ÇEWLÎG DE MINTIQAYA SENCEQÎ

Mintiqaya Senceqî hetê vakûrê rojawanê Çewlîgî de, mîyanê hardê merkezê Çewlîgî de ya. Serra 1936 ra ver ke Çewlîg hema nêbibi bajar, mintiqaya Senceqî pabesteyê Gêxî (bi tirkî: Kiğı) bîya. Wexto ke dewlete nameyê dewan û cayanê kurdan bedelnayê, nameyê tirkî nayê pa, nameyê mintiqaya Senceqî nayo dewa Xoşkarî ya û nameyê dewa Xoşkarî kerdo “Sancak”. Nika Xoşkar (Sancak) sey nehîye hetê îdarî ra pabesteyê merkezê Çewlîgî yo. Yew qismê dewê mintiqaya Senceqî zî bîyê mehlayê Xoşkarî.

Mintiqaya Senceqî de 29 dewî û mezrayî estê. Dewê ke şarê înan bawerîya Raya Heqî (elewî) ra yê, nê yê:

1-Bûban/Biwûn (bi tirkî: Oğuldere)

2-Dereyê Silî/Newala Silî (bi tirkî: Kurtuluş)

3-Qerepar (bi tirkî: Karapınar)

Dewa peyêne, se ra çewre kirmancê (zaza) û îtiqadê Raya Heqî (elewî) ra yê. Se ra şeştî zî kurmancê sunnî yê.

Mintiqaya Senceqî de dewê kirdanê sunnîyan:

1-Geylanê Ewasî/Şîrnûn (bi tirkî: Sudüğünü) (Na mintiqa de dewa tewr gird a. Na dewe ra wet hînî vakûr de dewê kirdan çin ê.)

2-Mezrê Gîdîş/Mezrê Dîyar (bi tirkî: Akbudak)

3-Qerweliyûnê Corî (bi tirkî: Yazgülü)

4-Wiswat/Ûsewat (bi tirkî: Uzunsavat)

5-Xurxurik (bi tirkî: Ünlüce)

6-Masala (bi tirkî: Balıklıçay) (Nîmeyê na dewe kurmanc nîmeyê ci zî kird ê. Hem kurmancî hem kirdî sunnî yê. Dewe de her di lehçeyî zî qisey benî.)

7-Mergê Henî (Mezraya Geylanê Ewasî ya)

8-Mezrê Melkûn (Mezraya Geylanê Ewasî ya)

9-Mergê Mîrûn (Mezraya Geylanê Ewasî ya)

10-Mezrê Sayer (Mezraya Geylanê Ewasî ya)

11-Îsûwirt (Mezraya Wiswatî yanî Uzunsavatî ya)

Mintiqaya Senceqî de dewê kurmancanê sunnîyan:

1-Xoşkar (bi tirkî: Sancak) (Nika nahîye ya û beledîyeya ci esta. Merkezê na mintiqa ya. Pêro kurmancê sunnî yê. Tena çend keyeyê şarê îtiqadê Raya Heqî (elewî) ra tede estê.

2-Başkoya Mezin (bi tirkî: Büyük Başköy) (Nika mehlaya Xoşkarî ya)

3-Başkoya Piçûk (bi tirkî: Küçük Başköy) (Nika mehlaya Xoşkarî ya)

4-Geylanê Xelîl (bi tirkî: Kuşkondu)

5-Kûmax/Kemax (bi tirkî: Yaygınçayır)

6-Lek (Çimenli) (Nika mehlaya Xoşkarî ya. Dewa zaf kan a. 800 serrî ra nat tîya de Begê Lekî estê. Nê begî eqrebayê beganê Çewlîgî keyeyê Mutelyûn (Mütevellizade) ê.)

7-Mezracûx (bi tirkî: Güngören)

8-Mezrê Biro (bi tirkî: Tepebaşı)

9-Şuex/Şox (bi tirkî: Şoğ, Arıcılar)

10-Wexrebasî/Oxirbasî (bi tirkî: Uğurova)

11-Wişkdar (bi tirkî: Üsküdür)

12-Xilbizûn (bi tirkî: Yeşilova)

13-Zax (bi tirkî: Zağ, Sütgölü)

14-Qerepar (bi tirkî: Karapınar) (Se ra şeştîyê na dewe kurmancê sunnî, se ra çewresê zî kirmancê Raya Heqî yê. Kirmancê (zaza) tîyayî exlebê xwu mintiqaya Karêrî ra ameyê.

15-Sîmsorê Senceqî (bi tirkî: Sarıgümüş) (Nîmeyê na dewe îtiqadê Raya Heqî (elewî) ra, nîmeyê ci zî sunnî yê. Hem elewî hem zî sunnîyê na dewe kurmanc ê. Nika mehlaya Sencaqî ya.

16-Axdad (Cuwa ver mezraya Sîmsorê Senceqî bîya, nika mehlaya Xoşkarî ya)

Başûrê ena mintiqa de bi nameyê Golê Uzunsavatî ya (Awbendê Xêydî) yew gola viraştîye esta. Ena gole semedê awdayişê erazî davîst serrî cuwa ver virazîyaya. Awa ke ena gole de top bena şina rişyena Awê Xeydî ser û yena merkezê Çewlîgî ra şina Muradî ser. Vanê bê ena gole, deşta Senceqî de wextêk yew gola tebîî zî bîya. Ena gola a deşta ke verê Qereparî de ya, Başkoya Mezin û Başkoya Piçuk de bîya. Vernîya a gole zî qirrikê Lek (Çimenli) de bîya. Vanê wextê Usmanîyan de însananê a mintiqa vernîya a gole naya a û îstîqametê awe vurnayo. Dima uca yew erdlezo pîl bîyo. Erdlerzî ra dima awa gole teqanê erdî ra şîya war û gole bîya ziwa. Erdlerzo pîl ke 2003 de Çewlîg de bi, merkezê ê erdlerzî zî dewa Lek (Çimenli) bi.

Başûrê rojawanê ena mintiqa de Koyê Qûrûcayî (Kuruca Dağı), vakûr de zî Koyê Qerebabayî (Karababa Dağı) esto. Berzîya Koyê Qûrûcayî nizdîyê 2400 metreyî, yê Qerebabayî zî 2150 metreyî ya. Serê Koyê Qerebabayî de zîyara Qerebabayî esta. Dewê Başkoya Mezin û Başkoya Piçûk binê Koyê Qerebabayî de yê. Raharê mekanê Qerebabayî enê dewan ra şino uca. Cayê mekanê Qerebabayî sînorê Azaxpêrt (Adaklı), Gêxî û merkezê Çewlîgî de yo û hetê vakûrî ra yew cayo berz ra ewnîyeno deşta Senceqî ra. Uca ra hem koyê merkezê Çewlîgî hem Azaxpêrt hem Gêxî hem zî mintiqaya Xolxolî (Yayladere) eysenê.

Vanê Qerebeba yew merdimo ewlîya û bimbarek bîyo. Wextê herbê rûsan de verba îstîlakerdişê rûsan vinderto û ridê Qerebabayî ra rûsan a mintiqa de derbê giranî guretê, peyser agêrayê şîyê. No rid ra şarê a mintiqa Qerebabayî sey ewlîya vîneno û şino serê zîyara ey duayan keno, qurbanan serbirneno, seba nêweşanê xwu ci ra şîfa wazeno. Hetta şarê Senceqî vano Hesar Babayo ke mintiqaya Karêrî de yo, Qerebaba birayê ey o. Yeno zanayene ke mekanê Hesar Babayî zî mintiqaya Karêrî de yew zîyara bimbarek a, şar şino ser, duayan keno. Raşta ci, cayê Qerebabayî ra mekanê Hesar Babayî eyseno û enê her di mekanî ewnîyanê yewbînan ra.

Sînorê Kirdaneyî hetanî ena mintiqa yeno. Dewê kirdanê sunnîyan ena mintiqa de hetanî dewa Geylanê Ewasî estê. Ena mintiqa de dewa tewr girde Geylanê Ewasî ya. Geylanê Ewasî ra hîna wet hetê vakûrî de dewê kirdan çin ê. Uca ra dîyar, hinî dewê kurmancan û kirmancan dest pêkenê. Hardê Dêrsimî o tarîxî sînorê ena mintiqa ra dest pêkeno.

Merkezê Xoşkarî de yew hewza qije esta, tede maseyî estê. Maseyê ena hewze sey maseyanê gola Ruha, yanî sey mekanê Îbrahîm Xelîlî yê. Labelê hewza Xoşkarî zaf qij a. Şarê Senceqî dest nêdano ê maseyan û hewze ra nêvejeno. Vanê maseyî bimbarek ê. Uca yeno vatiş ke cuwa ver, a hewze ra di eskeran maseyî vetê berdê pewtê werdê. Werdiş ra dima eskerî merdê. Enê hedîseyî ra dima şarê Xoşkarî hinî ê maseyan nêweno û muhafeze keno.

Geylanê Ewasî ra Tahîr Barmanî va "Vanê cuwa ver, dewê ma de arminî zî biyê. Nê arminî hetê Gêxî ra ameyê û dewê ma de hard erînayo, ena mintiqa de bîyê waharê hardî. Beynateyê şarê ma û arminîyan de qet problem çine bîyo, beynateyê zafine de kerwatî bîya. Hewna, vanê wextêk dewê ma de yew veyveyê arminîyan bîyo. Arminîyan şewa veyveyî lênan de werd powto werdo. Labelê werd ra dima nizdîyê çewres hebî bîyê nêweş, merdê. Vanê ê lênê ke tede werd pewto cengarin bîyê. Ridê cengarî ra werd bîyo axuyin û kamî ke werdo merdo. Her çiqas nika defînecîyan mezelê arminîyan texrîb kerdê zî ancî cayê mezelanê ê arminîyan dewê ma de, Alyerûn de belî yo."

Hecî Husên Barman Geylanê Ewasî ra yo, serra 1940 de maya xo ra bîyo. Wexto ke ma tey qisey kerd 77 serre bi. Ey roja 26.08.2017 de dewa Geylanê Ewasî de qiseykerdişê xo de derheqê tarîxê Senceqî de va: "Vanê wextêk Senceq pêro gole biya. Tîya ra pê qayix a şîyênî verê koyê Qerebabayî û uca ra ameyêne dewe. Vernîyê golê Senceqî Lek (Çimenli) de bîya. Bajê, çi qêde bîyo, ez nêzana, vanê, vernîyê gole naya a û gole bîya ziwa.

"Nameyê dewê ma Geylanê Ewasî (bi tirkî: Sudüğünü) yo. Ewas nameyê pîrikê ma yo û ey dewê ma kerda şên. Pîrikê ma hetê Darê Hênî ra Şîyernûnê Werrî ra hêverî ameyo dewanê Çewlîgî ra Guerîz (Çevrimpınar). Uca de yew mude mezrayê Guerîz Hebsuer de mando, dima ameyo tîya. Dewê ma yanî Geylanî Ewasî di qisiman ra yeno meydan. Yew qisim ra vanê 'Şîrnûn', qisimo bîn ra zî vanî 'Alyerûn'. Raharê wesaîtan ke mîyanê dewê ma ra vîyereno ra şino hetê Xoşkarî ya, cêrê ê raharî, yanî hetê başûrê dewê ma, yê Alyerûn o. Hetê serê raharî zî, yanî hetê vakûrê dewê ma zî yê Şîrnûn o. Cuwa ver Çewlîg hema nêbibi bajar, o wext Senceq pabesteyê Gêxî bi. Erazîyê dewê ma zî Gêxî ra ayê Keyê Yazicîyan bîyê. Famîlyayê Yazicîyan eslê xwu tirk ê, wextê Usmanîyan de dewlete ardê Gêxî, ca dayo înan. Labelê dima mîyanê kurdan de bîyê kurd. Yazicîyan tîya sey dewlete hukum kerdo. Pîrika mi vatêne Yazicî her payîz ameyêne îcarê erazîyê dewa ma ra guretênê û şîyêne. Famîlyayê Yazicîyan mintiqaya ma de dewa Şuex/Şox (bi tirkî: Arıcılar) de zî estê.

"Yew pirîka mi bî, nameyê aye Qudrete bî. Cînîyêka tarîxî bî, her çî zanayne. Aye vatêne, pîrikê şima Weyîs Axa hesyeno ke Kuçuk Axa (bi tirkî: Yurtsever) yê Karêrî wazeno erazîyê dewê ma Yazicîyan ra bierîno. No semed ra semedê erînayîş û tapukerdişê erazî Weyîs Axayê ma tîya ra dano ra, şino Gêxi û uca de hîrê aşmî maneno. Labelê dewê ma o wext feqîr bîya, pereyê ma çinê bîyê. Weyîs Axa semedê peydakerdişê pereyî dano ra şino dewa Temran (bi tirkî: Bağlarpınarı) û Çenaxçî (bi tirkî: Çanakçı). Nê her di dewî zî cuwa ver pabesteyê Gêxî bîyê. Nika Çenaxçî reyna pabesteyê Gêxî ya, la Temran pabesteyê Azaxpêrtî yo. Şino arminîyanê enê dewan ra pere deyn keno û pê erazîyê dewê ma erîneno. Pîrika mi pê çimanê xwu ya dîyo, yanî nêeşnawito. Vatêne arminîyan yow heqbe zerdî û mecîdîye ardî dayî ma. Deyn girewtiş û erînayîş ra dima Weyîs Axa arminîyan ra vano şima wazenê ez bajê pereyê şima bidî, yan zî yew qismê erazîyê dewa ma bidî şima. Şima kamcîn wazenê ez aye kena. Arminî vanê ma pere nêwazenê, ma wazenê ti yew qismê erazîyê dewe bidê ma. Naye ser o Alyerûn dano arminîyan. Aye ra dima arminî ameyê dewê ma de bîyê waharê erazî û tîya mendî. Yanî arminîyê dewê ma Temran û Çenaxçî ra ameybî dewê ma. Mintiqaya Senceqî de armenîyê yerlî, yanî cayîyê Senceqî teyna Lek û Xoşkar da bibî. Tabî wexto ke fermanê arminîyan vecîya, yanî tehcîr bî, arminîyan ra kes nêmend. Dima dewlete erazîyê arminîyan kerdî vila. Kamo ke eskerîye qedînaya û ameyo, dewlete panc donimî erazî dayêne ci.

"Wextê meseleyê Şêx Seîdî de dewê ma zaf feqîr kewta. Çimkî dewê ma meylê xwu dayo hereketê Şêx Seîdî ser. Mintiqaya Senceqî de dewanê zazayan paştî daya hereketê Şêx Seîdî. Mîyanê dewanê kurmancan de zî helbet terefdarê Şêx Seîdî bibî labelê nimite bî. Feqet exlebê xwu kurmancan tîya de desteg nêda Şêx Seîdî. Ridê paştdayişê hereketê Şêx Seîdî ya, dewa ma hetê eşîranê Dersimî ra talan bîye. Eşîrê Dêrsimî zî o wext bibî tor eskerê hukmatî û pîya hareket kerdêne. Çi destê ma de bîyo, dêrsimijan talan kerdo berdo, çîk nêverdayo. Înan ra vatênê eskerî mîlîsî. Vatêne kam dewa ke towrê Şêx Seîdî ya hereket kerdo, a dewe talan kerda. Dewijanê ma vatênê, dewarê ma talan kerdibî. Ma tîya ra weriştî, ma bar kerd şî Rûtê Qêm. Rûtê Qêm vera Sîrin (Kartal köyü) de yew cayo birr û daristûn o. Vatênê, ma şî kewtî uca ke wa çow ma nêvîno. Yew çutê gayûnê ma û yew bizê ma talûn ra mendibî, ma ê guretî û berdî uca, ma pê îdare kerdêne. Bizî, mêşnayî û dewarê ma, pêro talan kerdibî."

Çewlîg, 09.12.2017

_____________

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!