Vewrsipîyeke

Yew bî, yew çin bî. Orteyê zimistanî bî. Vewre sey purtikê zerencan asmên ra ameyêne war. Qiralîçayêke verê penceraya ke çarçewaya aye dara abanoza sîyaye ra virazîyabî de niştebî ro û xo rê karê deştene kerdêne. Gama ke deştêne, semedê ke qayîtê vewre kî kerdêne, derzîne şîye bêçika aye ra. Hîrê dilopê gonî çilkayî serê vewre. Seba ke rengo sûr vewre ser o zaf rindek asayo, aye zereyê xo de vato, “Werrekna yew domana mi bibîyêne, wa posteyê aye sipî sey vewre, lewê aye sûr sey gonî û porê aye zî sîya sey abanoze bîyêne.” Demê ra dima yew kênaya aye bîya. Posteyê kêneke sipî sey vewre, lewê aye sûr sey gonî û porê aye zî sîya sey abanoze bîyo. Coka nameyê aye Vewrsipîyeke naya ro. Çitur ke kêneke ameya dinya, qiralîça merda.

Eynî serre de qiralî xo rê cinîyêna arda û zewijîyayo. Cinîyêka rindeke bîya, la rindekîya xo de kî xo ra zaf razî bîya. Eke xo ra rindekêr kese bidîyêne, zaf celîyayêne. Yew eynika aye ya efsûnêne kî estbîya. Hertim şewdir ra şîyêne verê eynika xo û persayêne, vatêne:

“Eynikê, eynika rîyê dîwarî,

Kam a tewr rindeka nê dîyarî?”

Eynike timûtim vato:

“Ti ya qiralîçaya mi, tewr rindeka nê welatî.”

O wext memnun bîya, çike zanayo ke eynike tim rastîye vana.

Labelê Vewresipîyeke bîya pîle, daîma bîya rindekêre û wexto ke resaya bi hewtserrîya xo, sey roja paka hende delale bîya. Qiralîça ra kî rindekêr bîya. O wext gama ke qiralîça eynike ra pers kerdo vato:

“Eynikê, eynika rîyê dîwarî,

Kam a tewr rindeka nê dîyarî?”

Eynike cewab dayo vato:

“Qiralîçaya mi, tewr rindeka nê cayan ti ya.

La rindekîya Vewrsipîyeke to ra hezar qatî ya.”

Qiralîçaya ke qiseyê eynike heşnayê, vilişîyaya pêro û hesûdîye ra gonî rîyê aye de nêmenda. O dem ra tepîya zerrîya qiralîça Vewrsipîyeke ra menda û aye ra nefret kerdo. Hesûdîye û ezamet sey vaşê bengî zerrîya aye de roje bi roje rewîyayo, heta ke huzur tede nêmendo. Venga seydwanî dayo, vato:

“Na domane bere bi birr, çimanê mi ra dûrî fîyne. Aye uca bikişe û sey delîlî mi rê pişik û cîgera aye bîyare. Ez wazena sole de bipewzî û biwerî.”

Seydwanî goş ro aye nayo, Vewrsipîyeke girewta berda bi daristan. La gama ke kardîya xo veta û waşto ke zerrîya aye ya mesûme raqilaşno, Vewresipîyeke dest bi berbayîşî kerdo vato:

“Ax seydwano, eza qurbane. Ruhê mi megîre. Ez reyna anêgêrena keye, ez şona mîyanê daristanê kovîy.”

Seydwan kewto rindekîya Vewrsipîyeke ver. Zerrîya ey pê veşaya, vato:

“Şo bireme, domana belengaze.”

Zereyê xo de vato, “Hewywanê kovîy xora do to biwerê.” La zerrîweş bîyo ke o mecburê kiştişê aye nêbîyo. A linge de leyîrêko qijkek yê xozî uca ra vîyarto. Seydwanî leyîr serebirnayo. Pişik û cîgera ey vetê û sey delîlî qiralîça rê berdê. Werdpewj mecbur bîyo ke sole de bipewzo. Qiralîçaya nîyetxirabe ê werdê. Xo rê vato qey aye pişik û cîgera Vewrsipîyeke werdê.

Vewrsipîyeka belengaze birr de tik û tena menda. Coka zaf tersaya û qayîtê pêro velganê daran kerdo ke nêzanayo se bikero. Aye ra vazdayo û vazdayo. Kemeranê tujan ser ra, mîyanê telîyan ra û heywanê kovîyan ver ro şîya la pêşkarê aye nêbîyê. Hetanî ke linganê aye de taqet estbîyo vazdaya. Axir gama ke roj şîyo awan, a rast ro keyeyêkê qijkekî ameya. Şîya zere ke biarisîyo. Keyeyekî de her çî qijkek la pak û şîrin bîyo. Xonçike bi rîpêşo sipî û hewt tebaxçayan, verê her tebaxça de koçikî û aye ra kî wet hewt kardî û çetalê qijkekî, hewt bardaxikî. Dêsî ver de hewt cilikî bi rîpêşanê neweyanê sipîyan têlewe de raviste bîyê. Vewrsipîyeke vêşan û têşan bîya. Her tebaxça ra tikêk tarrûtur û nan werdo. Her bardaxike ra qurtêk şerab şimito, çike nêwaşto hemeyê werdê tu kesêk pêro ey ra bigîro. Dima, seba ke hende rincan bîya, waşto ke rakewo. La qet cile ro ci nêşikîyaya; yewe zêde derge bîya, yewe kî zêde kilme bîya. Axir a hewtine şîya ro weşîya aye. Kewta cila hewtine, minete kerdo û şîya hewn ra.

Senî ke bîyo tarî, wayîrê keyeyî ameyê keye. Ê hewt cuceyî bîy ke koyan de maden kinitêne. Hewt çilayê xo fiştê ta (vistê ta). Çitur ke bîyo roşn, cuceyan tey veto ke kesêk ameyo keyeyê înan, çike her çî sey verî cayê xo de nêbîyo.

Ê yewinî vato:

- Kam sandalîyekê mi ser o nişto ro?

Ê dîyinî vato:

- Kamî tebaxçaya mi ra werdo?

Ê hîrêyinî vato:

- Kamî nanê mi ra werdo?

Ê çarinî vato:

- Kamî tarrûturê mi ra werdo?

Ê pancinî vato:

- Kamî bi çetaleka mi pede kerdo?

Ê şeşinî vato:

- Kamî bi kardîya mi birnayo?

Ê hewtinî vato:

- Kamî bardaxa mi ra şimito?

Dima ra, ê yewinî dorûverê xo de nîyadayo û vato:

- Kamî pay nayo cila mi ser?

Êyê bînî ameyê ey het û vato:

- Wey! Cila mi de kî yewê xo kerdo derg.

La gama ke ê hewtinî cila xo de nîyadayo, ewnîyayo ke Vewrsipîyeke tede rakewta ya. Naye ra hewt cuceyî çapik ra ameyê verê ey û hende şaş bîyê ke zirçayê. Hewt çilayê xo ardê, qayîtê Vewrsipîyeke kerdo û hemîne têreyra vato:

“Oy Homayo, oy Homayo! Na domane çiqas rindek a!”

A zaf şîya ro weşîya înan. La înan a ranêurznaya û cile de caverdaya. Cuceyo hewtin leweyê embazanê xo de kewto ra. Cila her yewêk de saetêk mendo û şewe vîyarta.

Eke bîyo şewdir û Vewrsipîyeke bîya hişyare, aye cuceyî dîyê. Aye kî dorê înan de vişîyayê pêro. La ê nazik bîyê û aye ra pers kerdo vato:

“Nameyê to çi yo?”

Aye vato:

“Nameyê mi Vewrsipîyek a.”

Cuceyan vato:

“Ti senî ameya keyeyê ma?”

Aye înan rê hal û hewalê xo qisey kerdo ke damêrrîye çitur waşto aye bido kiştêne, seydwanî çitur a nêkişta û çitur hemeyê roje vazdayo heta ke peynîye de ameya resaya bi keyeyê înan. O wext guneyê cuceyan bi aye ameyo. Înan vato:

“Ti ke karê keyeyî kena, pewzena, derzena, cilan fînena ra, şuwena û rêsena, ser o kî her ca pak û biserûber verdana. Eke ti ma het de bimanî, çîyê to kêmî nêbeno.”

Vewrsipîyeke vato:

“Eya, çiman ser.”

Û leweyê înan de menda. Aye karê keyeyê înan kerdo. Şewdir ra cuceyî şîyê bi koyan û zerrn û maden kinito.  Şan de ê gêrayî ra bi keye, ganî o wext werd hazir bîyêne. Bi roje kêneke tena bîya. Cuceyan vato, “Bala to qiralîça ser o bo. A nêzdî de do bizano ke ti tîya ya. Kesî megîre zere.”

Qiralîça, badê ke cîger û pişika Vewrsipîyeke werdê, êdî bawer kerdo ke a tena tewr rindeka welatî ya. Şewdir şîya verê eynike û persayo vato:

“Eynikê, eynika rîyê dîwarî.

Kam a tewr rindeka nê dîyarî?”

Labelê eynike wina cewab dayo:

“Qiralîçaya mi, tewr rindeka nê cayan ti ya.

La Vewrsipîyeke ha leweyê hewt cuceyan û peyê hewt koyan de.

Rindekîya de to ra hezar qatî ya.”

Qiralîça ke nê qiseyî heşnayê, şaş menda, çunke zanayo ke eynike zûrî nêkena. Şîya ser ke hetê Seydwanî ra xapîyaya, tey veto ke Vewrsipîyeke hîna ciwîyena. Dest pêkerdo ser o fikrîyaya ke senî bişîyo aye bikişo. Çunke hetanî ke eynike mevajo a tewr rindeka welatî ya, a huzur nêvînena. Dima kinc û kisvetê etarêke girewtê pira, rîyê xo boyax kerdo ke qet kes aye nêşinasno û şîya verê banê cuceyan. Dayo keyber ro û veng dayo vato:

“Rakerêne, rakerêne. Ez etarêka kokim a, ez malê rindî roşena.”

Vewrsipîyeke pencera ra nîyadayo teber û pers kerdo:

“Xanimê, to het çi esto?”

Kokime vato:

“Malê rindî, malê rindekî. Kurdelayê zafrenginî, domana delaleke.”

Û yewe veta ke birîsmo zerd, sûr û kewe ra mûnite bîya. Vewrsipîyeke zereyê xo de vato “Ez şêna na cinîka kokime bîyarî zere, a yewêka başe asena.” Û zorbeyê keyberî kerdo ra û xo rê kurdele herînaya. Kokime vato:

“Dê nîyade! To çiqas bêserûber girêda. Bê, ez to rê rindêr girêbidî.”

Vewrsipîyeka mesûme verê aye de vindeta. Aye kurdele girewta û girêdaya. La hende çîp (huşk) girêdaya ke nefesê Vewrsipîyeke gêrîyayo, ginaya war ro, eynî seke merda. Qralîça vato, “Ti ha bîya tewr rindeke!” û dayo piro şîya.

Demê ra dima, bîya şewe. Hewt cuceyî gêrayê ra keye. Wexto ke Vewrsipîyeka xo ya delale erd de dîya, seke merda, zaf kewtê ver. A cayê xo de nêlewîyaya, merdim vano ke merda. Înan a hewa naya û dîyo ke zêde çîp girêdîyaya. Bendikê kurdele birnayo û Vewrsipîyeke nefes girewto, dima bîya ganîye. Cuceyan ke heşnayo ke se bîyo, vato:

“Na etarêka kokime qiralîçaya bêwayîre ra teber tu kes nîyo. Tim baldare be, eke ma to het nîyîme teba kesî megîre bi zere!”

Qiralîçaya nîyetxirabe ke reşta bi keye, eynika xo ra pers kerdo vato:

“Eynikê, eynika rîyê dîwarî.

Kam a tewr rindeka nê dîyarî?”

Eynike cewab dayo vato:

“Qiralîçaya mi, tewr rindeka nê cayan ti ya.

La Vewrsipîyeke ha leweyê hewt cuceyan û peyê hewt koyan de.

Rindekîya xo to ra hezar qatî ya.”

Qiralîçe hende şaş menda ke gonîya xo heme vindeta. Çunke zanayo ke Vewrsipîyeke hîna ganî ya. Vato “Nika ez o çîyê ser o bifikrî ke to mehf bikero.” Werişta û bi sihirbazîye ke tede zanayoxe bîya şaneyêko axûyin viraşto, kewta şeklê çerçîyêka kokima bîne û reyna şîya serê hewt koyan, verê keyeyê hewt cuceyan. Dayo keyber ro vato:

“Malo rind, malo rind!”

La Vewrsipîyeke nîyadayo teber ra, veng dayo vato:

“Rayîrê xo ra şore. Ez nêşêna kesî bîyarî bi zere.”

Çerçîye vato:

“Ma ewnîyayîş kî qedexe nîyo, ney?”

O wext aye şaneyo axûyin veto û hewa nayo. Vewrsipîyeke ke beriqîyayîşê şaneyî dîyo, zaf şîyo ro weşîya aye. Seba ke na rey cinîyêka bîne verê keyberî de bîya, aye keyber kerdo ra û şane herînayo. Herînayîşî ra tepîya çerçîye vato:

“Bê, ez porê to weşik şane bikerî.”

Vewrsipîyeka belengaze xirabîye tede nêdîya û a caverdaya ke şane bikero. Labelê gama ke şane dayo porê Vewrsipîyeke ro, Vewrsipîyeke xo ra şîya û ginaya war ro. Qiralîçaya xirabe vato:

“Ti ya rinda rindekan! Nika yê to qedîya.”

A şîya keye. La demêko nêzdî ra tepîya bîyo şan û cuceyî reştê keye. Înan ke Vewrsipîyeke erd de dîya, ca de damêrrîye sucdar kerda. Înan dîyo ke se bîyo. Şaneyo axûyin mîyanê porê aye ra veto. A game de Vewrsipîyeke çimê xo kerdê ra û hewna bîya ganîye. Aye înan ra vato ke se bîyo. Cuceyan reyna aye ra vato ke baldare bo û kesî rê keyber anêkero.        

Qiralîça ancîna şîya verê eynike, vato:

“Eynikê, eynika rîyê dîwarî.

Kam a tewr rindeka nê dîyarî?”

Eynike cewab dayo vato:

“Qiralîçaya mi, tewr rindeka nê cayan ti ya.

La Vewrsipîyeke ha leweyê hewt cuceyan û peyê hewt koyan de.

Rindekîya xo to ra hezar qatî ya.”

Qiralîça ke nê qiseyî reyna heşnayê, hêrsan ra recifîyaya û lerzaya vato:

“Wa Vewrsipîyeke bimiro, wazenê wa peynîya emrê mi bo!”

Badê şîya odaya xo ya nimitkîya tenhaye ke kes nêşêno vernî ro aye bigîro. Aye uca sayêka axûyine viraşta. Saye teber ra rindek û sûre asaya. Merdimî gama ke a saye dîyêne, zerrîya xo şîyêne pê. La kamî ke saye biwerdêne, tavil merdêne. Badêna kinc û kisvetê cinîkêka dewije girewtê pira, şîya serê hewt koyan, verê banê hewt cuceyan û dayo keyber ro. Vewrsipîyeke nîyadayo û vato:

“Ez nêşêna çi kesî bîyarî zere, cuceyan mi rê qedexe kerdo.”

Cinîka dewije vato:

“Ti axûyî ra tersena? Ti mi ra şubhe kena, ha ez o yewe şîl bikerî û nêmeyê aye biwerî. Wa felqeyo sûr para to bo.”

La saye henî viraştîye bîya ke tena heto sûr axûyin bîyo. Vewrsipîyeke dîyo ke dewije bi xo saye ra werd, zerrîya aye kî şîya pê û êdî nêmeyo bîn girewto xo dest û gid (gaz) kerdo. La gama ke gid kerdo, ginaya war ro û merda. Qiralîça xirabe awir dayo aye û huyaya, vato:

“Sipîye sey vewre, sûre sey gonî, sîyaye sey abanoze! Nika cuceyî êdî do meşîyê to ganî bikerê.”

Ancîna keye de eynike ra persaya, vato:

“Eynikê, eynika rîyê dîwarî.

Kam a tewr rindeka nê dîyarî?”

Eynike axir cewab dayo aye vato:

“Ti ya qiralîçaya mi, tewr rindeka nê welatî!”

Nika zerrîya xo ya hesûde çiqas ke bişîyo rehetîya xo bivîno, bîya sivike.

Cuceyî şan de kana madenan ra ameyê bi keye. Vewrsipîyeka delale uca erd de meridîyaya bîya. Aye nefes nêgirewto û merda. Înan bendikê aye kerdo ra. Nîyadayo gelo çîyêko axûyin porê aye de esto yan ney. A bi awe û şerab şuta. Labelê çi fayde ke nêşayê kêneka delale bikerê ganîye. A merdîye menda. Înan a naya teşkereyî ser, aye het niştê ro û hîrê rojî berbayê. Tepîya waşto ke aye wedarê la ewnîyayo ke hîna tezî ya, qet ro merdeyan nêmenana, alişkê aye yê rindekî hîna sûrî bîyê. Înan vato: “Nêbeno ke a şoro binê erdê sîyayî.” Weriştê yew tabuto camên dayo viraştene. Înan a kerda mîyan ke merdim şîyayo aye rasterast her het ra bivîno. Bi herfanê zerrnênan kî name û eslê aye ser o nuşto. Dima tabût yew koyî ser nayo ro û her roje cuceyan ra yew leweyê aye de mendo û nobete girewta. Hewyanî kî ameyê Vewrsipîyeke rê berbayê. Verê kundêk, dima qirawilêke û peynîye de boranêke.

Vewrsipîyeke henî xeylê, xeylê wext mîyanê tabûtî de menda û nêpuyaya. Hîna sipîye sey vewre, sûre sey gonî û porsîyaye sey abanoze bîya. Çunke henî meridîyaya ke merdimî vatêne qey hewn de ya.

Reyê bîyo ke yew prenso xort ameyo keyeyê cuceyan ke şewêk uca bimano. O wext koyî ser o Vewrsipîyeka delale tabutê camênî de dîya. Ey nuşteyo zerrnên wendo, ewnîyayo ke a esilzada ya. Coka cuceyan ra vato:

“Tabûtî bidêne bi mi, şima çi wazenê, wa yê şima bo.”

La înan vato:

“Ma ey nêdanîme bi heme zerrnê dinya.”

Coka prensî vato:

“Tabûtî mi rê bikerêne dîyarî. Eke ez Vewrsipîyeke nêvînî ez nêşêna biciwîya. Seke dinya de çîyo tewr biqîymet bo, ez do hertim ê tabutî rê hurmet bikerî.”

Zerrîya cuceyanê erjayeyan pê veşaya, tabût dayo bi ey.

Prensî tabût dayo xizmetkaranê xo ke mecbur bîyê hertim tabut vileyê xo ser o bar bikerê û pirensî reyde biçarnê. Reyêke xizmetkaran ra yewêk lemêk ser ra gindir bîyo û leqayîş ra yek de koçanê saya axûyêne ke Vewrsipîyeke werdbî, qirrika aye ra vejîyayo bi teber. Vewrsipîyeke tavil çimê xo kerdê ra, qapaxê tabûtî hewa nayo, xo kerdo rast û bîya ganîye. Û zirçaya vato:

“Ya Rebî, ez kotî ya?”

Prensî bi keyfêkê girsî vato:

“Ti leweyê mi de ya.”

Ey aye ra derg û dila vato ke se bîyo û dima vato:

“Ez to pêro çîyanê dinya ra zêde hes kena. Bê bi seraya pîyê mi, bibe cinîya mi.”

O şîyo ro weşîya Vewrsipîyeke û a tey şîya. Badê cû veyveyê xo bi heybetî û rindekîye nayo ro. Damêrrîya Vewrsipîyeka bêwayîre kî dawet kerda. Aya ke kincê xoyê rindekî girewtê pira kî şewdir şîya verê eynike û vato:

“Eynikê, eynika rîyê dîwarî.

Kam a tewr rindeka nê dîyarî?”

Eynike cewab dayo vato:

“Qiralîçaya mi, tewr rindeka nê cayan ti ya.

La rindekîya qiralîçaya ciwane to ra hezar qatî ya.”

Qiralîça xirabe ke nê vateyê heşnayê, milqî dayê û tersaya. Hende tersaya ke nêşaya fekê xo akero. Verê nêwaşto ke şoro veyve. Labelê hesûdîya xo ra nêtebetîyaya û waşto ke qiralîçaya ciwane bivîno. Wexto ke ameya, dîyo ke a Vewrsipîyek a, uca sey heykelê mat menda.

Uca citeyî solê asinênî mîyanê adirî de bîyê. Mecbur menda ke înan xo pay bikero û solan de bireqesîyo. Lingê aye zaf veşayê la a mecbur bîya ke reqsê xo dewam bikero, hetanî ke helîyaya.

______________

Almankî ra çarnayox: M. Dogan

Çime: Birayê Grimmî, Kinder- und Haus-Märchen Band 1 (Sanikê keye û domanan, cîld 1), çapa girsa hewtine, Weşanxaneyê Dieterich, Göttingen, 1857, r. 264-273

Înternetî de:

http://commons.wikimedia.org/wiki/Category:Kinder_und_Hausm%C3%A4rchen_(Grimm)_1857_I          

Kilmnuşteyê çimeyî: KHM 53