Kelîmeyê Verînî

Arkeologan yew dewa Qeyserî (Kültepe) de gelêk tabletê nuştekî dîyê ke tewr tay çar hezarî serrî ra ver bi versîyonê Asûrî yê ziwanê Aqadî nusîyayê.

Tesbîtê arkeologan û ziwannasan gore, enê kelîmeyê cêrînî ke ewro Erebî, Îbranî, Kurdî, Farisî, Tirkî û belkî hema sewbîna gelêk ziwanan de yenê bikarardiş, metnê enê tabletan de zî estbiyê:

"ahîze, eqreba, belaş, emlak, erbab, esîr, geber, h'eram, îcar, îsbat, kîse, kîra, lîsan, meh'rem, mezbeta, mewta, muzakere, neccar, qebir, reyîs, sifteh', şaqul, şemsîye, tercuman, x'erb, xeta, xinzîr, wekîl, zikir, zurîyet…"

Qismêk kurmancê ma, heta înan ra ver soranê ma û enê serranê peyînan de zî tayê kirdê ma ke hîna zaf bi hetê xwu yê siyasî şinasîyenê û newe-newe Kirdî nusenê, vanê, enê kelîmeyî Erebî yê, seke heram bê, miyanê Kurdî ra vejenê, herinda înan de kîseyê xwu ra kelîmeyanê naylonan virazenê. Bi eno qeyde Kurdî (Kirdî, Kurmancî, Soranî) kenê ziwanêko feqîr, zeîf û viraşte. Labelê enê kelîmeyî û bi seyan kelîmeyê winasî eslê xwu de ma rê mîrasê însanîyetî yê. Qaso ke Erebî yê belkî des hendayî Kurdî yê.

Eke ma raşte vajê, esasê xwu de milîyetê kelîmeyan çinê yo. Kelîmeyî zaf rehet, bêpasaport, bêdestûr, bi serbestî heme ziwanan ra geyrenê. Xwu kenê malê her ziwanî.

Helbet raşt nîyo ke ma herinda "ber bigêre" de vajê "qapî qapamîş ke" la raşt nîyo ke, sey nimûneyî, ma herinda kelîmeya "qanûn"î de ke ziwanê Grekî ra ma rê mîras menda û şarê ma çend hezarî serrî yo aye şinasneno, nika ma wurzê nameyê "nasyonalîstî" ser o -nasyonalîstîya ke kelîmeyan ser o bena- ena kelîme miyanê ziwanê xwu ra vejê û herinda aye de Rûsî ra kelîmeya "zagon" yan zî mongolkî ra kelîmeya "yasa" bigêrê.

Wayîrvejîyayişê ziwanî de çiyo esas eno yo ke, sere de gereka merdim qeydeyanê ziwanî, yanî sîstemê eslî yê ziwanî muhafeze bikero. Çimkî ziwan bi qeydeyanê xwu; bi sîstemê xwu beno ziwan neke bi kelîmeyan. Coka eke merdimî ziwanê xwu de nuşt yan qisey kerd, gereka qaydeyanê eslî yê ziwanê xwu gore binuso û qisey bikero. Û helbet gereka sey milet merdim wayirê yew polîtîkaya raşte ya ziwanî bo.*

_________

*Eno nuşte "Newepel, Rojnameyo kulturî, Hûmare 90, Diyarbekir, Tebaxe 2016, r. 1" de weşanîyyo.