Zazakî de antişê karî

Zazakî de kar cinsîyetî gore, yanî nêrkî, makî û zafhûmarkî biyayişê elemento (subje yan zî obje) ke karî ser o tesîr keno gore yeno antiş. Labelê eger kar verbend (önek) bigêro, nêrkî û makî de eynî sey Kurmancî makîtî vindî bena. Ma bi cumleyan îzeh bikerê:

Ehmed nan weno. Ehmed saye weno. Ehmed sayan weno.

Zelale nan wena. Zelale saye wena. Zelale sayan wena.

Wendekarî nan wenê. Wendekarî saye wenê. Wendekarî sayan wenê.

Enê cumleyê transîtîvî demê nikayinî gore ancîyayê. Seba ke Zazakî de demo nikayin xisûsîyetê akuzatîfî nîşan dano, coka kar subjeyî gore ancîyayo; kerdoxo nêrkî (Ehmed) bi “-o”, kerdoxo makî (Zelale) bi “-e”, kerdoxo zafhûmarkî (wendekarî) zî bi “-ê” ancîyayo.

Nika ma eynî cumleyan demê vîyarteyî gore binusnê:

Ehmedî nan werd. Ehmedî saye werde. Ehmedî sayî werdî.

Zelale nan werd. Zelale saye werde. Zelale sayî werdî.

Wendekaran nan werd. Wendekaran saye werde. Wendekaran sayî werdî.

Seba ke Zazakî de demo vîyarte xisûsîyetê ergatîvî nîşan dano, coka kar obje gore ancîyeno; objeyo nêrkî (nan) de kar verbend nêgêno, la eke obje makî (saye) bo bi “-e” ancîyeno. Xwura zafhûmar (sayî) zî bi “-î” ancîyeno.

Labelê demo ameyox de kar verbend gêno; karo pozîtîf verbendê “bi-”, karo negatîf zî bi verbendê “nê-” virazîyeno. Ancî, raweya fermanî de zî kar bi verbend virazîyeno. Nika ma cumleyanê corînan ena rey demo ameyox de virazê:

Ehmed do nan biwero. Ehmed do saye biwero. Ehmed do sayan biwero.

Zelale do nan biwero. Zelale do saye biwero. Zelale do sayan biwero.

Wendekarî do nan biwerê. Wendekarî do saye biwerê. Wendekarî do sayan biwerê.

Zazakî de demo ameyox zî eynî sey demê nikayinî xisûsîyetê akuzatîfî nîşan dano. Labelê ferqê enê demî eno yo ke kar prefîks (bi-/nê-) gêno, coka eynî sey Kurmancî makîtî miyan ra wedarîyena.

Eno qeydeyo eslî yê sîstemê Zazakî yo. Labelê tayê fekan de gama ke kar prefîks (bi-/nê-) gêno, bi sufîksê makî (-a) yeno antiş. Ma vajê sey:

Zelale do nan biwera. Zelale do saye biwera. Zelale do sayan biwera.

Eno xisûsîyeto ke tayê cayanê mehdûdan de yeno şixulnayiş, sîstemê eslî yê Zazakî gore nîyo. Çimkî raweya fermanî ke bi verbendê “bi-me-” virazîyena de nêrkî û makî bi yew tewir yenê antiş. Sey nimûne:

Ehmed nan biwere. Ehmed saye biwere. Ehmed sayan biwere.

Zelal nan biwere. Zelal saye biwere. Zelal sayan biwere.

Tiya de, çiyo ke enê xisûsîyetî ma rê îsbat keno, name de vindîbiyayişê peybendê makîtî yo. Seke aseno, peybendê “-e”yê halê sade yê nameyê Zelale beno vindî.

Ma eynî cumleyan bi zemîrê “ti/to” demo nikayin, demo ameyox û raweya fermanî de virazê:

To nan werd. To saye werde. To sayî werdî.

Ti do nan biwerê. Ti do saye biwerê. Ti do sayan biwerê.

Ti nan biwere. Ti saye biwere. Ti sayan biwere.

Ma eynî cumle bi verbendê negatîfî “me-” zî virazê, ferq nêkeno. Tiya de, yanî gama ke kar verbend gêno, zemîrê “ti/to” eynî sey Kurmancî cînsîyetê xwu nêrkî nîşan danê. Eno semed ra, eno qeydeyo ke nika bi hawayê emirwarî wazenê ziwanê ma yê nûştekî de sey qeyde ma ser o ferz bikerê, sîstemê Kirdî gore nîyo û sîstemê Kirdî xerepneno. Ma vajê, kar gama ke verbend gêno, antişê karî sey “Ez do bika/bibera/biwera / Ti do bika/bibera/biwera…” xelet o.