Rojnameyê Newepelî û Komelê Kirdan

Rojnameyê Newepelî miyanê bêîmkanî de; astengî, çetinî û zehmetîyan de bi hawayêko sîstematîk bî hewt serrî ke weşana xwu dewam keno. Newepelî bi heşt rîpelanê xwu unîversîteyan, partîyan û rêxistinan ra hîna zaf komelê kirdan û Kirdî ser o tesîr kerd. Bitaybetî zî Kirdîya nuştekî de bedelîyayişêko zaf muhîm viraşt. Ameye de Newepelî ser o do zaf xebatî bêrê kerdiş, tezî û kitabî bêrê nuştiş.

Bi Newepelî bedelîyayişo sosyolojîk ke komelê kirdan de viraziyayo, ez wazena bi kilmekî tayê behs bikerî.

Her çî ra ver Newepel rojnameyê partîyêk, rêxistinêk yan dezgeyêk nîyo. Rojnameyo verîn o ke safî bi Kirdî vejiyayo. Hetê tu partî, rêxistine yan dezgeyêk ra fînanse nêbiyo. Naye ra, Newepelî ser o îqtîdarê partî, rêxistine yan ferdêk nêvirazîyayo, azadane û goreyê menfîetê kurdan weşana xau kerda. Şexsanê kirdîheskerdoxan Newepelî rê ardim kerdo; vetişê hûmarêk de yew kesî yan zî di-hîrê kesan mesrefê metbea de ardim kerdo. No zî miyanê komelê kirdan de hişmendîya xebatanê kolektîfan nîşan dano.

Çiyo ke tewr zaf Newepelî tesîr ser o kerdo, averberdişê kulturê wendiş û nuştişê Kirdî yo. Bi wasitaya Newepelî seyan kesî dest bi wendiş û nuştişê Kirdî kerd. Kirdan miyan ra nuştoxî û şaîrê neweyî vetî. Seba edebîyatê Kirdî zî kîtleyêkê wendoxan vete orte. Bi kurt û kurmancî, Newepel kirdan rê bi wendegeh.

Verê cû kesêk bi Kirdî çiyêk binuştêne, zaf tay weşanî estibî ke biweşanê la prosesê Newepelî de kesê ke reya verîne nuşteyêk nuşto yan zî eserêko folklorîk arêkerdo, endî weşanayiş de bêçare niyo. Newepel seba kirdînûsan bi merkezê nuştişî.

Ez vana hema panc ra hîrêyê foklorê Kirdî nêameyo arêkerdiş û qeydkerdiş. Her kes zano, çiyo ke nêro nuştiş vindî beno şono. Her roje hîrê-çar eserê ma yê folklorîkî hê vindî benê şonê. Vera vindîbîyayişê folklorê kirdan de Newepel bi sitareyêk. Xeylî eserê folklorîkî, ma vajê estanikî, deyîrî, meselayî, fiqrayî, tehrîfê werdî, kayî, çibenokî, nameyê nebatan, mamikî… bi wasitaya Newepelî qeyd biyî. Newepel bi merkezê şarnasî yanî folklorê kirdan û seba neslê ma yê ameyeyî bi arşîvêko xurt.

Xebata standardîzekedişê Kirdî bi kovara Vateyî dest pê kena. Newepel zî seba standardîzekedişê Kirdî bi qonaxêko zaf muhîm. Çiyêko bîn o zaf muhîm ke Newepelî kerd no yo, fekê mintîqeyanê ciyayan yê Kirdî qeyd kerdî û bi yewbînî dayî şinasnayiş û zanayiş.

Berê asinînî yê zindanan şikitî, rewşa kirdan resnaye esîranê kirdan û zindanan ra bi vengê esîranê kirdan. Ewropa da, Amerîka û cayanê bînan de xwu resna diyaspoaraya kurdan. Hesreta înan a welatî rê bi boya çengêkê herrîya welatî.

Bajarî, qezayî, dewî û mintîqeyî û cografyaya Kirdaneyî û Kirmancîye dayî şinasnayiş. Derheqê cografyaya kirdan de hişmedîyêka raşte viraşte.

Miyanê kirdan de yew bawerîya ke bi Kirdî rojnameyêk bêro weşanayiş çinê bî. Newepelî na bawerîya korfehme şikite. Nawit her kesî ke bi temamî bi Kirdî rojneme weşanîyeno…

Bedelîyayişê sosyolojîkî ke Newepelî miyanê kirdan de kerdê mi bi kilmekî behs kerdî la merdim ser o xebata hîra û xorîne bikero tesîrê Newepelî hîna zaf vîneno.

Ma kurdan miyan de çiyo ke hînî tam bi sîstemê xwu ronişto û beno tradîsyon, beno kevneşopî yan yeno vindarnayiş yan zî peynî danê ci. Sey kovara Şewçila û Rojnameyo Zazakî.

Vetişê kovaran û rojnameyan raşt a zî zaf çetin û zehmet o. Ez nêzana çiqas raşt a, ez pê hesîyayo ke Newepel hûmare xwu ya 100. ra pey weşana xwu bivindarno. Kesê ke Newepelî vejenê zaf zehmetîyan ancenî, xwura hêz û qewetê her kesî heta cayêk esto. Ez nêwazena xwuperestane qisey bikerî la ez hêvî kena ke Newepel weşana xwu dewam bikero. Di aşmî ra beno, hîrê aşmî ra beno, çar aşmî ra beno… Ganî kê weşana xwu dewam bikero û bibo rojnameyê kirdanê se serran.

Ez hêvî kena ke kovara Şewçila û Rojnameyo Zazakî kotî de mendê, uca ra dewam bikerê. Ez wazena bi yew perse nuşteyê xwu biqedênî. Gelo Newepel hewt serrî dahîna weşana xwu dewam bikero, do senî hawa tesîr bikero, komelê kirdan de çi bedelîyayişan bivirazo?*

________

*Eno nuşte "Newepel, Hûmare 100, r. 1" de weşanîyayo.