Duisburg de Derheqê Kirdkî de Panel

Roja 14ê aşma hezîrane de, bajarê Almanya Duisburg de bi nameyî “Tarîxê Nuştişî Kirdkî, Xebatê Standardîzekerdişî û Edebîyatê Modern yê Kirdkî” yew panel virazîya. Panel hetê KOMKARê Duisburgî ra ame hedrekerdiş.

Panel de rojnamevan û nuştox Seyîdxan Kurijî derheqê tarîxê nuştişê kirdkî (zazakî) û xebatê standardîzekerdişî de, nuştox Îlhamî Sertkayayî zî derheqê rewşa edebîyatê kirdkî yê modernî de qisey kerd.

Qiseykerdişê destpêkî ra pey Seyîdxan Kurijî verî xonamekerdişê kirdan ser o, dima çimeyanê tarîxî de şuxilnayişê nameyên "kird", "kirmanc", "dimilî" û "zaza" ser o melumat da. Seyîdxan Kurijî va “Tarîx de heme çimeyê ewropî, yê ereban û osmanîyan wexto ke behsê kird, kirmanc, dimilî û zazayan kenê, ziwanî înan sey yew lehçeya kurdkî û înan zî kurd hesibnenê.”

Seyîdxan Kurijî cuwa pey eleqeyê kirdan û kurmancan, hereketê azadîya Kurdîstanî de rolê kirdan, cayo ke ewro kirdî tede ciwiyenî, yanî cografyaya kirdan û eşîrê ke hem kurmancî hem kirdkî qisey kenê ser o melumat da. Nê derheqî de Seyîdxanî va "Tarîx de ma qet raştê yew qowxeyê beyntarê kirdan û kirmancan nînê, la heme serewedartişanê kurdan de kirdî estê û zafê înan de zî yew cayo muhîm gênê. Ancî hereketê entelektuelî yê seserra vîstine yê kurdan de roşnvîrê kirdan zaf aktîf bî û ewro zî aktîf ê.”

Seyîdxanî peynîya qiseykerdişê xo de derheqê xebata standardkerdişê kirdkî de agahî da û behse awanbîyayişê “Grûba Xebate ya Vateyî” kerd, kombîyayîşê na grûbe, metodê xebata grûbe, kovara Vateyî û Weşanxaneyê Vateyî ser o melumatî dayî. Seyîdxanî va "Heta yew ziwan standard nêbo, o ziwan de edebîyat nêbeno, şîîr, hîkaye, roman nînê nuştiş. Heta yew ziwan de zî edebîyato modern awan nêbo, o ziwan nêşkeno verd şîyero, nêşkeno cuya xo biramno. No rid ra xebata Grûba Xebate ya Vateyî yew xebata tarîxî ya.”

Îlhamî Sertkayayî derheqê edebîyatê kirdkî de qisey kerd. Îlhamî verê cû bi pêroyî edebîyatî, verdşîyayiş û vilabîyayişê ziwanan de rolê edebîyatî ser o vînayê xo ard ziwan. Ey va “Edebîyat ziwanî verd beno, ziwanî tamîr keno, qalanê neweyan îcad keno û înan mîyanê cematî de keno vila, ziwanî dano însanan heskerdiş. Her nuşte edebîyat nîyo, metnanî edebî de ganî yew estetîk bibo, yew neqişnayiş bibo.”

Îlhamî Sertkayayî cuwa pey behsê edebîyatê modern yê kirdkî kerd. Îlhamî va “Kirdkî zaf erey nusîyaya. Serranê 1900 de di mewlidî nusîyayê, la dewrê Cumhurîyetî de hema-hema hetanî serranê 1975-76 kirdkî qet niameya nuştiş. Nê serran ra pey tayê kesan kirdkî nuşta, la heta awanbîyayişê Grûba Xebate ya Vateyî îmla, gramer û termînolojîyo muşterek çîn bi. No rid ra ez zaf qîmet dana xebata Grûba Vateyî û nê embazê ke na xebate kenê înan rê zaf spas kena. Wexto ke ma biewnî edebîyatê modern yê kirdkî ra, ma vînenî ke edebîyatê kirdkî xebata Grûba Vateyî û neşirbîyayişî kovara Vateyî ra pey xurt bîyo, vila bîyo, hetta wendiş û nuştişî kirdkî naye ra pey vila bîyo.”

Îlhamî Sertkayayî xebata Grûba Vateyî û neşirbîyayişê kovara Vateyî sey yew ronenans name kerd. Îlhamî no derheq de vînayê xo îna ard ziwan, “Serranê 2000 ra pey kirdkî de yew ronenas dest ci kerd. Çunke xebata ke heta nê serran ameybî kerdiş ameye pêser û xo vet meydan. Nê seran ra pey hinî xebatê kirdkî welat de bîyî vila. Naye de rolê Vateyî zaf gird o.”

Îlhamî peynîya qiseykerdişê xo de şîîr, hîkaye û romananê kirdkî ser o vînayê xo ard ziwan. Îlhamî va “Nê serranê peyênan de 30 ra zafêr kîtabê şîîran, ancî 30 ra zafêr kitabî hîkayeyan û 10 romanî ameyî neşirkerdiş. Ez eşkena vajî ke edebîyatê kirdkî yo modern yew sewîyeyo berz ra dest ci kerd. Nika kirdkî de zaf eserê weşî, zaf eserî ercîyayê estê. Hema bi kitabanî folklorî ra pîya 200 kitabê kirdkî estê. La wexto ke merdim ewnîyeno nê kîtaban ra merdim vîneno ke kitabî ke bi qaydeyanî îmla, gramer û termînoojîyê Vateyî ameyî nuştiş, nê kitabî hetê ziwan û edebîyatî ra yê bînan ra zaf erjîyaye yê.”  

Qiseykerdiş panelîstan ra pey goşdaran persî pers kerdî û no derheq de vînayê xo ard ziwan. Mîyanî goşdaran de zaf kurmancî qisêkerdox zî bîy.

Nuştoxan panel ra dima kitabê xo îmza kerdî.