Çeteyê Cayê Tazîye

Sey term çekuya “çete” yena manaya koma merdiman ke seba tersnayişê însanan, semedê menfîetê heramê nameşrûyî û karanê teberê qanûnî de teşekul biya. Beno ke dinya de zaf cayan de tutanê mehla yê dades serreyan ra bigêrê heta brokrasîyê tewr berz yê dewletan enwayî çeşîd çeteyî estbê. La ez nika behsê yew çeteyî kena ke lîteratur de nêviyareno, belkî hema kesî tam ferq zî nêkerdo.

Seke yeno zanayiş, verîna kulturê ma kurdan de ezayî zaf muhîm a. Hetanî tiya ra davîst serrî verê cû, eke kesêk wefat bikerdêne ezayî hewteyêk-des rojî dewam kerdêne. Merdim û eqrebayî, nas û dostî, heval û hogirî şiyêne serweşî dayne wayiranê merdeyî. Helbet destveng nêşiyêne, muheqeq xwu dir yew-di hebî tuşkî yan bizî, birinc, belxur, fesulîya, rûn, şeker, çay û çiyê bînî berdêne. Wina destveng şiyayişê tazîye zaf eyb bi. Dewe de yan zî mehla de, der û cîranan hewteyêk nêverdayne keyeyê wayirê merdeyî de werd bipewjîyo. Werd, ancî xizmetê keyeyî, kar û barê hêgayan û heywanî dewijan, cîranan û merdimanê wayirê merdeyî kerdêne. Şîn zî çewres rojî dewam kerdêne. Badê ke çewresê merdeyî temam bi, keyeyê wayirê merdeyî êdî kîseyê xwu ra mewlid dayne, nan û helawe kerdêne vila. Seba ke a roje şîn qediyayne, merdiman û eqrebayanê merdeyî herdîşa xwu taştêne, cile neweyî dayne xwu ra, êdî rewşa cuya normale dest pê kerdêne.

Enê davîst serranê peyînan de, senî ke veyweyê ma salonan de benê, ezayîyê ma zî êdî cayê tazîye de benê. Eno edet verî bajaran de dest pê kerd, la nika heme dewanê ma de cayê tazîye esto. Ezayî hîrê rojî cayê tazîye de dewam kena. Enê hîrê rojan de kam ke semedê serweşî bêro, cayê tazîye de, badê ke semedê ruhê merdeyî fatîha wanîyena, wayirê merdeyî destê meymanan gênê, xeyrameyişê înan kenê û muheqeq çay îkram kenê. Hetê Mêrdînê de fincananê qijekan de qehweyê mirra danê. Labelê nîmeroj û eke îcab bikero şan de werd danê. Esas eno werd hîna zaf semedê kesanê wayirê merdeyî ke serê sibayî ra hetanî şan mecbûren cayê tazîye de manenê û xortê ke xizmet kenê amade beno. La a saete de kesê ke ameyê ezayî ra kam uca bo, werd danê înan zî. Meymanan ra eke tayê mird bê, nêwazê werd biwerê, israr kenê ke bêrê werd biwerê. Tayê nêwenê la zafane kam ke wextê werdî uca bo, werd weno. Eke nêwero eyb beno. Labelê çiyo ke bala mi anto, zafê merdiman xisûsen wazenê saeta werdî de şirê tazîye!

Enê serranê peyînan tazîye de eno edetê dayişê werdî biyo babeta minaqeşeyî. Çimkî sey verî, kesê ke yenê tazîye xwu dir çiyêk nêanê. Eke kes ardim nêkero mesrefê werdî pêro milê keyeyê merdeyî de maneno û eno mesref zî tay nîyo! Tenya heqê werdî, hîrê rojan de reseno davîst hezar lîrayê tirkan. Eno pere semedê keyeyêkê feqîrî mesrefêko zaf zêde yo. Coka wayirê merdeyî di hetan ra mexdûr beno. Eno semed ra tayê qezayanê Diyarbekirî de, ma vajin Hêne de, ancî Bismil de werd ameyo wedartiş.

Diyarbekir de eke ez pê bihesî, wextê mi bibo, ez bi xwu şina ezayîya nas û dostan la ez wextê werdî de nêşina. Gama ke ez şina zî ez nêwazena zêde cayê tazîye de vinderî. Heta mimkun bo, ez werdê tazîye nêwena, xwura çay mi rê baş nîya. Zafê reyan ez awe zî nêşimena. La eke yew merdimê ma bimiro, yanî ezayîya ma bi xwu bo, ez hîrê rojî serê sibayî ra hetanî şan mecbûr cayê tazîye de vindena. Seba ke merdim nêeşkeno texmîn bikero nas û dostê xisûsî key yenê, coka ez nêeşkena panc deqayî zî cayê tazîye terk bikerî. Eno semed ra ez mecbûr manena miyanroje de uca werd wena. Axir werdê ma yo, ma xwu rê mesref kenê.

Ma dapancas keye estê, ma xwu rê banka de yew hesab akerdo, aîleyê ma ra kam ke zewicîyaye bo, serê aşme vîst lîra dano, ma erzenê banka. Homa erey bifîno, eke rojêk aîleyê ma ra yew rehmet bikero, mesrefê ma tim amade yo.

Eno çarşemeyo ke viyart, yew merdimê ma şi rehmet. Ma cenaza defin kerde, tazîye na ro. Ma daçewres camêrdî mecbûren hîrê rojî serê sibayî ra hetanî şan cayê tazîye de mendî. Hetê cînîyan de zî bi o qeyde, qasê çewres cînîyê ma mendî. Yanî hema vajên qasê hewtay-heştay kesî ma hîrê rojî serê sibayî ra hetanî şan tim cayê tazîye de bî. Ma her hîrê rojan zî werd da. Hem ma bi xwu werdêne hem zî meymanan ra kam ke a saete de hedre bi, înan zî werd.

Seba ke ez hîrê rojî cayê tazîye ra nêvejîyaya û mi bala xwu dayne merdimanê ke ameyne ezayîya ma, kesê ke mi nêşinasnayne, mi persayne ke kam ê, kamca ra yê, coka çiyêko ecêb bala mi ant!

Wexto ke do werd biameyne dayiş, nîm saete verê cû ra dest pê kerdêne, dades kesê ke ma înan nêşinasnenê ameyne cayê tazîye. Enê merdimî nizdîyê berê werdxaneyî de roniştêne. Emrê înan hema vajên hîris ra bigêrê heta hewtay-heştay serreyî zî estbî. Xwu mezlûm û xemgîn nîşan dayne la bîbikê çimanê înan kaykerdêne. Rûçikê înan ra bellî bi ke damara heya çareyê înan de visîyaya, awa rîyê înan teqaya, posteyê rîyê înan mendêne posteyê herî!...

Cayê tazîyeya ma de salona werdî ciya bî. Werd zî, ma fabrîka ra siparîş kerdêne. Diyarbekir de qasê di mîlyonî nifûs esto, her roje davîst tazîyeyî estê, coka eno werdê tazîye êdî yew sektor ardo meydan, gelêk fabrîkayê werdî estê, ancî fîrmayê awa hazire ke şûşeyê petî de yê, çay û şeker zî daxilê enê sektorî yê.

Ma rê roja verîne qewirme, pîlaw, cacix û şîranî ameyî. Roja diyine guwec, pîlaw, cacix û şîranî. Roja peyîne zî, ancî qewirme, pîlaw, selete, şîranî û do bî. Werdê her hîrê rojan zî zaf lezetin û pak bi. Yanî eger merdim lokanta de biwero ez vana yew porsîyonê ê werdî çewres lîra kerdêne. Personelê fabrîqa bi xwu ameyne werd dekerdêne qaban, xortanê ma zî berdêne masayan ser o ronayne. Eke her çî amade bi, xebere dayne mi. Ez zî şiyêne mi melayî ra vatêne. Melayî senî ke mîkrofon de anons kerdêne vatêne “Werd amade yo, cemato hazir wa kerem bikero, derbasê werdxaneyî bibo û werd biwero”, ê kesê ke mi behsê înan kerd, kewtêne miyanê qelebalixî û şiyêne werdê xwu werdêne, dayne piro şiyêne.

Her roje yew grûb ameyne la seke mi va, rî û rûçikê înan ra, hal û hereketê înan ra, mi tavilî ê şinasnayne. Roja hîrêyine werdê ma bineyke kewt erey. Mi ewnîya enê merdimî hê bêsebrî kenê, qerqeliyenê. Serê deqa feteliyenê ewnîyenê berê werdxaneyî ra. Mi wina bidîqet bala xwu dabi înan ser. Demeyêk mi waşt ez înan bi telefonê xwu yê destan biancî kamera la seba ke ezayîya ma bî, mi nêwaşt yew bêhizûrî vejîyo. Yanî niyetê mi eno bi ke ez bi fotograf û fîlmê kamera înan bikerî belge. Labelê mi nêwaşt yew teşqele vejîyo.

Roja diyine, wexto ke enê merdimî masayan de roniştbî û werd werdêne, mi înan ra çend kesî nîşanê personelanê fabrîqayê werdî dayî, mi va “Şima nînan şinasnenê?” Înan va “Keko, enê sey çete organîze biyê. Her tazîye, dades kesî şinê. Diyarbekir de belkî di sey hebî cayê tazîye estê. Nînan xwu rê semtî bare kerdê, yewbînan dir ca vurnenê ke kes înan leze ferq nêkero. Serre duwês aşmî kar û halê înan eno yo.” Esas, verê cû zî miyanê suhbetî de mi fekê çend melayanê şinasîyan ra şinawitbi ke tayê merdimî estê, saeta werdî de yenê cayê tazîye de xwu rê werdê xwu wenê û şinê. Çimkî tayê melayî tim tazîyeyan de yê, fatîha danê wendiş, kam yeno kam şino, bala înan zî weş şina ser.  

Roja peyîne werdê ma bineyke kewt erey. Ez şiya mi yewî ra persa va “Bira ma ti nêşinasnayî, ti kam ê?” Va “Ez cîranê rehmetî ya.” Mi va “Şima kamca cîranî bî?” Çimê xwu cenitî pêser, verê xwu tada. Fîlmê Milyarder yê Şener Şenî ame mi vîr. Serrnewe de ci rê piyango ra îkramîye vejyena, zaf kesî yenê benê heval û eqrebayê ci; yew cîneka extîyare yena vana ez pîrika to ya welidnayişî biya, yew yeno vano ez esker de hemşerîyê to biya… Enê çî ameyî mi vîr, huyayişê mi ame. La ez nêşiya, ez paweyê cewabê ci menda. Va “Hetê Baxleran de…” Oxro ke rehmetî emrê xwu de Baxleran de nêmendbi. O miyan de ez fetelîyaya mi bala xwu da înanê bînan ser zî. Çimkî êdî mi ê kesî weş texmîn kerdêne. Mi dî hemîne bi dîqet bala xwu daya ma ser, vanê dê hela se beno. Mi va “Ti semedê werdî ameyî?” Fekê xwu de çiyêk gevelna la mi fam nêkerd vano se. Ez vana qey mi ra nengê çînayî. Seba ke a roje werd erey kewtbi, coka mi rê behane vejîya, mi va “Ma ewro werd nêdanê, bîlasebeb mevinde!” Ez vana qey mi ra bawer kerd, rîyê xwu kerd tehl. Eynî ci ra g. varayne, bi hêrs wurişt vejîya teber. La miyanê berî de bi sereyê xwu mi rê îşaret kerd va bê teber. Ez şiya. Hetê teberî de mi ra va “Madem şima werd nêdanê, panc kaxidî bide, ez şina xwu rê werd wena.” Mi ewnîya zereyê çimanê ci ra, ewnîya rîyê ci ra. Posteyê rîyê ci eynî çermeyo debaxkerde bi. Yanî merdim çermeyê rîyê ci ra çaroxan biderzo çewres serrî pê bigeyro nêdirîyenê!

Ez hêrs biya, mi va “Ez nika veng dana xortan, peyê bîna de hincikê to vejenê. Siktir be tiya ra!...” Mîsqalêk ters çimanê ci de nêasa, zerreyêk endîşe nêkerd. Zaf rehet bi. Fekê xwu de ancî ma ra nengî çînayî û da piro şi. Ez ageyraya salona tazîye, mi ewnîya heme çeteyê werdî ziq ewnîyenê mi ra. Ez şiya, mi înan ra yew bi yew va “Ma werd nêdanê, bîlasebeb tiya mevindê!” Heme çeteyî wuriştî şî.

Çeteyî şî, qasê des deqayî badê pey, nanê ma ame. Personelê fabrîqayî mi ra persay va “Keko to se kerd? Ewro çeteyî nêasenê!” Mi va “Qet mepersê. Şima erey kewtî, mi rê roj akewt, mi ewro îşê înan xeripna!...”