çêneke bena. Pîl bo qij bo her kes na çêneke ra zaf hes keno, her kesî ra zafêr kî pîrika na çêneke aye ra zaf hes kena û eke çimê pîrike ke gineno ra torna xo, kokime nêzanena ke torna xo rê se bikero. Rojan ra jû roje pîrika aye aye rê ju kulika (kilawa) sûre rêsena û ze xelate dana aye, torna pîre sevtanê na xelate ra zaf zerreweş bena û na xelata pîrika xo qet sereyê xo ra nêvejena û her roje ebi na kulika xo fetelîna; naye ra tepîya kî mileto ke ê der û dorman der o, leqeb nano aye ra û vano "Kuliksûre".

Rojê maya Kuliksûre venga aye dana û vana "Kuliksûre, mevinde bê çeye!” Kuliksûre kayê xo bi hevalanê xo nême de caverdana, çîp û vazdana şona çeye, leyê maya xo û vana "Çik o dayê, to çira venga mi da?" Destê maya Kuliksûre de ju selika pirrê zexîre û werdene bîya û maya aye vana "Kuliksûra mina delale, ti zana pîrika to binê bonê xo de tik û teynîya ra, nêweş û kûta, mîyanê cile der a, nêsîkîna ke cayê xo ra xo bilewno, eke ma kî qayîtê aye mekerîme a vêsanîye ra mirena; ti nê zexîreyî bicê xeyrê xo çarçapik a bireme so bide pîrîka xo û mekuye herey ancîya bicêre bê çeye. Raye ra hifzê xo mordemanê xerîban ra bike, kesê xerîbon de qese meke û qaytê vernîya xo bike û megine war ro. Eke ti şîya leyê pîrika xo, xo vîr ra meke, lew destê pîrika xo ne û hal-xatirê pîrika xo biperse. Çeyê pîrika xo de kî rehet vinde, henî per û qul û quncikanê çeyî ra nîya mede û çî-mîyanê pîrika xo qurçî meke." Kuliksûre vana "Heya daka mina delale, çimê to peynîye de memanê, ez şikîna bi hukmê xo bivejîye; ez ebi silametîye sona û ancîya cêren ra êna." Maya Kuliksûre gapiranê sûran ê çêna xo ra paç kena û selîka zexîreyî dana çêna xo û vana, de to rê oxir bo.

Çi esto ke çeyê pîrika Kuliksûre ebi pîyatîye dewe ra nêm saete dûrî de bîyo, mîyanê çeyê pîre û dewe de kî zaf birrî û koyî bîyê. Çito ke Kuliksûre mîyanê hêgawon ra, hetê ra kilamo vana û hetê ra kî raya xo ra sona, uza de jû verg rastê Kuliksûre beno û vano, "Ma bi xeyr dî Kuliksûre!" Zereyê Kuliksûre ra qet heyn çîyo xirabin nivîyareno ra û Kuliksûre kî vergî ra vana "Xêr bi silamet, bira verg!" Axwe fekê vergî ra sona û verg zaf beno keyfweş û vano, "Nê Kuliksûre xeyr o? Nîya sodirane ti kamta sona?" Kuliksûre vana "Raya mi ser ra biancîye so! Waxtê mi çin o, ez gerek nê zexîreyî berî pîrika xoya nêweş û kute rê; no çî-mî ra ke mebo pîrika mi binê bonê xo de vêsanîye û têsanîye ra mirena!" Verg pers keno vano, "Ma o çik o mîyanê a selika to der o?" Kuliksûre hetê ra sona hetê ra kî cewab dana ra vergî û vana, "Tenê bijike û do wo, sevtane pîrika mi maya mi kerdo ci."

Vergî ancîya dolimêna Kuliksûre ra pers kerdo vato, "Nê ma a pîrika to kotî de nîşena ro ke?" Kuliksûre vana, "Hîna çend deqayî estê ke ez biresî çeyê pîrika xo." Vergî wasto ke uza de Kuliksûre biqilotno ro biwero, hama verg xo bi xo fikirîyayo û zereyê xo de vato, na çêneka bome tenêna lingê xo giran-giran biestenê, çiqas rind bîyêne, ez kî şîyêne çeyê pîrike û vernî de pîrike werdêne, tepîya eke na bome kî ameye çeyê pîrika xo, mi aye kî werdêne û pîzeyê xo rind kerdêne mird. Verg kuno verêndîya Kuliksûre vano "Nênê Kuliksûre hela nîyade, qaytê der û dormeyê xo bike, çiqas vilikêde torinî estê, ti nêwazena tenê vilikan arê bidê û pîrika xo rê berê, pîrika to sevtane na xelata toya delale ra zaf bena keyfweş û to ra kî bena zaf zereweş." Eke verg naye vano, Kuliksûre kî xo bi xo fikirîna nîya dana û vana "Wulle heqa nê vergî esto, pîrika mi mi rê na kullika rindeke virasta, ez kî aye rê tenê vilikon bidî arê û berî; zaf rind beno." Uza de Kuliksûre tûrikê xo hardî de nana ro û sona gul û gulsosinan arê dana.

Verg ebi huyayîş û şabîyayîş vazdano sono çeyê kokima feqîre û kokime kî mîyanê cila xo de ebi nalayîş û jîwayîş meredîya ra, aye cêno erzeno fekê xo qilotneno ro û weno, tepîya kincanê pîrike dano xo ra û xo keno qilixê kokime, perdeyê pencera ro anceno we û kûwno mîyanê cile, orxanê anceno serê sereyê xo, uza de hatanî ameyîşê Kuliksûre xo dano we.

Kuliksûre kî ebi keyfodê weş ancîya heyn arêdayîşê vilikon de bîya, tenêna kî vilikon dana arê, Kuliksûre nîya dana ke endî virana aye ebi vilikon bîya pir û qet ca nêmendo, pîrika aye ameya vîrê aye û tûrikê xo yo ke hard der o girewto destê xoyê bînî û ancîya kota raye, dayo piro şîya çeyê pîrika xo. Kuliksûre ameya verê çêverê pîrika xo ke çêver hetanî peynîye yakerde wo; no halê çêyî zaf şîyo ecayîbe Kuliksûre, ters kewto zereyê Kuliksûre û aye xof girewto, qidûmê çokanê aye bîjîyo ya û xo bi xo fikirîyaya vato “Ya Xizir, ti ma bişanê verê efê xo, no çik o nîya!” Kuliksûre ebi gamanê zaf nîşkekan kota hîyata pîrikaxo û dolimêna veng fîşto ra xo vato “Pîrika mina delale xêr a, ti çê der a yan nîya?” Vergî ebi vengê xoyê bêtoşeyî veng fîşto ro bi xo vato “Heya Kuliksûra mina torine, ez nêweş a, na wa mîyanê cile der a, nêşîkîna biwurzî ra, coka mi çêver to rê yakerde caverda.” Kuliksûre kûwna şik ke nê çî de çîyo boyin esto labelê xo bi xo fikirîna vana, no veng vengê pîrika mi nîyo hama no mordem kî nameyê mi zano, beno ke pîrika mi zaf nêweş a û veng ra kota, coka vengê aye ze vengê camerdon vejîno. Û şîya hetanî leweyê karyolaya pîrika xo, vilikî serê sehpa de nayê ro, perdeyê çeyî kerdê ya û nafa kî şîya cile serê pîrika xo ra anta we ke çi bianco, hawa pîrika aye kulika xo ya sipîye hetanî serê fekê xo anta û heyn ecayîb meredîya ra, nalena.

Kuliksûre zerrîya xo zaf pêt cêna û persena, vana:

- Weeyîî pîrike, çira goşê to nîya bîyê girs?!

Verg vano:

- Çira ke ez to dayîna rind biheşnî, coka!

Kuliksûre ancîya persena vana:

- Weeyîî pîrike, çira çimê to nîya bîyê girs?!

Verg vano:

- Çira ke, ez to dayîna rindêr bivînî coka!

Kuliksûre terson ra lerzena, hama ancîya kî persena vana:

- Weeyîî pîrike, çira destê to nîya bîyê girs?!

Verg ancîya vano:

- Çira ke, ez to dayîna rindêr pêbicêrî coka!

Kuliksûre ebi tersê xoyê bêhesabî ancîya persena vana:

- Peppûûg pîrika mi, çira fekê to nîya zê cinawiron bîyo girs?!

Verg cayê xo ra erzîyayo we û vato:

- Çira ke ez to dayîna rindêr biqilotnî ro û biwerî, coka!

Qesa vergî ke wina fekê vergî der a û nêqedîyaya, verg Kuliksûra belengaze kî keno çopa nonî, qilotneno ro û weno.

Çito ke verg vêreyê xoyê herî kerdo mird û rehet, ancîya heyn meredîyayo bi serê karyolaya kokime, ebi pirxayîş û xurayîşode zaf berz şîyo hewn û koto ra bi hewnode zaf xorîn. Nêçîrvan ke o dem de verê çêverê pîrike ra vîyareno ra, veng çeyê pîrike ra heşneno û xo bi xo fikirîno vano, hella hella, na pîrike ewro çira nîya bêtoşe xurena û pirxena, hela ez sêrî ju sere bidî piro ke muhtacîya aye bi tawa çîyê esta yan çin a. Nêçîrvan çêvero ke yakerde wo tahn dano û kûno zereyê çeyê pîrike, hîyate ra vîyareno ra sono odaya rakotene û nîya dano ke ha wo verg serê doşega pîrike de meredîyayo ra, fekê xo buhostê kerdo ya, ebi heyn pirxîye û xurîye hewnode xorîn der o û kûno ra. Nêçîrvan zaf beno hêrsin û xo ver de pil-pilneno vano, ero gonîwero bêşoret! Ez o to teber ra peyîna, ti îta de rastê mi êna! Ebi ê hêrsê xo tifangê xo ano azneno qilîka çareyê vergî ra, eno ke zonê tifangî bianco û ju girmîne bi mezgê vergî ra bikero berz, hama aqil êno sereyê nêçîrvanî û o xo bi xo fikirîno vano, la-law, beno ke no gonîwero bêşoret pîrika feqîra belengaze qilotnaya ro werda, coka ez gerek vêreyê nê bênamusî biqilaşnî ra û hela qayt bikerî kokime hama weş a yan nîya? Uza ra ju meqes doz keno ano vêreyê vergî qilaşnano ra. Nêçîrvano ke hîna buhostê vêreyê vergî neqilaşnayo ra, qayt keno ke ha wo ju kulika sûre bereqîya, nêçîrvan tenêna ke qilaşneno ra, Kuliksûre zereyê vergî ra ze tîrkevane zirçena vejîna teber û vana: “Wuyî peppoo, ez çiqas terso, zereyê nê vergî ze zindanî ting û tarî bî!” Kuliksûre ra tepîya pîrika aye kî weş û war zereyê nê cinawirî ra xelesîna ra vejîna teber hama nefes bi ci birîyayo, pîre nêşîkîna ke bîna xo ebi rehetîye bicêro.

Kuliksûre çarçapik a şîya teber ra kemerê zaf giranî arê dayê ardê û nêçirvanî ê kemerî guretê û ebi dînan vêreyê vergî dewasnayo kerdo pir, pîrike kî ebi lak û derzîne vêreyê vergî ancîya peyser deşto. Werte ra tenê waxt ke nêvîyarto ra, verg bîyo hêşar û ameyo ra xo, usto ra ke uza ra bivazdo biremo, labelê kemerê ke vêreyê vergî der ê zaf giran bîyê û verg uza de dêm dîyayo ro ci, ginayo war ro û gever (geber) bîyo.

Zereyê hurdimena kî bîyo rehet. Nêçîrvanî uza de verg poste kerdo, posteyê ê girewto vejîyayo şîyo çeyê xo, kokime kî xo rê bijika xo werda û doyê xo simito, tepîya ancîya ameya ra xo û destê xo soynayê por û çimanê torna xo ra, a paç kerda. Kuliksûre uza de xo bi xo fikirîna û vana: “Ti gerek reyna emrê xo de tik û teyna rayanê birrî û kowon ra bê xebera maya xo mecêrê ya û mefeteliyê!”

Êno qese kerdene ke, rojan ra ju roje Kuliksûre ancîya ebi tenê zexîre kota raye ke sêra leyê pîrika xo, vergode bîn raye ra rastê aye ameyo û wasto ke Kuliksûre de qese bikero û Kuliksûre raye ra bikero teber û biruşno raya bîne. Hama Kuliksûre qet goş nênayo ra vergî û raya xo şaş nêkerda û hetanî çeyê pîrika xo remaya ameya. Pîrika xo ra hal hêkatê xo ebi vergî ju bi ju morno(a mornena) (hûmarito) û qesê kerdo(a) ke çito verg raye ra rastê aye ameyo û ebi çimanê xoyê gonînon wasto ke silam bido Kuliksûre. Peynîye de Kuliksûre pîrika xo ra vana, “Pîrike, wad bo ke ez serê raya akerdîye de mebîyêne ê gonîwerî hetanî nika mi kerdbî aratîya xo û werdbî!” Kokime vana, “Bê zere, bê zere ke ma çêver û penceron bicêrîme o gonîwer kî meşkîyo bêro bikûyo zereyê çeyê ma.”

Mîyan ra zaf wext nêvêrdo ra ke çêverê kokime ameyo pirodayene û ju mordemî veng fîşto ro xo û vato: “Çêver rake, pîrika mina delale, min û torna to Kuliksûre, ma to rê goşt, hewla (helwa), xaşile, ron, hemgên, non û do ardo.” Labelê pîrike û Kuliksûre qet vengê xo nêkenê û çêver kî vergî rê nêkenê ya. Uza de no qafikboz der û dormeyê çeyî de pêyîno û ju ca nêvîneno ke bikûyo zereyê çeyî, hama cayê xo ra zirçeno vejîno serê bonî; wazeno ke uza de hatanî sand bimano û eke Kuliksûre çeyê pîrika xo ra vejîya, o kî aye dima sêro û aye pêşewe de biqilotno ra û biwero. Labelê pîrika Kuliksûre herra(?) kan a û zana ke no vergo vêreher ebi çik fikirîno, verê çêverê pîrike de ju sîtila zaf girse bîya, pîrike torna xo ra vana “Mevinde mi qidaye lîlika çêna xo, na kulenge bicê û axwe biance bîya, na sîtile pir bike û ez kî goşto ke to ardo ey dekena zereyê sîtile û adir bine de kena we.” Kuliksûre kulenge cêna û hênî ra axwe ancena, sîtila paxirine hetanî fek kena pir, pîrike kî goşt dekena zereyê sîtile û adir bine de fînena ta.

Xurayîş kuwno axwe ro û beno bilq-bilqa axwe û girêyena; boya goştê weşî sîtile ra darîna we hetanî pirnika vergo ke wena serê bonî der o sona, verg cayê xo ra xil beno û nîya dano ke hela na boya weşe kotî ra ena. Verg serê bonî ra sereyê xo derg keno ke qaytê verê çêverê pîrike bikero, hama uza ra lingê vergî şiqitînê we û verg endî nêşîkîno xo rast bikero ebi qîrayîş gineno zereyê sîtila ke tede goşt girêyeno, ebi qîrayîş û fîzayîş uza de gever beno; ebi no qayde pîrike û Kuliksûre yaxeyê xo nê vergî ra kî reynanê ra. Kuliksûre aye ra tepîya bê qisawete sona çeyê xo û raye ra endî qet kes bi nêzdîye aye nêbeno.

Ê şîyê heqîya xo, sima kî bimanê mîyanê weşîye de, na mesela ma kî îta de qedîya.

__________

Almankî ra açarnayox: Ayhan Sarigol

Çime: Märchen der Brüder Grimm (Sanikê Birayanê Grîmman), Kinderbuchverlag Berlin, Berlîn, 1970, r. 5-9