Xarpêt de Panelê Zazakî Virazîya

Roja 3 gulane 2015 de Xarpêt de bi organîzekerdişê Egîtîm-Senî panelê zazakî/kirmanckî virazîya. Reya verên a ke Xarpêt de derheqê zazakî/kirmanckî de no hewa yew xebate bîye.

Babetê panelî “Edebîyatê Nuştekî yê Zazakî/Kirmanckî” û “Çimeyanê Tarîxî de Zazakî/Kirmanckî” bî. Moderator serekê şûbeyê Egîtîm-Senê Xarpêtî Fûat Koç, qalîkerdoxî zî nuştox Roşan Lezgîn û avûkat Bîlal Zîlan bî.

Destpekerdişê panelî de Fûat Koçî va: “Ma na xebate bi pêşnîyazê tayê xortan amade kerde. Sere de ma înan rê spas kenî. Şima zî hewl zanî ke zazakî/kirmanckî mintiqaya ma de bitaybetî bajarê ma de zaf yena qalkerdiş. Ziwanê dadîyê mi zî zazakî/kirmanckî yo la ma tirkî mekteba verên de musayî. Seba asîmîlasyonî zaf dewî ameyî vengkerdiş. Hetê etnîkî ra şarê dewan hîna zaf xurt bî. No proje zaf cayan de tesîrêko gird kerd. Senî ke ma tirkî badê cû musayî nika zî qicê ma ziwanê dadîyê xo dima musenî. UNESCO zaf rey vat ke ziwanî ke ha vîr ra şinî û vindî benî, zazakî/kirmanckî zî mîyanê înan de ya. Ma zaza yî la ma qicanê/tûtanê xo de bi ziwanê xo qal nêkenî, ziwanê xo nêmusenî û ma paşt nêdanê ziwanê xo. Ma qedr-qîymetê ziwanê xo nêzanî. Heme welatan de, bitaybetî Xarpêt de ma ziwanê xo peygoş kenî. No semed ra reya verên a ke na xebata ke Xarpêt de bena ma zaf qîymetin vînenî. Seba ke her di mamostayê ma yê erjîayeyî ziwanî ser o xebatêka muhîm kerda, kede daya, heqê înan ma ser o zêde yo…”

Zaf sazîyan ra (KESK, İHD…) merdimî, namzedê HDP, wendekarî, karkerî û şaîrî beşdarê panelî bîyî û eywanê keyeyê maliman pir kerd. Wina asa ke şarê Xarpêtî bi na xebate zaf memnun û zaf şa bîyo. Qalkerdişê Fûat Koçî ra dima Îdrîs Yazarî yew şîîre wende. Beşdarê panelî wendişê şîîre ra zaf keyfweş bîyî. Dima nuştox û cigeyrayox Roşan Lezgînî Mewludê Ehmed-î Xasî ra hetanê xebata mamosta Malmîsanijî û embazanê ey dest bi tarîfê edebîyatê zazakî/kirmanckî kerd. Roşan Lezgînî dima kovara Tîrêj, Vate, Şewçila û kirdkî de rojnameyo verên Newepelî ser o qisey kerd. Roşan Lezgînî qalkerdişê xo de va: "Ronayîşê cumhurîyetî ra hetanî ewro, kurdan ser o hend qedexeyî, hend înkarkerdiş, hend polîtîkaya pêt bîya ancî ziwanê ma roj bi roje aver şino. Goreyê îstatîstîkanê Newepelî, 74 hûmaran de 259 kesan nuşto, weşanîyayîşê kitabanê edebî yê sey roman, hîkaye û şîîran zî zaf zêde bîyê…"

Bîlal Zîlanî zî çimeyanê tarîxîyan de kam nuştoxî kirdan û zazakî/kirmanckî ra behs kerdo ser o qisey kerd. Bîlal Zîlanî qalîkerdişê xo de hîna zaf çimeyanê tarîxîyan ser o vindert. Çekuyê zaza, dimilî, kird û kirmanc kamca de çi tewir vîyartî îzeh kerdî. Bîlal Zîlanî tarîx de kirdî/zazayî senî ameyî namekerdiş, înan ra behs kerd. Goreyê vatişê ey: “Grûba komelkî ya kurdan ke tarîx de bi nameyanê “Dimilî/Dunbulî” û “Ekrad-ı Zaza” (Kurdê Zazayî) behsê înan bîyo, ca ra ca xo bi nameyanê Kird, Kirmanc, Dimilî û Zaza, ziwanê xo zî bi nameyanê Kirdkî, Kirmanckî, Dimilkî û Zazakî, mintiqaya xo zî bi nameyanê Kirmancîye û Kirdane name kerdo. Kurdî sey miletêk cîya-cîya grûbanê komelkîyan ra yenî meydan û bi lehçeyanê cîya-cîyayan qisey kenî. Grûbê komelkî yê kurdan zî xo bi nameyanê cîya-cîyayan name kenî yan zî teber ra cîya-cîya name benî. Kurdê ke nê serranê peyînan hîna zaf bi nameyê “zaza” yenî şinasnayîş, ca bi ca xo ra “kird”, “kirmanc”, “dimilî” û “zaza” vanî. Herçiqas nê nameyan ra ewro çekuya “zaza” bineyna meşhur bîya zî, nê heme nameyî prosesê tarîxî de ameyî gurênayîş û ewro zî vajîyenî. Faktorê xonamekerdişî prosesê tarîxî ra girêdaye yî. Şarî ge-ge bi nameyê etnîkî, bi nameyê komelkî, bi nameyê eşîrkî û bi sewbîna tewir cîya-cîya xo name kerdo. Bi rastî nê tewir namekerdişê cîya-cîyayî hem kurdanê bînan mîyan de, hem zî mîyanê sewbîna miletan de estî…” Bîlal Zîlanî qalîkerdişê xo wina dewam kerd: "Kam şima çi şekl îfade keno wa bikero, goreyê eseranê ke tede behsê kurdan û kurdî beno, ma kurd î û lîsanê ma zî kirdkî/zazakî yo, kesê ke yew havilê înan ziwanî rê çin a, yewna qayde qal kenî, şima zaf goş medîn înan."

Panel ra pey persî persîyayî, her di panelîstî yew bi yew cewabê persan dayî. Ê ke beşdarê panelî bîyî hêşê înan hîna zaf zelal bi. Şarê Xarpêtî viraştişê nê panelî ra zaf keyfweş bi. Seke mîyanê şarî de zî ame qalkerdiş şarê bajarê Xarpêtî nê tewir xebatan hîna zaf wazeno. Xebata zazakî/kirmanckî ke serranê peyînan de bîya zêde mojna ma ke tesîrê her bajarê kirdan kerdo. Nê panelî xortanê kirdan ser o yew sînerjîyo pozîtîf viraşt. Ma hêvî kenî ke şarê Xarpêtî nika ra pey hîna zaf paştî dano nê xebatan. Seba ke paşt dayî û beşdar bîyî ma Egîtîm-Sen, Roşan Lezgîn û Bîlal Zîlanî rê henzar rey sipas kenî.