"Ma se bikerê, miletê ma eno yo!"

Vizêrî mesûlê hereketêkê siyasî telefon kerd va “Ma wazenê to dir qisey bikerê.” Mi va “Ofîse de xwura karê mi esto, eke ez ameya, şima zî zîyaret kena.”

Diyarbekir de dades hereketê siyasî yê kurdan estê, buroyê zafine semtê Ofîse de yo. Zafê reyan telefon kenê vanê “Ma konferansêk amade kenê, ti zî yew panel bide.” Yan zî vanê “Ma yew konferans danê, beşdar be.” Reya esta vanê “Kovara ma rê yew nuşte binusne.” Labelê hîna zaf yew metno rijî ke bi Tirkî nuşto şirawenê, vanê “Ma rê bikere Zazakî.” Verê cû mi kerdêne la enê peynîyan de ez nêkena. Mêrikî paştîya ma ra xwu kurd nîşan danê!...

Çend reyî teklîfê rûninî zî ameyî. Mesela, çend serrî verê cû mesûlanê hereketêkê siyasî va “Ma selahîyetê pêro xebatanê xwu yê Zazakî danê to. Eke ti qebûl bikerê, ma her kitabê to ra hezar heb pêşin erînenê, meaşê to dîyeno…” Mi qetî va “Nê!” Mi qebûl nêkerd. Dima semedê televîzyonî teklîf kerd, ancî mi va “Nê!” Verê cû kanalê televîzyonê dewlete zî teklîf kerdbi, mi o zî red kerd.

Zaf kesê ke derûdorê hereketanê siyasî de çerexîyenê, ma vajê kesê terefdarî, qewlê Edward Saîdî ra “qerdîyanê metnê miqedesî” mi ra hêrs biyêne vatêne “Bêre partî, miyanê şarî. Kes tenya nêreseno cayêk!…” Mi vatêne “Şima hê şarê partî het la ez heta bi heta miletî miyan de ya…” Fam nêkerdêne ke ez ha vana se, mi zî êdî vengê xwu nêkerdêne. Lev Tolstoy vato “Ti cahilî dir bikewê minaqeşe, her vateyo ke ti vajê sey kolî yo ke bierzîyo adirî miyan!” Ancî Îmamê Ezemî zî vato “Heme minaqeşeyê ke mi cahilan dir kerdê de ez mexlûb biya.” Coka tayê çiyan de sikût silamet o.

Tarîx de zaf kesan bi xebata xwu ya şexsî karê zaf bingeyînî kerdê. Mesela, tîya ra qasê neway serrî verê cû, yew hereketê kurdan bi nameyê “Xoybûn” estbi. Hezaran kesî bi mesref û çek û cebilxane û kinc û werd û estoranê xwu tede bî. Înan ra çi mend? Eke çîyêk mendo zî ez nêzana. Labelê Celadet Bedirxanî (1893-1951) bi tena sereyê xwu bingeyê ziwanê nuştekî, bingeyê edebîyatê ma yê modernî rona. Kamûran Bedirxan, Cîgerxwîn, Nûredîn Zaza, Qedrî Can, Osman Sebrî û hema zaf edîbê bînî mektebê Hawarî ra vejîyayî sehaya edebîyatî. Mîraso ke Celadetî bi tena sereyê xwu ma rê verdayo hezaran qat Xoybûnî ra zêdeyîr o. Tesîrê xebata Celadetî heta dinya bibo zî do dewam bikero. Çi heyf ke destê feqîrî tim tenge de biyo. Seba ke mesrefê kovare vejo û bieşko îdareyê xwu bikero, wazeno titun biramo. Hamnanî, aşma temûzî de Şam de bîr keneno. La seba ke herrîya ê erdan leze ferekîyena, gama ke Celadet binê bîrî de yo, herrî cor de herefîyena. Celadet 58 serrîya xwu de binê bîrî de fetesîyeno. Eke weş biyêne belkî neway serrî yan se serrî emir bikerdêne. Belkî xebata xwu hema des hendî bizêdnayne. Merdim nêeşkeno teqdîrê îlahî ra qisey bikero la eke paştgîrê ey bibîyêne belkî Celadet binê bîrî de, wina bêkeysîye de nêfetesîyayêne.

Ez şiya Ofîse, mi karê xwu qedêna, dima ez şiya buroyê înan. Ma nat û wet ra, rewşa siyasî û sosyalî ya kurdan ser o suhbet kerd. Axirî, dore ameya îşî ser. Va “Ma nîyet kerdo semedê xebata ziwanî yew komîsyon awan bikerê. Ma vanê ti zî tede be.”

Ez bineyke bêveng menda. Dima mi va “Eger şima goşdarî kenê, ez wazena tayê çî vajî.” Va “Xwura ma zî wazenê goşdarîya to bikerê.” Mi va “Dê baş o.” Û mi dewam kerd, va “Seke Îsmaîl Beşîkçî zî tim tekrar keno, esil û esasê meselaya ma kurdan ‘estbiyayiş û çinbiyayişê kurdîtî’ yo. Yanî ma sey ‘kurd’ manenê yan ma helîyenê şinê. Her hîrê miletê serdestî ke kurdî kerdê binê nîreyê xwu, neke kurdan esasê xwu de wazenê ‘kurdîtî’ pûç bikerê. Wazenê kurdbiyayişî miyan ra wedarê, çinê bikerê.”

Mi înan ra persa va “Kurdîtî çi ya, ma senî benê kurd?” La ancî mi cewabê persa xwu da, mi va “Sere de, ma bi ziwanê xwu benê kurd, ma bi edebîyatê xwu, bi kulturê xwu, bi tarîxê xwu, bi hîsîyat û nasnameyê xwu yê mîlî benê kurd. Eke ziwan ma dest ra şi, edebîyat û kultur û hîsîyat û nasnameyê mîlî ziwanî dima bi xwu helîyenê şinê. Coka miletê serdestî neke tenya bi hêzê dewlete esas sey polîtîkayêka bingeyîne bi heme dînamîkanê xwu yê resmî û sivîlan her war de lebetîyenê ke ziwanê ma miyan ra wedarê. Yanî micadeleyê ziwanî micadeleyo bingeyîn yê kurdîtî yo…”

Weşê înan şi. Camêrdî qala mi birna, va “Hah! Coka ma zî wazenê semedê xebata ziwanî yew komîsyon awan bikerê…” Ez peşmirîyaya. Mi va “Qisûr mewnî. Hereketê ma yê siyasî zî hetê polîtîkaya miletê serdestî kenê. Tam polîtîkaya înan gore hereket kenê. Karê miletê serdestî kenê asan, polîtîkaya înan rê rayir akenê…”

Camêrdî ena rey bi vengêko îtîrazkar va “Senî yanî?” Mi va “Teorî de şima kurd ê, seke micadeleyê heqanê kurdan kenê asenê. La pratîk de neke tenya îşê serdestan kenê asan, esas şima polîtîkaya serdestan a ‘çinêkerdişê kurdîtî’ tetbîq zî kenê. Ferqê şima eno yo: miletê serdestî teber ra, şima zî zere ra, eynî polîtîka ma ser o tetbîq kenê. Çimkî ziwanê resmî yê hereketanê ma yê siyasî Tirkî yo. Heto bîn ra, semedê ziwanî tu fealîyeto cidî û mişexes ke yew havila xwu ya sabîte bibo zî meydan de çinê yo. Eke ewro edebîyatê ma bineyke ameyo meydan, sayeyê dînamîkanê sivîlan de yo, sayeyê tayê şexsanê dildaran de yo…”

Ancî qala mi birna, bi ziwanê minaqeşeyî va “Ti qey wina vanê? Eyla ma hê vanê, ma semedê xebata ziwanî yew komîsyon ronê, ma vanê ti zî bêre enê komîsyonî de ca bigêre…” Mi va “Haa ha! Bi eno qeyde şima derba peyîne, derba mergî danê ziwan û edebîyatê ma ro. Şima hênîyo peyîn zî peysnenê!...”

Çimê xwu kerdî beq ewnîyayî mi ra. Mi va “Ziwanê ma mergî ver de yo. Her kes bisur’et terkê ziwanê ma keno. Mesela, tayê merdimê ke nameyê ziwanî ser o kadro girewte û unîversîteyan de biyî mialim bîle, êyê ke biyî mialimê dersa weçînita bîle, senî ke kadro girewte, meselaya înan û ziwanî zî qedîya. Eleqedarîya înan û ziwanî hetanî girewtişê kadro bi! Xebata ziwanî tim vîyeyê çend kesan de ya. La şima hê vanê ‘bêre komîsyon de ca bigêre’. Eno yeno ena mehna ke şima vanê xebata ziwanî mekere.”

Va “Nê nê nê! To xelet fam kerd. Ma o qeyde nêvanê. Ma vanê bêre komîsyonê ma yê ziwanî de ca bigêre.” Mi va “Êy temam! Mi xelet fam nêkerd. Nika ez komîsyonê şima de ca bigêrî, o wext karê min ê ziwan û edebîyatî qedîyeno. Ez senî eşkena her di karan piya bikerî?” Va “Nê nê! Nuştoxîya xwu dewam bikere.” Mi va “Ez senî bieşkî her di karan piya bikerî?” Tonê vengê mi bi xwu bi berz, mi va “Haydê ma ferz bikerê ke ez ameya mi komîsyonê şima de ca girewt. Eno komîsyon do se bikero, çi feydeyê ci ziwanê ma rê bibo?” Va “Ti miyanê ma de bê, belkî ma zî xeyrê to rê Kurdî qisey bikerê…” Mi va “Wey mala minê! Yanî, eke ez niyerî komîsyonê şima de ca nêgêrî, şima bi xwu Kurdî qisey nêkenê? Eke ez bêrî -o zî belkî- şima hema ziwanê xwu qisey kenê?”

Tansîyonê mi wurişt, mi va “Teklîfê şima yeno ena mehna ke ez xebata ziwanî nêkerî. Ha şima va bêre komîsyonê ma de ca bigêre, ha şima va xebata ziwanî mekere, eynî çi yo. Ha Elî ha qere Elî, ferq nêkeno!”

Boya mi bî tenge, rîtmê nefesê mi bedelîya. Mi va “Keyê şima mîrat nêbo! Şima rojêk vato ‘Roşan, yew îhtîyacê to esto, to rê çiyêk lazim o?’ Şima nêvanê ma çend kitaban to ra bierênê yan ma mesrefê metbea yê kitabêk de hetê to bikerê. La seke ez malê qamû bî, her kes cayêk ra her roje mi ra çiyêk wazeno.”

Mi nêwaşt ez xelet fam bibî coka mi va “Keyê înan awan bo, mi ardimê ferdanê mehsûman qebûl kerdo. La hezar bar şukir Homayî rê, hereketanê ma yê siyasî, dezgeyanê sey beledîyeyan qasê mîsqalê zerre zî mi rê ardim nêkerdo. Eger bikerê, eynî seke vanê ‘Beluke da bizêke dest eşt qemçike!’ Êdî gereka merdim bibo eskerê înan…”

Dima cumleyî bi xwu fekê mi ra herekîyayî, seke ez bê hemdê xwu qisey bikerî. Mi va “Rojnameger û televîzyongerî vanê ma to dir roportaj bikerê, ez berê xwu înan rê akena, yew-di rojî mi meşxûl kenê. Ez ewnîyena roportajo ke kerdo mîza xwu verdaya ci hema weşanayo. O bîn unîversîte de semedê kadro master keno, hema ke vano mi rê yew tez amade bikere, ez bidî zere. Yewna bi Tirkî nengan çîneno vano ti çi ra vanê ‘Kirdî’. Heyra, mi kesî ra nêvato bêrê bibê kird yan kurd. Xwu çi vînenê bivînê, mi rê çi! Şima di kelîmeyî Kurdî qisey kenê, hîrêyin de vanê ‘Dur, bunu Türkçe anlatayım…’ Ena çi meşk a, eno senî çeqilmast o!”

Êdî ez nêeşkaya nefes bigêrî, mi va “Ez qurban bena. Heta ewro tu zirarê mi nêresayo kesî. Ne mi kes dayo girewtiş ne dayo kiştiş ne dayo îşkencekerdiş. Ne mi emir û ferman dayo kesî, ne mi kes kerdo ‘uygulama’ ne înfaz kerdo. Ne rîyê mi ra yew dewe ameya veşnayiş, ne mi kes ca û warê ci ra kerdo ra. Ez xwu rê bi îmkananê xwu, qasê zanayiş û qewetê xwu ra ziwan û edebîyatî ser o şixulîyena. Xebata ziwanî de zî ez hende dîqet kena ke yew zirarê mi nêreso ziwanî; sey tayê merdiman mi stalînkî unîforma nêdaya kelîmeyan ro, mi emirwarî nêvato îla-lîla şima gereka bi eno hawa binusnê. Eke yew feydeyê şima ziwanê ma rê nêbeno zî qet nêbo eleqeyê merdimanê ke ziwanî ser o xebetîyenê mekerê!”

Mi payanî ra zî va “Wazenê serek û sermîyan bên, wazenê parlamenter bên, wazenê reysê beledîye yan encumen bên, wazenê ersa û apartman û dikan û erebeyê şima bibê, wilay şima bi name û nîşanê xwu tarîx de benê vindî şinê, tu rêçe şima ra nêmanena. Labelê eserê heqîqî ke bi rêça hubrê qeleme ameyê meydan heta bi heta manenê. Haydê bi xatirê şima!” Û ez vejîyaya teber.

Ez ke wenişta asansor mi ferq kerd. Serê sendelîya naylone de mi areq dabi, pey ra pantolonê mi bibî hîy. Semedo ke fekê roşanî bi, cadeyê Ofîse zaf qerebalix bî. Mi xwu rê fedî kerd ke yew pey ra biewnîyo mi ra, vajo qey mi mîzî kerda xwu ro. Ez miyanê şerm û fedî de ameya vindergeyê mînîbusan, mi dî yewî destê xwu da serê milê mi ro. Ez fetelîyaya, yew kadroyê siyasî yê serranê 1970an bi. Êdî epey biyo pîr, porê ci biyo sey peşmî. Va “Roşan, to mîzî kerda xwu ro?” Ez peşmirîyaya. Mi nêzana ez vajî se. Mi va “Keko, mi serê sendelî de areq dayo.” Va “Mi texmîn kerd. Ez xwu rê henekî kena.” Dima va “Ti karêko baş kenê, ez to tehqîb kena ha!” Mi va “Zaf kesî mi tehqîb kenê (!) la ez nêvînena.” Va “Ez dûrî ra kena, dûrî ra…” Mi va “Keko, bineyke nizdî ra tehqîb bikerê, ez zî şima bivînî hewûûû!” Camêrd huya. Waşt çiyêna vajo la mînîbuse ameye, mi xatir waşt û ez wenişta.

Mînîbuse de, tewr peynî de qoltuxê hetê ke tîjî dayne piro veng bi. Ez uca ronişta. Mi dî yew cînîya emrê ci dorê pancas serrî la xwusero wenişte mînîbuse. Xorto ke mi ra ver qoltuxo tek de roniştbi, seba ke cayê xwu bido cîneke wurişt. Cîneke zî seke xortî qoltuxê aye îşgal kerdo, terp ronişte. Cîneke tu çiyêk nêva.

Ma bineyke nata ameyî, keso ke kîşta mi de roniştbi ame war, xorto ke cayê xwu dabi cîneke ame kîşta mi de ronişt. Badê ke cîneke Tesîsleran de ameye war, mi xortî ra “Xorto, mi ti teqdîr kerdî.” Lajek mi de mat mend. Fam nêkerd ez ha vana se. Mi va “To cayê xwu da cîneke, mi zerrîya xwu de ti teqdîr kerdî. Mi va ez to ra zî vajî…” Zaf keyfê lajekî ame, bineyke bi sûr, çimê ci biyî roşin. Wina mehcûb va “Keko sax bê.” Mi va “Mi senî ke xwu zerrî de ti teqdîr kerdî, bi eynî hawa, mi a cîneke zî şermezar kerde.” Lajekî bi awiranê perskaran ewnîya mi ra. Mi va “To ca da ci, werrekna aye zî bivatêne Homa razî bo, yan bivatêne ez teşekur kena, yan Homa miradê to bikero. Çiyêk nêva.” Xortî va “Keko ma se bikerê? Miletê mi eno yo!”