Wehdet Sîwanij / Nuştox

Serra 1998 ra heta 2000î ez mudirê Navenda Çanda Mezopotamya (NÇM) şaxê Adena bîya. O wext karker û kaykerdoxanê ma şîdetê dewlete ver îlelah kerdbi. Pê îmkananê kem û qitan, bi rojan û aşman xebitîyên, yew kay vetên orte. Yew ray yan kay bîynî yan nêbîynî, dewlete qedexe kerdên û kaykeran rê dewa akerdên. Naye ser o kaykerdoxan yew kay viraşt ke tede qet yew qale nêvacîyên. Her çî pê hereketan nawitên. Yew are amirê şubeyê çapemenî ame mi het, va “Mudir, no çina wo, şima ha se kenî?” Mi va: “Şima her kay dima vanî dewlete rê heqaret bîyo û bolucîyê ra dewa akenî. O rid ra kaykerdoxan bê qalkerdiş kay kerd. Ne bolucîyê ne zî dewlete rê heqaret kerd.” Ey va: “Belê qal nêkerd la qalkerdiş ra des qatî zêde û giran çî ame nawitiş.”

Da-pancês serrî yo ez ha Bochum de, ge-ge eke mi firsend dî ez şina tîyatro. Pêşnîyazê embazêk ser o na ray ez şîya tîyatroyê bacarî de mi kayê “Fabrîkayê Kîbrîtî de Keyneka Karkere” tamaşe kerd. Nê kayî de zî kaykerdoxan qalî nêkerdîn. Her çî bi hereketanê xo nawitên.

Banê tîyatroyê Bochumî gelêk gird û namdar o. Hîrê hebî salonê xo yê girdî estê. Ê salonan de her aşme pancas–şeştî heb ra zêdeyêr kayê tîyatroyî kay benê. Salona yew seba qicana, ê bînî seba girdan ê. Miletê almanî zaf qîmet dano kayê tîyatroyî. Eke merdim hefteyêk, di hefteyî verê cû bîlet tedarik nêkero, zaf zehmet o ke ca peyda bikero. Zafê temaşekaran benê aboneyê serrane.

Nê kayî de dekorê sehne, yew bando ke darî ser o şinî bi, no band pê tadayîşê pedalî şuxulîyêne. Dor û verê sehneyî de epey ampul û projektorî estbî. Orteyê sehne de yew kure (şeklê Dinya) aleqnaye bi. Projektoran ke şewq da, o kure bi tewir-tewir rengan bereqîyêne. Kay zaf weşa min a şi, saet û nêm bêbeynate dewam kerd. Salone seraser pir bî.

Seke mi va, nê kayî de zî qalkerdiş çin bi la zaf çî amêne vatiş. Tena hela destpêkedişê kayî de yew veng yeno, derheqê na hîkaye de tayê melumat dîyeno.

No kayê tîyatroyî ke rejîsoro alman David Böschî romanê Frenk Anne Golon “Angélîque” ver viraşto, hetê rejîsoro fînlandij Aki Kaurismäki ra bîyo fîlmê sînema zî.

Kay de çar kaykerdoxî estê. Yew kêna ke nameyê xo Îrîs a. Dayîka aye serê sibayî ra heta şan xoxemelnayîş ra vêşîr karêk nêkena. Bawkê aye, şew û roj kumandaya televîyon dest ra nêkewena. Birayê aye, yew berdoş o. Badê cû rolê birayî bedilyêno beno waştî.

Îrîs, nameyê yew vilik a. Xususîyetê na vilike, tîncê rojî ke da piro, tewir bi tewir reng dana. Heto bîn ra, “Îrîs” Yunanê kanî de nameyê homayê keskesûrî yê waran bi. La cuya na kêneke ne sey vilikan û ne zî sey keskesûre bî. Cuya aye yew ezîyet û îskence bî. Serê sibayî şina fabrîka heta şan pedalê makîna tadana, qeturanê daran kena darikê kîbrîtî. Şan de zî karê keyeyî heme Paweyê Îrîs o.

Îrîs seke na dinya de nêcuyena, çunke hiç yew aktîvîteyê aye yo sosyal çin yo. Dinyaya aye de bê fabrîka, makîna û televîzyon sewbîna tu çîyêk çin yo. Hela ke xeyal kena yan zî kitab wanena, ancax o wext na dinya ra bineyke kewna dûrî. Heta ke rojêk bê xebera keyeyî pê peranê xo yew fîstan erînena, o semed ra keye de şîdet vênena. Fistan dana xo ra, şina dîsko. Yanî vera keyeyî de bêîtaetî kena, sere dana we. Dîsko de xo rê yew waştî vînena. Îris waştî ra hemîla manena, la lacek aye caverdano.

Iris seba cuya xo, xoserîya xo, heqê xo û qismetê xo vera sîstemê neheqîye û şîdetê keyeyî de yew sorişgêrîye gêna xo çimî û mucadele kena.

Kaykera namdare ya tîyatroyî Maja Beckmann bi rolê “Îrîs” bi rastî yew performanso muthîş nîşan da, heqê kayî zêde ra da ci. Organzîekerdişê rolan, herikîyayîşê kayî zaf rindek bi. Xulasa nê kayê tîyatroyî de qalkerdiş çin yo la zaf çî nawîyeno. Belkî serkewtişê ey zî ewtîya ra yeno.