Murad Canşad / Nuştox

Nê serranê peyênan tayê bajaranê Tirkîya de kurdî rastê hêrîşan yenê, lînç benê, dikanê înan yenê talan kerdene û veşnayene, mal û milkê înan yeno wêran kerdene.

Kurdî nê bajaran de 25-30 serranê peyênan de ca bîyê. Welat de îdareyê xo nêbîyo yan dewê înan ameyê veng (tal) kerdene û veşnayene, zilm û zor bi înan ameyo kerdene… Mecbur mendê erdê xo teriknayo.

Wexto ke kurdî şîy bajaranê Tirkîya de ca bîy, hedîseyê ewroyinî nêvejîyay. Heyam sukit bi. Tayê fêlbazan no hal-hewal sîyasetê xo rê kerdênê malzeme. Vatêne, şima dî, kurdê ke dewê xo caverdanê nêşinê welatêkê bînî de ca nêbenê, ancî Tirkîya de manenê; çunke ma yew ê, kes nêeşkeno ma yewbînan ra cê bikero…

Kurdî feqîr bîy, tebayê xo çin bî; ne sereyî ser o ban ne sifreyî ser o nan. Cinî-camêrd, pîl-qij, çi kar ke kewt bi dest kerd. Karo tewr çetin para înan, emego tewr erjan yê înan… Xizmetkarîye, karê hêgayan, karê konfeksîyonî, karê çîtareyî… Karxaneyê ke tede heqê emegî panc quruşî nêkeno, bi kêna û lajanê kurdan bîy pirr, hîna zî pirr ê. Nê, şodir ra hetanî şewe 11-12 saetî gureyenê. Bi no hawa kurdan xo rê ban viraşt, bîy wayîrê dikanan.

Çitur viraşt, çitur bîy wayîr?

Werdene ra birna, şimitene ra birna. Kinca serê xo ra birna. Domanê êl-qewmî şinê mekteban, kîseyê may û pî ra kay û kelebute de yê; domanê kurdan atolye û karxaneyan ra sereyê xo nêvejenê teber. Yê êl-qewmî tatîl o, keyf û seyran o; yê kurdan serre hîrê sey û şeştî û şeş rojî kar o, gure yo.

Sedemê nê hedîseyanê çend serranê peyênan çi yo? Qey kurdî lînc benê, qey mal û milkê înan talan û wêran beno? Rast a ke rîyê cengî ra yo, rast a rîyê cenazeyan ra yo? Êyê ke na barbarîye kenê, ceng û cenazeyî zaf eynê înan de yê, zaf înan eleqedar kenê? Ney! Qet eleqeyê xo pê çin o!

Serra 2000î ra pey ez çend serrî Bursa de menda. Yê mi hepisxane bo zî hawa û qal-qirê bajarî ameyêne restêne peyê beran. Gardîyanî, mehkumê edlî, çapemenîya bajarî…

Çend xortan qise fekê yewbînan ra remnayêne:

“Wina nêbeno keko wina nêbeno! Pêroyê bajarî kurdan girewto xo dest. No 200-250 serrî yo ma nê bajarî de yê. Yê ma banêko yewqat. Dîyarbekirij yeno kîşta banê ma de virazeno aparmanêko desqat, otêle pancêsqat. Banê ma leye de sey bereqa maneno. Mêrik her çî keno; qumarbazîye, fuhûş, esrar-eroîn… Heme pereyê bajarî kîsikê ey de kom benê…”

Nê xortî cenazeyan ra qet nêdejayêne. Pê keyfê xo ameyêne! Vatêne, eke cenazeyî zaf bêrê, dewlete nê cengî qedênena û efû vejena, ma zî kewenê efû ver. Omîdê înan cenazeyî bîy!

Ya, mesele ne can o ne cendeg o. Û mesele ne Tikîya ya ne zî yewpareyîya Tirkîya ya… Ewro bajaranê tirkan de xeylê kesan çim verdayo bi mal û milkê kurdan. Verê cû, rûm, armenî û cihûdî estbîy. Her çî înan dest ra ame girewtene. Eke hendayê înan wayîrê mal û milkî nêbê zî, nika kurdî estê. Tayê ecêb dorê lewanê xo lêsenê, pabeyê roja hewrine yê!

Cengo ke hîris serrî yo dewam keno, beno ke meşte-bîro biqedîyo. La na çimsûrîya ke vera kurdan de bena, nêqedêna.