TAVZ, TAVZIJÎ Û ROŞANÊ TAVZIJAN

Cuya şarê ma de cayê roşanan zaf muhîm o. Roşanan de der û cîranan perskerdiş, ziyaretkerdişê eqrebayan her serre bi keyf, heyecan û şayî ya beno. Nê serranê peyînan de şarê ma yo ke şaristanan de ciwîyeno, wazeno roşanan de şîyero dewanê xwu, dewan de bîyero pîyeser û roşanê xwu dewa xwu de, bi eqrebayanê xwu bivîyarno. No sebeb ra roşanan de şîyayişê dewan nika hîna bîyo zîyed.

No Roşanê Remezenî de yew embazê min ê tavzijî ez dawetê Mintiqaya Tavzî kerda. Semedê dawetkerdişê ey tavzijan emser xwu mîyan de bimbarekkerdişê Roşanê Remezanî kerdêne û ena serre zî bimbarekkerdişê roşanê înan dewanê Tavzî ra Nederan de bi. Ez rast vajî, eno dawet weşê min a şi. Çimkî heta nika mi qet mintiqaya Tavzî nêdîbî û enê roşanî de mi waştenê ez şêrî uca. Qicîya mi mehlaya Çewlîgî Dereyê Qesaran de bi tutanê tavzijan a vîyertibî. Zafê cîranê ma tavzijî bî. Rewna mi embazê xwu yê verî nêdîbî. Eno roşan de zafê embazê mi ameyne uca. Eno sebeb ra embazo ke ez dehwet kerda, mi ey ra va, îcabetê dehwetî merdimî ser o vacib o. Û mi qebûl kerd.

Mi va Tavz û tavzijî la şima wendoxê feqîrî çi bizanê ke Tavz ça yo û tavzijî kam ê! Eno rid ra ez derheqê Mintiqaya Tavzî û tavzijan ser o melumat bidî ke şima bizanê.

Ez  bê yarî şima ra rehet eşkena vajî ke Tavz wina yew ca yo ke, ti şinê uca ti vanê "Ya Homayo pîl, to tîya viraşto, ecêba hinî tîya ra wet cayê to esto?" Wina kef û kaş ê, wina dere û derxole yê ke, însan xwu rê vano Ya Rebî enê însanan senî îtya keye kerdo û ciwîyayê? Ecêb îtya de heywan weyekerdiş beno? Ê û heywanê xwu enê kaşan, dereyan û kefan ra senî lêr nêbenê nêşinê war. Herçiqas enê serranê peyînan de raharê wesaîtan bîyê hol zî, hetanî bi wesaîte kes şino xwu rasneno uca, henzar selawatan ano. Ma zî enê raharan ra şîyî û peynî de xwu resna cayê dawetî.

Cayê bimbarekkerdişê roşanî de cînî û camêrdî yew-di henzarî însanî ameybî pîyeser. Çewlîg ra, Diyarbekir ra, Mûş ra, Dara Hênî ra, Bongilan ra, Îstanbûl ra, teberê Tirkîya û zobîna cayan ra tavzijî ameybî. Organîzasyon hetê komeleya tavzijan ra bibi. Ê ke uca bî, hêverî bîyî rêz û roşanê yewbînan bimbarek kerd. Dima mesûlê komele qiseykerdişê roşanî kerd. Semedê pawerî vîst û panc bizî sarebirnaybî. Goşt ra teber zobîna pawerî zî kerdibî hadre. Bajê sifre kerd ra û pawer da meymananê xwu. Werdişê pawerî ra dima govende girewte û deyîrî vatî.

Dewê ke mintiqaya Tavzî de yê, pabesteyê Dara Hênî yê. Ena mintiqa rojhelatê Dara Hênî de, beynateyê Bongilan, Pasûr û Dara Hênî de, verardê Koyê Şemî de ca gêna. Koyê Şemî berzîya xwu derya ra 2920 metreyî ya. Hetê verardê vakurê Koyê Şemî zaf tîk o, enê verardî ra yew dere cor ra dest pêkeno yeno war. Eno dere Mintiqaya Tavzî ra ravîyereno şino binê Şîyernûn û Seyfûn ra dima rîşyeno Royê Mûradî. Dewê Tavzî narr û werrê enê dereyî de ca gênê. Her di hetê enê dereyî zî kef û kaş ê. Berzîya ena mintiqa derya ra 2000 metreyî ra dest pêkena û yena war. Keso ke wazeno şîyero ena mintiqa, ganî Dara Hênî ra hetê rojhelatî ya hereket bikero û Mintiqaya Ziktê ra ravîyero bireso uca. Tavz de panc hebî dewî estê. Tavzijî heme yew kalik û babî ra yenê û heme eqrebayê yewbînan ê. Dewê ke Tavz de yê, enê yê:

1-Xilbaşan (bi tirkî: Binekli)

2-Nederan (bi tirkî: Yenisu)

3-Şegan (bi tirkî: Pınaraltı)

4-Momedan (bi tirkî: Elmagünü)

5-Guleyan (bi tirkî: Sarmakaya)

Vanê seba ke Tavz de nufûsê tavzijan beno zîyed, semedê weyekerdişê heywanan ca beno teng, seba zîraetî zî çinêbîyayişê hêgayan ra qismêk tavzijî bar kenê şinê di cayan. Ê cayî zî benê mintiqayê tavzijan.

Enê mintiqayî:

1-Mintiqayê Geliyî (bi tirkî: Geyikdere): Tavzijî tîya ra qasê di seyî serrî cuwa ver şîyê uca. Ena mintiqa hetê başurî ra, werrê Koyê Şemî û wareyê Çotla ra dest pêkena heta sînorê Pasûr û Licê şina. Merkezê ena mintiqa dewa Azgilîyer a, 24 hebî mezrayî ci estê. Mekteb û elektrîk ena mintiqa de çinê yê. Hetanî enê serranê peyînan rahar zî çinê bi.

2-Dewê Bongilanî ke sînorê Dara Hênî de yê: Wexto ke serra 1915 de tehcîrê arminîyan beno, tayê dew û mezrayê ena mintiqa benê veng. Tavzijî tehcîr ra dima şinê enê dew û mezrayan. Enê dewî werrê Koyê Tavzî de hetê Bongilanî de yê. Nameyê enê dewan:

- Mezra Gor (bi tirkî: Gençtavus): Ena dewe û mezrayê aye heme tavzij ê.

- Perxo (bi tirkî: Asmakaya): Mezrayanê ena dewe de tavzijî estê.

- Ardûşen (bi tirkî: Yenibaşak): Ena dewe û zobîna dew û mezrayê dewanê Bongilanî estê ke yew qismê înan tavzij ê.

Nînan ra teber, tavzijan bar kerdo şîyê cayê sey Hezro, Pasûr, Çewlîg, Diyarbekir, Mûş, Dara Hênî, Bongilan, Osmanîye û Îstanbul. Baxusûs nufûsêko xeylê muhîm ê tavzijan Bongilan de esto.

Tavzijî o tewir bîyê vila ke, derheqê enê vilabîyayişî de gelêk meselayî mîzahî vajîyayê. Vanê tîya ra qasê se serrî verê cû, yew çewlîgij şino Hîcaz. Ewnîyeno ke yew merdimo seqet ha lengeno wet ra yeno. Çewlîgijê ma xwu rê vano, hela hela, eno merdimo seqet çiqas maneno şarê ma. O wext şiyayişê Hîcazî zaf zor û zehmet biyo. Însanî bi heywananê xwu panc-şeş aşman de ancax rasayêne uca. Hecîyê ma yo çewlîgij ê seqetî ra perseno vano "Bira ti ça ra yê?" Seqet vano "Ez tavzij a." Hecîyê ma xwu rê vano "Ya Rebî seqetê enê tavzijan ameyo hetanî Hîcaz, Homa bizano saxlemê înan şîyo hetanî ça!"

Şarê ma yê Çewlîgî mîzacê xwu biney sert o. Ti yew qise ci ra vajê, eke weşê ci nêşiro lez hêrs beno, volumê vengê xwu keno berz. La hetê xebate ra sist ê. Her karî yan gureyî begem nêkenê. Senî ke çewlîgijê ma eno qayde sert ê, hetê xebate ra zî sist ê, kar û gure weçînenê. Bereksê mîzacê çewlîgîjanê ma, mîzacê tavzijan nerm o, hetê xebate ra zî jîyat ê. Sey morceleyan xebate ra hes kenê. Qet yew kar wenêçînenê û bi areqê çareyê xwu yê helalî her kar de xebitîyenê. Zafê cîranê ma tavzijî bî, mi qet rojêk nêdî ke înan xwu mîyan de yan zî yewna kesî dir qowxe kerd û qelbê kesî şikit.

Senî ke serra 1993-94 de dewlete dewê kurdan veyşnayî, o wext dewanê tavijan ra, dewê ke Mintiqayê Geli de yê, ê dewe zî veyşnayî. Şarê Gelî pêro bar kerd, ekserî şî şaristananê sey Çewlîg, Diyarbekir û Îstanbul. Enê şaristanan de erebeyan ser o, bi hawayo seyar kinc û kolî, taftalî rotêne. Nika Çewlîg de yew Sûka Sergirewte ya Beledîye esta. Esnafê ena sûke pêro tavzij ê. Ekserî ena sûke de kincan roşenê. Diyarbekir de zî semtanê Berê Koyî û Melîk Ehmed de malê tekstîlî roşenê.

Serra 1925 de Herbê Şêx Sêîdî ra dima, eskerê dewlete zafê dewanê kurdan veyşnenê, însanan qetil kenê. Mîyanê şarê ma de a serre ra vanê “Serra Şewatî”. A serre Tavz de yew axayê tavzijan esto, nameyê ey Wisif Axa yo. Nika peynameyê famîlyaya Wisif Axayî bi tirkî “Gül” a. Tornanê Wisif Axayî ra Tehsîn Gül beynateyê 1989-1994 de reysê Beledîyeya Bongilanî bi. Sarra Şewatî de mintiqaya Dara Hênî de eskerî Dara Hênî ra dest pêkenê, mintiqaya Ziktê de hema-hema pêro dewan veyşnenê. Mintiqaya Ziktê de veyşnayiş hetanî dewa Şîyernûn şino. Şîyernûn ra dima dore yena Mintiqaya Tavzî ser. Vanê Wisif Axa o wext xeylê zerdan dekeno zereyî heqbeyî, bar keno yew astorî û bi lacê xwu ya şiraweno qumandanê eskerê dewleta tirkan rê. Nameyê lacê Wisif Axayî Hecî yo. Ridê enê rişwetê ke dîyayo qumandanê eskerê tirkan, eskerî qarişê dewanê Tavzî nêbenê, Mintiqaya Tavzî bi eno qayde veyşnayiş ra, tavzijî zî qetilkerdiş ra xelisîyenê.

Çewlîg, 19.09.2015

_____________

YASAL UYARI: www.zazaki.net kaynağında yayınlanmış herhangi bir haber, yazı veya fotoğrafın site editöründen izin alınmadan olduğu gibi kopyalanarak ya da üzerinde çeşitli oynamalar yapılarak herhangi bir yerde yayınlanması; farklı çalışmalarda alıntı olarak kullanmak amacıyla cümle veya paragrafların kopyalanmasında ise standart bir şekilde kaynak belirtilmemesi durumunda hukuki süreç başlatılacaktır!