Cayê Tezîye De Ez Serxoş Biya

Seba dinya Homayî şimiteyo alkolin ra, rewşêka derbasine de biyayiş ke hetê famkerdişî û xotêwdayişî de bena sebebê qelsî…

Belê, ez vana qey ma eşkenê bi eno terîf çekuya ‘serxoş’ bidê naskerdiş. Çend çekuyê ci yê hemmana zî estê: serxweş, sermest, mestan û sn. Nezerê ristimê çekuye de, ‘serxoşî’ bi xwu yena manaya sereweşî. Gama ke merdim beno serxoş, sereyê ci beno dûmanin û dorûverê xwu mijxele de vîneno.

Bêguman, sey zayişî merg zî yew heqîqetê cuya merdimî yo. Çi heyf ke, heqîqetêko dejaye, serdin û giran o. Xaseten qandê wayirê merdeyî…

Gama ke emrê yewî temam bi û întiqalê axrete kerd, seba aramîya ruhê ci û semedê teselî kerdişê aqrebayanê ci ziwanê ma yê pir û pakî de zaf mefhûmî û tebîrî estê. Ser de zî, seba ke enê grûbî çekuyan bi seserran bawk û kalanê ma ra neselîyayê û resayê ma, tede manayê xorînî, îfadeyê hêzinî û uslûbê tenikî estê. Mîsalen, seba sotişê zerrîya wayirê merdî serdin bo, ma tezîye de vanê:

“Homa sebr bido.”

“Zerrîya şima weş bo.”

“Homa merdeyî bi rehmê xwu şa bikero.”

“Cayê rehmetî wa ceneto rengîn bo.”        

“Homa ef û mexfîret bikero.”

“Merg zî bi emrê Homayî yo, ka ma eşkenê se bikerê?”

Eke ma yew qisûro şenik yê merdeyî ard ziwanî ser, ma vanê:

“Herre ci rê xebere nêbero!”

Bingeyê enê qalanê teselîkerdişî de enê armancî estê: ma hêvî kenê ruhê merdeyî hizûrî de bo, ma wazenê şirîkê dejê şima bê, bi hemhîsî ma bidê têdesta heta şima kulê mergî ra bixelisîye.’

Tirkî de bi pêroyî termê ‘başsağlığı’ yeno bikarardiş. Eke ma serê ena çeku adê, ma vînenê ke wextê koçerîyê kalik û pîrikê tirkan ra menda. Seke yeno zanayiş, cuya koçerî de her û bergîr û pes û naxirê dewaran yenê weykerdiş. Gama ke, heywanê yewî telef bibê, bi meqsedê zerrîweşî, ci ra vato “Başın sağolsun (Wa ti weş bê).” Bi manaya xwu pê mekeribne, eke sihetê to baş bo û ti xwu ser o bê, ti eşkenê ancî bibê wayirê heywanan, coka ver mekewe.(*) Eno vatiş wextî reyde, bi şeklêk bênezaketî seba mergê merdiman zî ameyo bikarardiş. O yewîn, merdim nêeşkeno cayê însanê merdeyî de yewnayî bivîno; o diyin, eyb o ke kes vajo kes merd şi, ti hayî ro xwu be, wa çiyêk nêbo bi to. Di encam de, vatişêk zerrîşikitox o, la ma eleqedar nêkeno, meselayê tirkan a.

Enê serranê peyînan de, cayê tezîyan de rey-rey eno diyalog ameyne goşê min ke min rê zaf balkêş bî:

“Sereyê şima weş bo.”

“Sax bê, wa sereyê to weş bo.”

Semedê polîtîkayanê asîmilasyonî ra, şarê ma ra tayê kesî, çi heyf ke wayirê enê fikrê sabîtî yê; tirkî ziwanêk medenî û dewlemend a, la kirdkî ziwanê dewijan a ke warê cuyê modernî de qîmê ya pê şixulnayişî nêkeno. Aye ra sebeb, termanê tirkî motamot tadanê kirdkî ser. Diyar o ke, çekuya ‘serweşî’, açarnayişê çekuya ‘başsağlığı’yê tirkî ya.

Rasta ci, verê verkan min xwu rê va qey peynîya ena tehdaya serê ziwanê ma ameya ena rewşa sosrete ser. A yewe ra, tayê kesî şîn de serxoşîya yewbînan wazenê. Labelê gama ke ez rastê ena çekuye nûşteyanê çend roşnvîranê ma de zî ameya, ez mat menda.

Beno ke bêro vatiş, bi ena qale warê sihetî ra şîfa yena arezûkerdiş. A game, ancî ecêbîyêka pîle, tewr çorsîyêk vejîna meydan. Merkezê enê temenî de, bi xwuperestîyêk nimite wayirê merdeyî esto. Qey wayirê merdeyî kewto etrê ganê xwu? Kokimê ma ke min înan dir qisey kerdo, ena qale ra fam nêkenê çimkî neslo verîn de yew çekuya winasî çin a. Bi mi, wa eno vatişo bêristim, wişk û teqlîdî ziwanê ma de ca nêgêro.

Hetêk ra, dayiş û girewtişê çekuyan yê mîyanê ziwanan çiyêko zaf tebîî yo û xwura ziwan bi eno qayde raver şino. Heto bîn ra, ganî ziwan termanê xeletan ver bêro pawitiş ke serûberîya ci nêxerepîyo û tede texrîfat nêvirazîyo.

Wa ziwanê ma vindî nêbo ke kes ma ra nêvajo ‘sere weş’, ma ziwanê xwu yê nazenînî pak bişixulnê, wa bibo zerrîweş.

_____________

(*) https://www.millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=100&Sayfa=131